Περίληψη
1. Εισαγωγη
Είναι γεγονός ότι η καλλιέργεια αμπελιού και κύρια των οινοποιήσιμων σταφυλιών στην Ελλάδα, έχοντας περάσει από διάφορα στάδια περισσότερο ή λιγότερο ευνοϊκά για την εξέλιξή της, εμφανίζεται σήμερα με νέα δεδομένα, τα οποία και φαίνεται να δικαιολογούν μια βιολογική εκδοχή της καλλιέργειας. Πιο συγκεκριμένα τα δεδομένα αυτά αφορούν:
· Την επιδίωξη βελτίωσης της ποιότητας των κρασιών, κάτι που επιβάλλει άλλωστε και ο έντονος ανταγωνισμός, με τις σχετικά χαμηλές στρεμματικές αποδόσεις των αμπελώνων, ιδιαίτερα μάλιστα εκείνων που παράγουν κρασιά ονομασίας προέλευσης (VQPRD).
· Την στροφή των καταναλωτών προς τα ποιοτικά κρασιά.
· Την συνειδητοποίηση, τόσο των ειδικών της αμπελουργίας όσο και των αμπελουργών, ότι ποιοτικό σταφύλι δεν είναι αυτό που παράγεται από ζωηρά αμπέλια, όπου η βλάστηση είναι δύσκολο να ελεγχθεί, ενώ παράλληλα αναγκάζει τον αμπελουργό σε συχνές επεμβάσεις, (κορυφολογήματα, θερινά κλαδέματα) αυξάνοντας έτσι το κόστος παραγωγής. Η ποιότητα διασφαλίζεται από ισορροπημένα αμπέλια, που διαθέτουν μια ικανοποιητική φυλλική επιφάνεια, ικανή να φωτοσυνθέτει καλά, αλλά και να εξασφαλίζει και τον επαρκή αερισμό, δημιουργώντας έτσι το ιδανικό μικροκλίμα για την ωρίμανση των σταφυλιών.
Τα παραπάνω δεδομένα έχουν οδηγήσει τον κόσμο, που ασχολείται με την καλλιέργεια του αμπελιού, να διερευνά πλέον σοβαρά τις δυνατότητες ανάπτυξης της βιοκαλλιέργειας αμπελιού στην Ελλάδα. Προς την κατεύθυνση αυτή υπάρχουν και ορισμένα σοβαρά πλεονεκτήματα στην χώρα μας που μπορούν να δικαιολογήσουν μια εντονότερη στροφή προς την βιολογική αμπελουργία. Ως τέτοια, μπορούν να αναφερθούν οι ήπιες κλιματολογικές συνθήκες, ο νησιώτικος χαρακτήρας, το ιδιόρρυθμο ανάγλυφο του εδάφους, η μικρότερη ρύπανση από αγροχημικά σε ορισμένες ζώνες, οι οικογενειακής μορφής εκμεταλλεύσεις σε μικρές εκτάσεις και κυρίως το γεγονός ότι σε πολλές περιοχές γίνεται καλλιέργεια με παραδοσιακούς τρόπους. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, το υπόστρωμα για ανάπτυξη της βιολογικής αμπελουργίας μπορεί να θεωρηθεί ιδανικό αφού στις περιοχές που εφαρμόζεται η παραδοσιακή γεωργία δεν γίνεται χρήση φυτοφαρμάκων, παρά μόνο χαλκού και θειαφιού, τα οποία και επιτρέπονται υπό προϋποθέσεις βέβαια, στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας, οπότε το μόνο πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η λίπανση του εδάφους.
Ήδη σήμερα στην Ελλάδα η βιοκαλλιέργεια του αμπελιού καλύπτει 3. 000 στρέμματα περίπου (στοιχεία ΔΗΩ και ΣΟΓΕ) και αφορά, τόσο τις οργανωμένες προσπάθειες, όπως το παράδειγμα του Αιγίου με το εκεί πρόγραμμα Βιοκαλλιέργειας Κορινθιακής Σταφίδας - που ήδη λειτουργεί πάνω από μια δεκαετία - όσο και προσπάθειες μεμονωμένων παραγωγών, κυρίως οινάμπελων, ορισμένοι από τους οποίους έχουν κατορθώσει να δημιουργήσουν καθετοποιημένες μονάδες παραγωγής κρασιού, με ενδιαφέροντα οικονομικά αποτελέσματα. Η πιστοποίηση των βιολογικά παραγόμενων προϊόντων περιορίζεται στο σταφύλι, καθώς η Ε. Ε. δεν έχει διατυπώσει συγκεκριμένες προδιαγραφές για την βιολογική οινοποιία. Το κρασί από βιολογική καλλιέργεια ανέρχεται σε 230. 000 hl. περίπου, παραγόμενο από μεμονωμένους παραγωγούς αν και τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει και κάποιες συνεταιριστικές προσπάθειες (10 οινοποιεία παρήγαγαν 16. 000 hl το 1994, δηλ. το 6% της συνολικής βιολογικής παραγωγής). Σε ότι αφορά την αγορά, δεν υπάρχει κάποιος εμπορικός οργανισμός για το μάρκετινγκ του κρασιού από βιολογική καλλιέργεια. Υπάρχουν 15 σημεία πώλησης, αλλά το πλείστο των παραγωγών, οργανώνουν από μόνοι τους το μάρκετινγκ του προϊόντος τους. Ακόμα γίνονται εξαγωγές σε ποσοστό 60% επί του συνολικά παραγόμενου κρασιού από βιολογική καλλιέργεια, προς Γερμανία ( η οποία απορροφά το 50%) της εξαγόμενης ποσότητας), Βέλγιο, Ολλανδία, Αγγλία, Ελβετία, Σκανδιναβικές χώρες και Β. Αμερική. Εισαγωγές μεταποιημένων κυρίως βιολογικών προϊόντων και ειδών υγιεινής διατροφής στους τελικούς καταναλωτές.
