Ρους ο βυρσοδεψικός

Rhus coriaria  (Anacardiaceae)

Κωνσταντίνος Θ. Μπουχέλος

Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών ctbuchelos@yahoo.gr

Το φυτό  

Η ονομασία Rhus προέρχεται από την ελληνική λέξη ῥοῦς. Είναι το φυτό «Ρους ο βυρσοδεψικός» ή «Ρους του Διός». Λέγεται και ρούδι (ρους), σουμάκι (sumac) ή βυρσιά (βύρσα = τομάρι → βυρσοδεψία) και το coriaria (κόριον = δέρμα  ζώου, τομάρι).

Η Οικογένεια  Anacardiaceae (Cashew ή Sumac), περιλαμβάνει πλήθος φυτικών ειδών (κυρίως δένδρα και θάμνους) μεγάλης οικονομικής σημασίας όπως τα:  Anacardium orientale, A. occidentale (ανακάρδιον), Mangifera indica (μάνγκο), Cotinus spp. (smoke tree), Sclerocarya birrea  (cider tree). Tο γένος Pistacia (που περιλαμβάνει την φιστικιά, τον σχίνο και το μαστιχόδενδρο), μερικές φορές τοποθετείται στην Οικογένεια Pistaciaceae. 

Tο φυτό  Ρους ο βυρσοδεψικός (Rhus coriaria ή Rhus oxycanthoides) φυλλοβόλος θάμνος έως μικρό δένδρο,  είναι ιθαγενές της νοτίου Ευρώπης και αυτοφυές σε όλες τις Μεσογειακές  χώρες, κυρίως στην Σικελία, νότιο Ιταλία και σε περιοχές της Μέσης Ανατολής όπως το Ιράν. Προτιμά πετρώδη και ασβεστολιθικά εδάφη.

Το ρούδι ή σουμάκι φυτρώνει στους τόπους που ευδοκιμεί η ελιά, σε λαγκαδιές με ασβεστώδη εδάφη και αναπτύσσεται χωρίς την φροντίδα του ανθρώπου.  Πολλαπλασιάζεται  πολύ  εύκολα με σπόρους, μοσχεύματα και παράρριζα. Οι κλάδοι του είναι εύθραυστοι σε ισχυρούς ανέμους. Χρειάζεται καλώς αποστραγγιζόμενο έδαφος και ηλιοφάνεια. Είναι ευπαθές στον μύκητα Nectria cinnabarina, αλλά πολύ ανθεκτικό στους Armillaria. Σήμερα στη Σάμο έχει πολύ μεγάλη εξάπλωση και στα πεδινά αλλά και στα ορεινά.

Τα φύλλα, οι ρίζες, ο βλαστός, ο φλοιός, οι καρποί  και ειδικώς οι κηκίδες του (Galla chinensis), έχουν αναγνωρισμένες προληπτικές και θεραπευτικές ιδιότητες, για διάφορες παθήσεις .

 Οι κηκίδες, προκαλούνται από το έντομο (αφίδα) Aphis (Melaphis) chinensis (Hemiptera: Pemphigidae). Από τις κηκίδες, οι οποίες περιέχουν μέχρι και 77% ταννίνη, γίνεται μπλε βαφή, μελάνι, και με μεθανολική απόσταξη, ισχυρό μυκητοκτόνο.

Κατά την κινεζική παραδοσιακή ιατρική, έχουν άριστες αντισηπτικές, αντιδιαρροϊκές, αιμοστατικές  και αντιβακτηριδιακές ιδιότητες, μαλακώνουν τον επίμονο βήχα, εκτονώνουν  την κυκλοφοριακή συμφόρηση, επουλώνουν φλεγμονές, τραύματα, εγκαύματα, σταματούν την αιμορραγία εντέρων και κόλπου και τις νυκτερινές εφιδρώσεις.

Τα φύλλα και ο φλοιός περιέχουν ταννικό οξύ και ανέκαθεν χρησιμοποιούνταν στην βαφική, δίνοντας κόκκινο, κίτρινο, καστανό ή μαύρο χρώμα. Το έλαιο που παράγουν οι σπόροι του, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή κεριών.

