Aρτεμισία ή αψινθιά

artemisia steleriana

Artemisia absinthium (αρτεμισία ή αψινθιά)

Κωνσταντίνος Θ. Μπουχέλος

Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Το φυτό

Η αψινθιά (Artemisia absinthium), είναι γνωστή και ως αψιθιά, αγριαψιθιά, απιστιά, πέλινο, πισιδία, λεβιθόχορτο, τραχούρι, δρακόντιο, μελιτίνη, μυρμηγκοβότανο και αβροβότανο. Η ονομασία του προέρχεται από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις αρτεμισία, προς τιμήν της Θεάς Αρτέμιδος και αψίνθιον = πικρό.

Πρόκειται για ξηρόφυτο ποώδες πολυετές φυτό που ανήκει στην Οικογένεια Asteraceae. Ευδοκιμεί στις εύκρατες και θερμές χώρες ως αυτοφυές σε άγονες και βραχώδεις περιοχές. Στην Ελλάδα συναντάμε επτά διαφορετικά είδη αψιθιάς, κυρίως στα ορεινά δάση της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, αλλά και στην Κρήτη. Ανθοφορεί μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου, φτάνει σε ύψος τα 2 μέτρα και έχει ξυλώδη ρίζα. Θέλει ήλιο και λίγο πότισμα. Ταιριάζει σε βραχόκηπους και παραθαλάσσια φύτευση. Κλαδεύουμε ελαφρά μετά το τέλος της ανθήσεως.

artemisia absinthium

Γραπτές πηγές αναφέρουν τη χρήση του, για ιατροφαρμακευτικούς λόγους από πολλούς λαούς κατά την αρχαιότητα, μεταξύ των οποίων οι Έλληνες , οι Σουμέριοι και οι Αιγύπτιοι. Κατά τον Μεσαίωνα, η βρασμένη αψιθιά χρησιμοποιούταν για να θεραπεύσει τη δυσπεψία.
Το φυτό χρησιμοποιούσαν από τα χρόνια του Ιπποκράτη για την αντιμετώπιση των επιδημιών και σαν έντομο-απωθητικό άρα και ανθελονοσιακό (κουνούπια). Θεωρούσαν ότι δυναμώνει την μνήμη και την λογική, βοηθά στους πόνους στους μύες, τις αρθρώσεις και τους συνδετικούς ιστούς, δυναμώνει την όραση, βαθαίνει τον ύπνο. Σε περιόδους επιδημιών χολέρας και πανώλης κρέμαγαν το φυτό στις κατοικίες και κάπνιζαν τους χώρους καίγοντας βλαστούς αψιθιάς. «…όταν ανακατεύεις το μελάνι με έγχυμα αψιθιάς τα ποντίκια δεν αγγίζουν τους παπύρους ...» (Διοσκουρίδης). Τα αποξηραμένα φύλλα του φυτού, όταν τοποθετηθούν στα ρούχα, απωθούν τους σκώρους.

artemisia absinthium

Οι χυμοί τους έχουν πικρή γεύση και από αυτό το φυτό εξάγεται ένα αιθέριο έλαιο η αψίνθη, το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν για τις αντιελμινθικές, αιμοστατικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιπυρετικές, αντισηπτικές και διουρητικές ιδιότητές του, καθώς και για την παρασκευή του αλκοολικού ποτού αψέντι αλλά και του βερμούτ (vermouth) που είναι η γερμανική ονομασία της αψιθιάς.

Η χρήση του αιθέριου ελαίου της αψιθιάς ως αρωματικού, καταργήθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ανακαλύφθηκε ότι το συστατικό θουγιόνη που περιέχει σε υπερβολικές δόσεις, προκαλεί βλάβη στο νευρικό σύστημα και παραισθήσεις. Η σημερινή νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1988, συνιστά πως «το αψέντι μπορεί να πωλείται νόμιμα υπό την προϋπόθεση να μην περιέχει περισσότερο από 10mg  θουγιόνης».

artemisia annua

Θεραπευτικές χρήσεις

Η αρτεμισινίνη (ολοτρανσφαιρίνη), είναι η φαρμακευτικώς δραστική ουσία του παραδοσιακού ανθελονοσιακού εκχυλίσματος του Artemisia absinthium.

Σε αντίθεση με τη κινίνη, ή άλλα ανθελονοσιακά φάρμακα, δεν περιέχει στο μόριό της άζωτο και η τοξικότητά της είναι συγκριτικά ελάχιστη.

Τα συνδυαστικά φάρμακα, μίγματα παραγώγων της αρτεμισινίνης και συνθετικών ανθελονοσιακών φαρμάκων, έχουν εγκριθεί από τον World Health Organization,  και το Αμερικανικό Center for Diseases Control and Prevention, για τη θεραπεία της ελονοσίας.