Στο κρασί, οι προσπάθειες είναι πιο οργανωμένες και ήδη κυκλοφορούν στην αγορά εδώ και χρόνια το κρασί του Σπυρόπουλου και το Πήγασος του Μαρκοβίτη, που προέρχονται από καλλιέργεια με βιολογικά μέσα. Από τον Σεπτέμβρη του 1998 θα αρχίσει να κυκλοφορεί στην αγορά η πρώτη σοδειά με εμφιαλωμένο κρασί αυτής της κατηγορίας και από τον ΤΣΑΝΤΑΛΗ. Η εταιρεία εδώ και χρόνια, αξιοποιεί την μέθοδο της βιολογικής καλλιέργειας στα 100 από τα 1300 συνολικά στρέμματα με αμπελώνες που εκμεταλλεύεται στο Άγιο Όρος από τα οποία παράγεται το κρασί Αγιορείτικο. Στόχος της ΤΣΑΝΤΑΛΗ είναι να αξιοποιηθεί στο μέλλον όλη η εκμεταλλεύσιμη έκταση του Αγίου ‘Όρους, προκειμένου για την παραγωγή κρασιών με βιολογικό τρόπο καλλιέργειας.
ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΑΜΠΕΛΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ
| |
ΝΟΜΟΣ
|
ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ
|
Ηράκλειο
|
929 στ.
|
Ρέθυμνο
|
38 στ.
|
Χανιά
|
10 στ.
|
Λασίθι
|
63,5 στ.
|
Σύνολο
|
1040,5 στ.
|
Πηγή: Υπ. Γεωργίας – Γραφείο Βιολογικών προιόντων 1997-98
2. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΜΠΕΛΩΝΑ.
Πριν την εγκατάσταση μιας βιολογικής καλλιέργειας πρέπει να συλλέγονται στοιχεία που αφορούν το μικροκλίμα της περιοχής, τις θερμοκρασίες, τους επικρατούντες ανέμους, την ποιότητα και διαθεσιμότητα του νερού. Επίσης θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ρόλοι μιας οικολογικής καλλιέργειας καθώς και η συνεισφοράς της στην αγροτική περιοχή.
Α. Αγρονομική λειτουργία. Η βιολογική καλλιέργεια δηλαδή θα πρέπει να στοχεύει στο άριστο επίπεδο παραγωγής λαμβάνοντας υπόψη τις απαιτήσεις της αγοράς της περιοχής.
Β. Οικολογική λειτουργία. Η βιολογική καλλιέργεια δηλαδή θα πρέπει να συνεισφέρει στην αειφόρο διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και τοπίου.
Γ. Κοινωνικοοικονομική λειτουργία. Η βιολογική καλλιέργεια δηλαδή θα πρέπει να παρέχει ικανοποιητικό εισόδημα και εργασία και να παρέχει ποιοτικά προιόντα στους καταναλωτές.
Το έδαφος κατά το φύτεμα ή εγκατάσταση της νέας καλλιέργειας θα πρέπει να αξιολογηθεί με ανάλυση εδάφους ώστε να προσδιοριστούν τυχόν προβλήματα που αφορούν την δομή του εδάφους και τα επίπεδα μακροστοιχείων και μικροστοιχείων όπως και το επίπεδο οργανικής ουσίας.
Με βάση τα παραπάνω θα αποφασιστούν τα ακόλουθα:
· κατάλληλο σχέδιο λίπανσης που θα διορθώνει τυχόν ελλείψεις
· εδαφοκάλυψη και συστήματα αμειψισποράς που θα βελτιώνουν τις φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους
· ποσότητα και δοσολογία του νερού άρδευσης, αν τυχόν αρδεύεται
· πιθανές εκχερσώσεις ή ισοπεδώσεις χωρίς όμως την καταστροφή καταφυγίων άγριας πανίδας και χλωρίδας που είναι τόσο πλούσια σε αριθμό και ποικιλία ειδών
· να διατηρούνται βραχώδεις και πετρώδεις περιοχές γύρω από την καλλιέργεια, που αποτελούν καταφύγια για εξειδικευμένα φυτικά και ζωικά είδη. Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν θα πρέπει να δημιουργούνται τεχνητοί τράφοι και ξερολιθιές και θα πρέπει να χτίζονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να παρέχουν καταφύγιο στους ωφέλιμους οργανισμούς και αφετέρου να εμποδίζονται οι απώλειες επιφανειακού εδάφους στις επικλινείς περιοχές
· να γίνει σχεδιασμός για το πού και πως θα ανοιχθεί ο δρόμος για τις μετακινήσεις μέσα στην εκμετάλλευση, καθώς επίσης και η εγκατάσταση δεξαμενής νερού αν αυτό είναι απαραίτητο
· να ληφθούν υπόψη οι κατάλληλες ποικιλίες που θα καλλιεργηθούν και μπορούν να ευδοκιμήσουν στις περιοχές αυτές
· για την προφύλαξη καλλιεργειών από ανέμους εγκατάσταση ανεμοφρακτών από καλάμια ή από δένδρα τα οποία δεν επηρεάζουν τις υφιστάμενες καλλιέργειες είτε ανταγωνιστικά όσον αφορά τα θρεπτικά στοιχεία και νερό είτε γίνονται φορείς ασθενειών και εχθρών.