Τα φύλλα και οι ρίζες του, βοηθούν την κυκλοφορία του αίματος και είναι καθαρτικές και αποτοξινωτικές.  Ως αφέψημα, χρησιμοποιείται για θεραπεία αιμοπτύσεως, χρόνιας διάρροιας, φλεγμονών, λαρυγγίτιδες, δήγματα φιδιών, στομαχόπονο και τραύματα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φυσικό αντιοξειδωτικό.  Ο φλοιός, είναι στυπτικός και αντιελμινθικός, ο φλοιός της ρίζας χολαγωγός, οι καρποί του για κολικούς, οι σπόροι για βήχα, δυσεντερία, πυρετό, ίκτερο, ελονοσία και ρευματισμούς.  Ωμοί μαγειρεύονται και αποξηραμένοι, χρησιμοποιούνται ως  μπαχαρικό, Ο Όμηρος αναφέρει:« Οι καρποί τρίβονταν και χρησιμοποιούνταν ως άρτυμα (μπαχαρικό) ».  

Από το φυτό, συνήθως χρησιμοποιούμε μόνο τους καρπούς του. Αποξηραμένοι, αλέθονται μέχρι να γίνουν μια πορφυροκόκκινη σκόνη, αναμιγνύονται με αλάτι  και αποτελούν ένα πολύ δημοφιλές μπαχαρικό (σουμάκι),  αναμιγνυόμενοι δε με ρίγανη, θυμάρι, βασιλικό και άλλα αρωματικά φυτά,  δίνουν το φημισμένο  μείγμα  Za'atar. Σε συνδυασμό με ένα ξινό αλεύρι, έχει μεγάλη διάδοση στη Μέση Ανατολή ( Λίβανο, Συρία Αίγυπτο) και το Ιράν.

Χρησιμοποιείται και στην (πρακτική) ιατρική, μια και έχει διουρητική και αντιπυρετική δράση. Καταπραϋνει τους  στομαχικούς πόνους. 

Τα φύλλα και τα κλαδιά του Rhus έχουν αυξημένη ποσότητα σε τανίνη (24%) και χρησιμεύουν  για στερεωτικό και καστανή βαφή των δερμάτων.  Η τανίνη έχει την ιδιότητα να μαλακώνει τα δέρματα. Με τα χρόνια, αυξήθηκε η ζήτηση των δερμάτων και η κατεργασία τους άρχισε να γίνεται με χημικά μέσα. Ο χρόνος επεξεργασίας μίκρυνε και η κατανάλωση αυξήθηκε. Το ρούδι όμως, οι ίνες του οποίου έδιναν δέρματα ακατάλυτα με μεγάλη αντοχή στον χρόνο, σιγά - σιγά ξεχάστηκε...

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Candan, F., Sökmen, Α. (2004)  Effects of  Rhus coriaria L (Anacardiaceae) on lipid peroxidation and free radical scavenging activity. Phytother Res. 2004 Jan; 18(1):84-6.

Kosar, M. (2007) Antioxidant activity and phenolic composition of sumac (Rhus coriaria L.) extracts  Food Chemistry Volume 103, Issue 3, 2007, Pages 952–959

Nasar-Abbas, S.M., Kadir Halkman A.  (2004) Antimicrobial effect of water extract of sumac (Rhus coriaria L.) on the growth of some food borne bacteria including pathogens.  International Journal of Food Microbiology ,Volume 97, Issue 1, 1 December, Pages 63–69

Όμηρος, Ιλιάς, Σ 478-608

Sinclair, Ch. G. (1999) International Dictionary of   Food  and Cooking,   Peter Collin Edit. ISBN: 0-948549-8-4: 594 pages

 Zalacain, A. et al. (2003) Optimization of Extraction and Identification of Gallotannins from Sumac Leaves, Biosystems Engineering , Volume 84, Issue 2, , Pages 211–2