 Είδη του γένους Artemisia παράγουν μεγάλον αριθμό τερπενοειδών, μεταξύ των οποίων και την ψυχοτρόπο  νευροτοξίνη θουγιόνη. Σε συμπυκνωμένη σύνθεση, καταπολεμά ιπτάμενα και έρποντα έντομα (μύγες, κουνούπια,  κατσαρίδες, μυρμήγκια, ψύλλους  και ακάρεα).

artemisia absinthium

Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Life Sciences, η αρτεμισινίνη σε συνδυασμό με σίδηρο, μπορεί να σκοτώσει 98 % των καρκινικών κυττάρων του μαστού σε 16 ώρες. Το βότανο προκάλεσε μείωση 28 % στα κύτταρα καρκίνου του μαστού, αλλά όταν συνδυάζεται με σίδηρο, ο καρκίνος εξαφανίζεται. Πιο ενδιαφέρον, είναι ότι τα φυσιολογικά κύτταρα δεν επηρεάζονται αρνητικά.

Πολλές άλλες μελέτες έχουν ήδη διεξαχθεί, για να αποδείξουν ότι και το εκχύλισμα από το Artemisia annua, μπορεί να εξαλείψει αποτελεσματικά τη νόσο παρουσία σιδήρου.

Η αψιθιά χρησιμοποιείται επίσης σε περιπτώσεις καταθλίψεως, για την καταπολέμηση του διαβήτη και εξομαλύνει την έμμηνο ρύση.
Με απόσταξη των φύλλων και των ανθέων εξάγεται λάδι ανθελμινθικό, τονωτικό, εφιδρωτικό, αντισηπτικό, αντικαρκινικό και αντιπυρετικό. Οι εταιρείες βιοτεχνολογίας, σύντομα θα παράξουν συνθετικώς τις φαρμακευτικές αυτές ουσίες...
Τα ξεραμένα φύλλα της όταν τοποθετηθούν στα ρούχα, αποκρούουν τους σκώρους. Αποθαρρύνει τους γυμνοσάλιαγκες και τα έντομα και για αυτό σήμερα χρησιμοποιείται στην παρασκευή εντομοαπωθητικών αλλά και εντομοκτόνων.

Προσθήκη λεζάντας

Προσοχή

Απαγορεύεται στις θηλάζουσες, στις εγκυμονούσες γιατί διεγείρει τη μήτρα, στους νευρικούς και ευέξαπτους, όπως, επίσης, και αυτούς που υποφέρουν από γαστρεντερικές παθήσεις. Εάν γίνει κατάχρηση, μπορεί να προκαλέσει νευρικές διαταραχές. Χρησιμοποιείτε τα βότανα πάντοτε υπό την επίβλεψη ενός ειδικού, κυρίως όταν παίρνετε ταυτοχρόνως άλλα φάρμακα ή βότανα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Baumann IC, Glatzel H, Muth HW (1975). Untersuchungen der Wirkung von Wermut (Artemisia absinthium L.) auf die Gallen- und Pankreassaft-Sekretion des Menschen. Z Allgemeinmed 51(17): 784-79

Chialva F, Liddle PAP, Godlia G (1983). Chemotaxonomy of wormwood (Artemisia absinthium L.). (I. Composition of the essential oil of several chemotypes). Z Lebensm Unters Forsch 176: 363-366

Chiasson H, Belanger A, Bostanian N et al. (2001). Acaricidal properties of Artemisia absinthium and Tanacetum vulgare (Asteraceae) essential oils. J Econ Entomol 94(1): 167-171

Πλίνιος ο πρεσβύτερος, Naturalis Historia (Φυσική Ιστορία) 27.

Del Castillo J, Anderson M, Rubottom GM (1975). Marijuana, absinthe and the central nervous system. Nature 253(5490): 365-366

Dettling A, Grass H, Schuff A et al. (2004). Absinthe: attention performance and mood under the influence of thujone. J Stud Alcohol 65: 573-581

Council of Europe (2008)   Absinthii herba   European Pharmacopoeia 6^th ed. Wormwood  01/2008:1380 

Hernandez H, Mendiola J, Torres D et al. (1990). Effect of aqueous extracts of Artemisia on the in vitro culture of Plasmodium falciparum. Fitoterapia 61(6): 540-541

Juteau F, Jerkovic I, Masotti V et al. (2003). Composition and Antimicrobial Activity of the Essential Oil of Artemisia absinthium from Croatia and France. Planta Med 69: 158-161

Kalemba JG, Kurowska A, Majda T et al. (1993). Analysis of essential oils in aspects of their influence to insects. Zeszyty. Nauk. Politechnik. Lodz. 589: 5-14

Kaul VK, Nigam SS, Banerjee AK (1978). Insecticidal activity of some essential oils. Ind J Pharm 40(1): 22