Από πλευράς μηχανικού εξοπλισμού θα πρέπει να αγορασθούν μηχανήματα όπως μηχανές διαχείρισης ζιζανίων, θρυμματιστή φυτικών υπολειμμάτων για την παραγωγή κομπόστ, καταστροφέα ζιζανίων - κλαδιών και ενσωμάτωση των φυτικών υπολειμμάτων και φυτών εδαφοκάλυψης και αμειψισποράς.
3. Εγκατάσταση συστήματος αμειψισποράς
Στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας ο παραγωγός έχει σύμφωνα με τον κανονισμό ΕΟΚ 2092/91 την δυνατότητα να βελτιώσει την γονιμότητα των χωραφιών του στηριζόμενος στην χλωρά λίπανση με την καλλιέργεια των ψυχανθών (τριφύλλι, κουκιά, βίκο) ή άλλων βαθύρριζων φυτών αγροστωδών (κριθάρι, βρώμη, σίκαλη). Αναλογία ψυχανθών: αγροστωδών για το αμπέλι 4:1,
Τον Οκτώβρη, όταν το χωράφι είναι στο «ρώγο» του, γίνεται το φρεζάρισμα μα μετά ακολουθεί η σπορά των ψυχανθών και η κοπή τους και ενσωμάτωσή τους όταν φτάσουν τα 20 εκ περίπου. Με αυτόν τον τρόπο εμπλουτίζεται το έδαφος σε οργανική ουσία (από 2 τόνους το στρέμμα χλωρή ουσία μπορούμε να πάρουμε 300-600 κιλά χούμο, αν δεχτούμε σαν συντελεστή χουμοποίησης το 0,1 – 0,15, ενώ η κοπριά έχει αντίστοιχα 0,4 – 0,6).
Εδώ όμως θα πρέπει να προσέξουμε ορισμένα σημεία ώστε να μην οδηγηθούμε σε αποτυχία. Η χλωρή λίπανση με ψυχανθή εφοδιάζει με άζωτο την καλλιέργεια και βελτιώνει την οργανική ουσία του εδάφους. Συγχρόνως όμως και για ένα διάστημα μερικών μηνών δρά ανταγωνιστικά προς την κύρια καλλιέργεια, ως προς την εξασφάλιση του νερού και των θρεπτικών στοιχείων. Όμως είναι δυνατόν να παρουσιαστεί πρόβλημα ακόμα και όταν για παράδειγμα τους χειμερινούς μήνες τα επίπεδα βροχοπτώσεων είναι χαμηλά και δεν υπάρχει η δυνατότητα άρδευσης των χωραφιών. Τα ψυχανθή έχοντας εξαντλήσει τα διαθέσιμα αποθέματα νερού μπορεί να δημιουργήσουν έλλειψη νερού στις καλλιέργειες και να περιορίσουν την ανάπτυξή των (π. χ τριφύλλι έχει μεγάλες απαιτήσεις σε νερό).
Για αυτούς τους λόγους θα πρέπει πριν την εγκατάσταση του συστήματος αμειψισποράς να ληφθούν υπόψη τα παρακάτω:
· ανάλυση εδάφους και φυλλοδιαγνωστική για να προσδιοριστούν: ο τύπος του εδάφους, το ΡΗ, η αγωγιμότητα κ. α.
· καιρικές συνθήκες περιοχής, παγετοί, θερμοκρασία κτλ
· ύπαρξη νερού και ποιότητα αυτού
· βιολογικός κύκλος του φυτού.
Πρέπει να σημειωθεί ότι η χλωρή λίπανση δεν είναι απαραίτητο να γίνεται κάθε χρόνο. Μπορεί να εφαρμόζεται χρόνο παρά χρόνο ή κάθε δύο το πολύ χρόνια.
4. Ποια προβλήματα θρέψης αναμένεται να εμφανιστούν και πως θα αντιμετωπισθούν, πως θα εξασφαλιστεί η διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους
Βασικός συντελεστής στην Βιολογική Γεωργία είναι το ζωντανό έδαφος.
Κύριος στόχος της Βιολογικής Γεωργίας είναι η διατήρηση της καλής γονιμότητας και της φυσικής κατάστασης του εδάφους, η διατήρηση της βιοποικιλότητας, και της αειφορίας. Η δομή και η υφή του εδάφους έχουν άμεση επίδραση στην ικανότητά του στη συγκράτηση του νερού, στον αερισμό του και επιδρούν στην ανάπτυξη όχι μόνο των ριζών αλλά επίσης και των μικροοργανισμών. Αυτοί με τη σειρά τους διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη διαθεσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων της οργανικής ουσίας του εδάφους.
Τυχόν προβλήματα θρέψης αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση. Αρχικά θα δοθεί σημασία στον τύπο του εδάφους, στα φυσικά χαρακτηριστικά (υφή, δομή) καθώς καις στα χημικά χαρακτηριστικά του εδάφους (ΡΗ, ΕC, CEC).
Στα συστήματα οικολογικής παραγωγής χρησιμοποιούνται χλωρές λιπάνσεις όπως αναφέραμε και παραπάνω, και οργανικά υλικά (ζωικές και φυτικές κοπριές-κομπόστες, επεξεργασμένα φύκια, στάχτη, φύλλα, υπολείμματα ξύλου, γκαζόν κ. λ. π).
Η διασπορά των οργανικών υλικών γίνεται πριν από τη σπορά των φυτών χλωρής λίπανσης, νωρίς το φθινόπωρο. Η ενσωμάτωσή τους γίνεται με τη σπορά των φυτών χλωρής λίπανσης, και με αυτόν τον τρόπο έχουμε όλες τις ευεργετικές επιδράσεις της οργανικής ουσίας.
Η χλωρή λίπανση και η προσθήκη των οργανικών υλικών γίνεται για:
· τη λίπανση των χωραφιών και των δένδρων,
· την καλύτερη απορρόφηση του βρόχινου νερού και συγκράτηση της εδαφικής υγρασίας,
· τον ανταγωνισμό με τα ζιζάνια και την καταπολέμησή τους,
· την εξασφάλιση καταφυγίου σε ωφέλιμα έντομα και παράσιτα των εχθρών των καλλιεργειών,
· την βελτίωση της εδαφικής δομής,
· την παρεμπόδιση της διάβρωσης του εδάφους.
Η σπορά των φυτών χλωρής λίπανσης γίνεται μετά τις πρώτες βροχές, όταν το χωράφι είναι στο ρώγο του. Η ενσωμάτωση γίνεται πριν την πλήρη άνθηση των φυτών και πριν σταματήσουν τελείως οι βροχοπτώσεις.
Η χλωρή λίπανση γίνεται βάση προγράμματος αμειψισποράς που περιλαμβάνει ψυχανθή και αγρωστώδη. Η επιλογή των φυτών που θα συμπεριληφθούν στο πρόγραμμα αμειψισποράς γίνεται με βάση τον τύπο του εδάφους, τις κλιματικές συνθήκες (παγετοί ακτινοβολίας, θερμοκρασίες και βροχόπτωση περιοχής) καθώς και τον βιολογικό κύκλο των φυτών, όπως έχει ήδη αναφερθεί στο προηγούμενο κεφάλαιο.
Παραδείγματος χάρη σε περιοχές με ιστορικό παγετών ακτινοβολίας θα αποφύγουμε την συγκαλλιέργεια με κουκιά ή ψυχανθή. Σε περιοχές με πρόβλημα νερού θα αποφύγουμε την συγκαλλιέργεια με φυτά απαιτητικά σε νερό.
Επικουρικά και μόνο εφόσον υπάρχει ανάγκη η οποία αναγνωρίζεται από την ελέγχουσα αρχή χρησιμοποιούνται σκευάσματα τα οποία αναφέρονται στην οδηγία 89/530 Ε. Ε.
Η λίπανση πρέπει να γίνεται νωρίς το φθινόπωρο κατά την περίοδο των βροχοπτώσεων για την καλύτερη διαλυτοποίηση των θρεπτικών στοιχείων και την εύκολη απορρόφηση τους από τις καλλιέργειες. Η λίπανση και τα αποτελέσματά της αξιολογούνται με παρατήρηση της εδαφικής γονιμότητας του εδάφους μέσω εδαφικής ανάλυσης αλλά και παρατηρήσεων όπως εδαφικής δομής, επίπεδο βιομάζας φυτών εδαφοκάλυψης κ. α. Επίσης μέσω παρατηρήσεων που αφορούν την παραγωγικότητα των πρέμνων καρποφορία, ζωτικότητα βλάστησης αλλά και φυλλοδιαγνωστικής ανάλυσης.
Η διατήρηση της καλής γονιμότητας και φυσικής κατάστασης του εδάφους μπορεί να επιτευχθεί με τους παρακάτω τρόπους:
· εδαφοκάλυψη
· αμειψισπορά
· προσθήκη κοπριάς, κομπόστ, φύλλων ελιάς, κλιματίδων κ. α. φυτικών υπολειμμάτων.
Η εδαφοκάλυψη είναι η μέθοδος της κάλυψης του εδάφους με υλικά ή με φυτά και παίζει τους εξής ρόλους:
Α. Οικολογική σημασία. Συνίσταται στον έλεγχο της διάβρωσης των εδαφών, την διατήρηση της βιοποικιλότητας, στην αποφυγή ρύπανσης του περιβάλλοντος με αγροχημικά.
Β. Γεωπονική σημασία. Έγκειται στην βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους, στην ευνοϊκή αλλαγή του μικροκλίματος, στην διατήρηση ωφέλιμων ειδών καθώς επίσης και στον έλεγχο ανεπιθύμητων χόρτων.
Γ. Κοινωνικοοικονομική σημασία. Συνίσταται στην διατήρηση αισθητικού τοπίου, ελαχιστο-ποίηση του κόστους κατεργασίας του ελέγχου των αγριοχόρτων.
Η εδαφοκάλυψη μπορεί να πραγματοποιηθεί με τις χλωρές λιπάνσεις με ενσωμάτωση δηλαδή στο έδαφος φυτών εδαφοκάλυψης, είτε με την δημιουργία επιστρωμάτων, στρωμάτων δηλαδή φυτικών υπολειμμάτων ή άλλων υλικών (π. χ. μαύρο πλαστικό) στην επιφάνεια του εδάφους.
Επίσης με την χρήση κατάλληλου μίγματος φυτών όπως τα διάφορα είδη βίκου, τριφυλλιού και μηδικής ή ακόμη και πολυετή ψυχανθή.
5. Αντιμετώπιση των φυτοπαθολογικών προβλημάτων στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας.
Η φυτοπροστασίαστη βιολογική διαχείρηση αμπελώνων στοχεύει στην αποκατάσταση της οικολογικής ισορροπίας, που επιτυγχάνεται με την σωστή εκτέλεση των απαραίτητων καλλιεργητικών εργασιών (κλάδεμα, λίπανση, άρδευση) και την προστασία των ωφελίμων οργανισμών.
Η φυτοπροστασία στην βιοκαλλιέργεια αποβλέπει στην πρόληψη και αποτροπή των ασθενειών και όχι στον έλεγχό τους. Μόνο όταν είναι απολύτως αναγκαίο χρησιμοποιούνται βιολογικά σκευάσματα (π. χ. Bacillus thuringiensis) ή εντομοκτόνα (φυτικής ή ορυκτής προέλευσης) που επιτρέπονται από τον κανονισμό βιολογικών προϊόντων της Ε. Ε.
Οι κυριότερες μυκητολογικές ασθένειες που προσβάλλουν τους αμπελώνες είναι:
Ωίδιο:
(Uncinula necator) Ο μύκητας προκαλεί κάθε χρόνο σοβαρές ζημιές στην παραγωγή λόγω του μεγάλου θερμοκρασιακού εύρους της ανάπτυξής του. Προσβάλει φύλλα, έλικες, βλαστούς και κυρίως καρπούς που έχει σαν αποτέλεσμα την υποβάθμιση της παραγωγής και ανάπτυξη δευτερογενών προσβολών από άλλα παθογόνα (βοτρύτη, όξινη σήψη).
Αντιμετώπιση:
Βασίζεται στα προληπτικά μέτρα όπως:
· Αφαίρεση κληματίδων με σκουρόχρωμες δικτυώσεις στην επιφάνειά τους (απόδειξη έντονης προσβολής της προηγούμενης περιόδου)
· Ελαφρό κορυφολόγημα των πρέμνων στις περιοχές που εμφανίζονται έντονες προσβολές
· Επεμβάσεις με θείο με μορφή επιπάσεων ή ψεκασμών. Το βρέξιμο θείο χρησιμοποιείται στο στάδιο των 2-3 εκ. των βλαστών. Παράλληλα το θείο ασκεί ικανοποιητική μείωση στους πληθυσμούς των τετρανύχων και γενικά των ακαριώσεων (ενρίνωση κτλ). Η επέμβαση του θείου με επίπαση γίνεται συνήθως κοντά στην άνθηση.
Αλλα σκευάσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιμετώπιση του ωιδίου είναι θειασβέστιο, επίσης σκευάσματα θειούχου αργίλλου με βρέξιμο θειάφι μαζί, φωσφονικές ενώσεις με μίγμα διτανθρακικής σόδας Να κ. α.
Περονόσπορος:
(Plasmopara viticola) Το παθογόνο προσβάλλει όλα τα πράσινα μέρη του φυτού, κλιματίδες, φύλλα, έλικες και βότρεις, πρώιμα αλλά και όψιμα με αποτέλεσμα αφενός την υποβάθμιση της παραγωγής αλλά και την έντονη φυλλόπτωση των πρέμνων, με συνέπεια την καθυστέρηση ξυλοποίησης των κλιματίδων που έμμεσα συνεπάγεται την μείωση της παραγωγής του επόμενου έτους.
Αντιμετώπιση:
Βασίζεται στα προληπτικά κυρίως μέτρα, όπως:
· αποφυγή εγκατάστασης του αμπελώνα σε χωράφια με πολύ υγρό κλίμα
· οι γραμμές φύτευσης του αμπελώνα να ακολουθούν την φορά του ανέμου, έτσι ώστε τα πρέμνα να αερίζονται καλύτερα για να στεγνώνει το νερό από ενδεχόμενη βροχή ή δροσούλα.
· Καταστροφή των βλαστών που αναφύονται από χαμηλά σημεία του κορμού για να μην αποτελούν γέφυρες μεταφοράς του παθογόνου.
· Απομάκρυνση ή παράχωμα των φύλλων που πέφτουν στο έδαφος γιατί αποτελούν υπόστρωμα διαχείμασης του μύκητα.
Ψεκασμοί με χαλκούχο σκεύασμα όταν η βλάστηση έχει μήκος 8-10εκ, οι οποίοι πρέπει να γίνονται με φειδώ και μόνο όταν υπάρχει ανάγκη γιατί ο χαλκός είναι φυτοτοξικός.
Γενικά χρειάζεται συστηματική παρακολούθηση της εξέλιξης της ασθένειας μέσω του δελτίου Γεωργικών Προειδοποιήσεων της Δ/νσεως Αγροτικής Ανάπτυξης.
Αλλα σκευάσματα τα οποία χρησιμοποιούνται είναι: Θειούχος άργιλλος και βρέξιμο θειάφι και οξείδια πυριτίου αργιλλίου σε μίγμα με βρέξιμο θειάφι παρουσιάζουν ικανοποιητική θεραπευτική δράση.
Βοτρύτης:
(Botrytis cinerea) Προσβάλλει τρυφερούς βλαστούς, φύλλα, τους μικρούς βότρεις πριν και μετά την άνθηση και τις ώριμες ράγες που για διαφόρους λόγους (ευδεμίδα, μηχανικά τραύματα κ. α.) παρουσιάζουν λύσεις ή σχισίματα στην επιφάνειά τους.
Αντιμετώπιση:
Το παθογόνο αντιμετωπίζεται με τα παρακάτω μέτρα και μεθόδους:
· αφαίρεση κληματίδων με μεγάλο μολυσματικό δυναμικό που υπάρχει σε αυτές από την προηγούμενη καλλιεργητική περίοδο
· αποφυγή ζωηρής βλάστησης
· ορθολογικό κλάδεμα που να εξασφαλίζει καλό αερισμό των φυτών
· αποφυγή προσβολών των ραγών από ωίδιο ή ευδεμίδα.
Τα χαλκούχα σκευάσματα στους τελευταίους ψεκασμούς για τον περονόσπορο σκληραγωγούν την επιδερμίδα των ραγών και την καθιστούν ανθεκτική στο παθογόνο. Κάτι ανάλογο ισχύει και με άλατα λιπαρών οξέων του καλίου και το ρητινικό χαλκό.
Άλλα σκευάσματα όπως το αιθέριο έλαιο του θυμαριού και της ρίγανης, όπως και οι ανταγωνιστές Trichoderma, spp, Cladosporium cladosporioiodes σε δοκιμές ιn vitro, in vivo περιόρισαν σημαντικά τον μύκητα.
Το εκχύλισμα των αγγουρίδων λόγω του ότι περιέχουν οργανικά οξέα παρεμποδίζουν την βλάστηση των σπορίων του μύκητα.
Φόμοψη:
(Phomopsis viticola) Είναι μια σπουδαία ασθένεια του ξύλου, που οι ζημιές της εκδηλώνονται με διάφορους τρόπους, όπως μη άνοιγμα των ματιών του αμπελιού την άνοιξη, νεκρωτικές κηλίδες στις κληματίδες με άμεσο αποτέλεσμα τον περιορισμό της ανάπτυξής των. Τα φυτά είναι ευαίσθητα την αρχή της έκπτυξης των οφθαλμών και ο μύκητας ευνοείται από την υψηλή υγρασία. Μακροπρόθεσμα παρατηρείται μείωση της παραγωγής και αποδεκατισμός του φυτικού κεφαλαίου.
Αντιμετώπιση:
· Επιθεώρηση των κληματίδων και αφαίρεση των προσβεβλημένων κατά το κλάδεμα
· Κάψιμο των προσβεβλημένων κληματίδων αμέσως μετά το κλάδεμα
· Οψίμιση του κλαδέματος ώστε η ευαίσθητη στο παθογόνο βλάστηση να μην συμπέσει με την έντονη απελευθέρωση των πικνιδιοσπορίων.
· Χρησιμοποίηση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού
· Επεμβάσεις με διάφορα σκευάσματα μετά την έκπτυξη των ματιών
· Χρησιμοποιείται βρέξιμο θειάφι και ο πρώτος ψεκασμός πρέπει να γίνεται όταν η βλάστηση έχει μήκος 2-3 εκ και επανάληψη ανάλογα τις συνθήκες.
· Απολύμανση των εργαλείων κλαδέματος με βορδιγάλειο πολτό ή υπερμαγγανικό κάλι.
Εουτυπίωση:
(Eutypa lata) Ασθένεια του ξύλου. Τα κυριότερα συμπτώματά της είναι:
· καθυστερημένη ανάπτυξη που παρατηρείται συχνά σε ένα τμήμα του πρέμνου
· πολλές φορές έντονη ανθόρια
· μικρούς καρπούς
· σε μεγάλη τομή του βραχίονα εμφανίζεται τμηματική και κυκλικού τομέα ξήρανση.
Αντιμετώπιση:
· Κλάδεμα και αφαίρεση των άρρωστων πρέμνων
· Οψιμο κλάδεμα
· Αποφυγή δημιουργίας πληγών στο πρέμνο λόγω του ότι η ασθένεια είναι παράσιτο πληγών
· Επάλειψη των πληγών με μαστίχα εμβολίου, όπως κερί μέλισσας μαζί με ρητίνες, επίσης καλό αποστειρωτικό είναι και το υπερμαγγανικό κάλιο
· Ικανοποιητική αποτελεσματικότητα για την αποφυγή της μόλυνσης των πληγών έχει και ο χαλκός.
Υπάρχουν και βιολογικά σκευάσματα που περιέχουν ανταγωνιστές του γένους Trichodeium που εφαρμόζονται με έγχυση στον κορμό κάθε πρέμνου
Ισκα:
(Stereum hirsutum) Πολύ συχνό σύμπτωμα της ασθένειας είναι η αποπληξία. Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται στα κατώτερα φύλλα των κλιματίδων στα οποία έχουμε ξηράνσεις της περιοχής του ελάσματος ανάμεσα στα νεύρα. Σε εγκάρσια τομή του πρέμνου παρατηρείται σήψη της εντερίωνης που προχωρεί στο ξύλο το οποίο γίνεται μαλακό εύθριπτο ( σε αντίθεση με την εουτυπίωση).
Αντιμετώπιση:
Ιδια με τα προληπτικά μέτρα και σκευάσματα που αναφέρθηκαν στην εουτυπίωση.
Σηψιρριζίες:
(Armilaria mellea – Rosellinia necatrix) Χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η ξήρανση των πρέμνων με παθογνομικό σύμπτωμα αποτελεί η παρουσία στο λαιμό και τις ρίζες κάτω από τον φλοιό λευκές μυκηλιακές πλάκες ή καστανά νήματα των ριζόμορφων. Το ξύλο των προσβεβλημένων πρέμνων είναι εύθρυπτο.
Αντιμετώπιση:
Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει μια σειρά από προληπτικά μέτρα και βιολογικούς μεθόδους.
· κατά την εγκατάσταση νέου αμπελώνα το χωράφι στο οποίο θα γίνει εγκατάσταση επιβάλλεται η εφαρμογή της αγρανάπαυσης ή καλλιέργεια σιτηρών που δεν προσβάλλονται από τα παθογόνα για 2 ή περισσότερα χρόνια. Επίσης χρειάζεται προσεκτική απομάκρυνση ριζών υπολειμμάτων προηγούμενων καλλιεργειών.
· Σε ήδη προσβεβλημένα πρέμνα απομόνωση αυτών συμπεριλαμβανομένων και 2 σειρών υγιών πρέμνων με χαντάκι βάθους 60εκ. και πλάτους 30εκ. ή με τη βοήθεια κάθετου ενσωματωμένου πλαστικού.
· Ηλιοθέρμανση του εδάφους σε νέους αμπελώνες για 8 τουλάχιστον εβδομάδες τους καλοκαιρινούς μήνες. Ο συνδυασμός της μεθόδου αυτής με οργανική ουσία από καλά ζυμωμένα στέμφυλα έχει αποδώσει πολύ καλά αποτελέσματα.
· Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανταγωνιστικοί μικροοργανισμοί όπως Trichoderma harzianum, Bacillus subtillis και διάφορες μυκόρριζες.
Ευδεμίδα:
(Lobesia botrana) Λεπιδόπτερο έντομο με τρεις – τέσσερις γενιές ετησίως, ανάλογα τις συνθήκες. Η πρώτη γενιά προσβάλλει τα άνθη και μετέπειτα οι άλλες γενιές προσβάλλουν τα σταφύλια, προκαλώντας σάπισμα και άλλες εστίες για να ξεκινήσει ο βοτρύτης. Είναι το υπ’αριθμόν ένα εντομολογικό πρόβλημα των αμπελώνων. Η πρώτη γενιά συνήθως συμπίπτει με τους μήνες Απρίλιο Μάιο και με όχι απαραίτητη επέμβαση αυτό το διάστημα, η δεύτερη γενιά Ιούνιο Ιούλιο με απαραίτητη αντιμετώπιση, καθώς επίσης 3η και 4η γενιά Αύγουστο – Σεπτέμβριο με απαραίτητη αντιμετώπιση.
Ο καθορισμός της ημερομηνίας επέμβασης γίνεται βάση των συλλήψεων φερομονικών παγίδων που πρέπει να τοποθετούνται στο αμπέλι μέσα Απρίλη όταν ξεκινά η 1η γενιά της ευδεμίδας.
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση γίνεται με σκευάσματα που περιέχουν τον Bacillus thuringiensis, ο οποίος δρα αποκλειστικά στις κάμπιες των λεπιδοπτέρων και μετά την κατάποσή του από τις προνύμφες, οι προνύμφες σταματούν να διατρέφονται και μετά από 2-4 μέρες πεθαίνουν. Για να κάνουμε τον βάκιλλο πιο ελκυστικό για την κάμπια προσθέτουμε ζάχαρη 1 κιλό στον τόννο.
Επίσης μια άλλη μέθοδος αντιμετώπισης της ευδεμίδας γίνεται με την διατάραξη των συζεύξεων με φερομόνες.
Επιπλέον υπάρχουν και οι ρυθμιστές ανάπτυξης των εντόμων οι οποίοι ελέγχουν και παρεμβαίνουν σε σημαντικές βιολογικές λειτουργίες όπως ωογέννεση, σύζευξη και μεταβολισμό.
Ολοκληρώνοντας είναι απαραίτητο να αναφερθεί η δράση ορισμένων υμενοπτέρων της οικογένειας Trichogrammatidae που παρασιτούν με επιτυχία τα αυγά της ευδεμίδας. Δυσκολία υπάρχει στην εφαρμογή αυτής της βιολογικής μεθόδου αντιμετώπισης λόγω της δυσκολίας συνύπαρξης παρασίτου και ωοτοκιών.
Ψευδόκοκκος
(Pseudococcus citri) Τα έντομα διαχειμάζουν σε προστατευμένες θέσεις του κορμού των δένδρων και την άνοιξη ανέρχονται και εγκαθίστανται στα τρυφερά μέρη όπου και τα απομυζούν με αποτέλεσμα την εξασθένιση του πρέμνου. Στα σταφύλια έχουμε ανάπτυξη μελιτωδών εκκρίσεων όπου αναπτύσσονται μύκητες με την γνωστή καπνιά με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της παραγωγής.
· καθάρισμα των πρέμνων-βλαστών και φύλλων για καλύτερο αερισμό και έκθεση στον ήλιο
· εξαπόλυση ωφελίμων εντόμων και αρπακτικών όπως Anagirus pseudococci, Leptomastix dactilopii, και τα αρπακτικά Coccinelidae.
Ερίνωση
(Eriophyes vitis) Ακαρη με 5 και 7 γενιές το χρόνο. Τρέφεται στην κάτω επιφάνεια του φύλλου με νύγματα, που έχουν σαν αποτέλεσμα των σχηματισμών κηκίδων που προεξέχουν στην πάνω επιφάνεια του φύλλου, και στο κοίλωμα της κάτω επιφάνειας αναπτύσσονται υπερτροφικές τρίχες που στην αρχή είναι άσπρες και στο τέλος σκούρο καφέ.
Το θείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε βρέξιμο είτε επίπαση για την αντιμετώπιση του ακάρεος με καλά αποτελέσματα.
Αλλοι εχθροί ζωικοί που δημιουργούν προβλήματα κατά καιρούς είναι ωτιόρυγχος, τσιγαρολόγος του αμπελιού, θρίπες, και τζιτζικάκια.
6. Αλλαγές στο σύστημα εμπορίας
Γενικά παρατηρούνται πολλά προβλήματα τόσο στον τομέα της παραγωγής, όσο και στον τομέα της εμπορίας των βιολογικών προϊόντων.
Σημαντικά προβλήματα είναι:
· η ελλιπής ερευνητική εμπειρία και τεχνογνωσία σχετικά με διάφορες καλλιεργητικές τεχνικές (λίπανση, φυτοπροστασία)
· η έλλειψη τράπεζας φυτικού γενετικού υλικού για την προστασία τοπικών ποικιλιών που πιθανόν να απέδιδαν ικανοποιητικά με τον βιολογικό τρόπο καλλιέργειας.
· η έλλειψη αναπτυγμένης αγοράς για τα βιολογικά προϊόντα. Επειδή μάλιστα η αγορά αυτή είναι αγορά υψηλού επιχειρηματικού κινδύνου, πρέπει να υπάρχει κρατική στήριξη στην διάρθρωση δομών εμπορίας.
Παρ’ όλα αυτά, η βιοκαλλιέργεια εμφανίζει μια νέα προοπτική που επιβεβαιώνεται από την αυξανόμενη ζήτηση των προϊόντων της, τόσο διεθνώς όσο και στην εγχώρια αγορά. Για την ομαλή όμως διαχρονική εξέλιξη της αγοράς πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν τα παρακάτω:
· Απαιτείται η ανάπτυξη της παραγωγής, μεταποίησης, μεταφοράς και παρουσίασης των φρέσκων προϊόντων σύμφωνα με την ζήτηση της αγοράς.
· Η εμπιστοσύνη των καταναλωτών πρέπει να ανακτηθεί μέσα από την ετικέτα Βιοεγγύησης, αλλά και από γνωστά εμπορικά σήματα με αξιόπιστη παρουσίαση στα σημεία πώλησης.
· Οι τιμές δεν πρέπει να είναι υψηλότερες του 20% των αντίστοιχων συμβατικών προϊόντων.
Για την ανάπτυξη της Βιολογικής Γεωργίας στην Κρήτη χρειάζεται να δοθεί έμφαση στον έλεγχο και στην πιστοποίηση των προϊόντων καθώς επίσης και στην δημιουργία προδιαγραφών παραγωγής για την περιφέρεια, ώστε τελικά να εξασφαλιστεί το κύρος των βιολογικών κρητικών προϊόντων σε εθνικό αλλά και σε διεθνές δίκτυο.
Για την διακίνηση όμως και εμπορία των Βιολογικών προϊόντων θα πρέπει να μελετηθούν οι απαιτήσεις και οι ιδιαιτερότητες της αγοράς και κατόπιν να δημιουργηθεί σταδιακά η απαραίτητη υποδομή για την Περιφέρεια της Κρήτης. Θα πρέπει να καταρτισθούν σύμβουλοι Βιολογικής Γεωργίας από θεωρητικά και πρακτικά έμπειρους επιστήμονες, ώστε να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις ανάγκες σε πληροφόρηση, γνώσεις και τεχνογνωσία των παραγωγών.
Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα δίκτυο μεταξύ των ομάδων παραγωγών στην Κρήτη και το οποίο θα συνεργάζεται με τα διεθνή δίκτυα, φροντίζοντας για την εξασφάλιση των προδιαγραφών παραγωγής, τυποποίησης, συσκευασίας και εμπορίας, καθώς και για την μεταφορά και διάδοση τεχνογνωσίας. Τέλος θα πρέπει να ενημερωθούν οι παραγωγοί και οι καταναλωτές για τα βιολογικά προϊόντα όπως και οι επισκέπτες του νησιού.
