Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 2024

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΟΛΕΩΝ: ΜΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ




 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΟΛΕΩΝ: 

ΜΙΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Φραντσέσκο Φερίνι,  1 Δεκεμβρίου 2024

    Οι σκληρές επιφάνειες και κυρίως η ασφαλτός  κυριαρχούν στις σύγχρονες πόλεις, προκαλώντας μια σειρά από περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα που απαιτούν επείγουσες λύσεις. Δρόμοι, πάρκινγκ και πλακόστρωτες αυλές συνεισφέρουν στο φαινόμενο των αστικών νησιών θερμότητας, επιδεινώνουν τις πλημμύρες και μειώνουν τη βιοποικιλότητα. Ωστόσο, κινήματα όπως το Depave, που ξεκίνησε στο Πόρτλαντ, αποδεικνύουν ότι η αφαίρεση αυτών των αδιαπέραστων επιφανειών μπορεί να μετατρέψει τους αστικούς χώρους σε πιο δροσερά, πράσινα και ανθεκτικά οικοσυστήματα.


Οι Προκλήσεις της Ασφάλτου


    Παρά το γεγονός ότι το ασφαλτικό υλικό είναι οικονομικό και λειτουργικό, έχει σημαντικά μειονεκτήματα. Οι αδιαπέραστες επιφάνειες εμποδίζουν την φυσική αποστράγγιση των όμβριων υδάτων, αυξάνοντας τον κίνδυνο πλημμύρας κατά τη διάρκεια έντονων βροχοπτώσεων. Επιπλέον, απορροφούν και συγκρατούν τη θερμότητα, συμβάλλοντας στην αύξηση των θερμοκρασιών στα αστικά κέντρα. Σε μερικές πόλεις, όπως η Νέα Υόρκη, η άσφαλτος καλύπτει έως και το 61% της έκτασης, κάνοντάς πολλές περιοχές ακατοίκητες κατά τη διάρκεια των καυσώνων. Αυτά τα προβλήματα πλήττουν δυσανάλογα τις κοινότητες χαμηλού εισοδήματος, όπου η έλλειψη πράσινων χώρων επιτείνει τις κοινωνικές ανισότητες.


Το Κίνημα Depave: Ένα Θετικό Παράδειγμα


    Το κίνημα Depave, το οποίο ξεκίνησε το 2007, έχει αφαιρέσει την άσφαλτο από δεκάδες δημόσιους χώρους, μετατρέποντάς τους σε πράσινες περιοχές. Σε πόλεις όπως το Σικάγο, όπου οι θερμοκρασίες σε ορισμένες περιοχές ξεπερνούν αυτές των πιο δροσερών περιοχών κατά 8°C, τα έργα απο-ασφάλτωσης  στοχεύουν στη μείωση της θερμότητας, στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και στην πρόληψη των πλημμυρών. Σημαντικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν τη δημιουργία κήπων βροχής, δέντρα με πυκνά φυλλώματα που παρέχουν σκιά και εκπαιδευτικές δομές για σχολεία, οι οποίες συνδυάζουν την περιβαλλοντική βιωσιμότητα με τη συμμετοχή της κοινότητας.


Τα Οφέλη της Απο-ασφάλτωσης 


Η αντικατάσταση της ασφάλτου με πράσινους χώρους προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα: 

• Μείωση της αστικής θερμότητας: Το έδαφος και τα φυτά απορροφούν λιγότερη θερμότητα από την άσφαλτο, βοηθώντας στη μείωση των θερμοκρασιών.

• Βελτιωμένη διαχείριση των υδάτων: Πράσινες υποδομές όπως βιορυθμίσεις και διάτρητες επιφάνειες μειώνουν τον κίνδυνο πλημμυρών.

• Αύξηση της βιοποικιλότητας: Η εισαγωγή ντόπιων φυτών και κήπων για επικονιαστές στηρίζει την τοπική πανίδα.

• Βελτίωση της ποιότητας του αέρα: Η άσφαλτος εκλύει επιβλαβείς ουσίες, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ακραίας ζέστης, τις οποίες οι πράσινοι χώροι βοηθούν να μειωθούν.

• Κοινωνική και ψυχολογική ευημερία: Οι πράσινοι χώροι μειώνουν το άγχος, βελτιώνουν την ψυχική υγεία και ενισχύουν την κοινωνική αλληλεπίδραση.


Εκπαίδευση μέσω Πράσινων Χώρων


        Τα σχολεία αποτελούν μια κρίσιμη ευκαιρία για την αστική μεταμόρφωση. Έργα όπως το Space to Grow στο Σικάγο έχουν αποδείξει ότι η μετατροπή των σχολικών αυλών σε πράσινους χώρους μπορεί να μειώσει τις θερμοκρασίες του εδάφους μέχρι και 30°C και να συλλέξει εκατομμύρια λίτρα βρόχινου νερού. Αυτές οι πρωτοβουλίες εκπαιδεύουν τις νέες γενιές για τη σημασία της βιωσιμότητας και παρέχουν ασφαλείς χώρους για παιχνίδι και μάθηση στην ύπαιθρο.

        Η   δεν είναι μόνο ένα περιβαλλοντικό ζήτημα, αλλά και ένα βήμα προς μεγαλύτερη κοινωνική δικαιοσύνη. Στοχευμένες παρεμβάσεις μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής σε υποβαθμισμένες γειτονιές, μειώνοντας τις ανισότητες και καθιστώντας τις πόλεις πιο βιώσιμες για όλους. Ωστόσο, για να επεκταθούν αυτά τα έργα, είναι απαραίτητο να ξεπεραστούν εμπόδια όπως η έλλειψη χρηματοδότησης, οι παρωχημένοι πολεοδομικοί κανονισμοί και η κακή συνεργασία μεταξύ των τομέων.

    Η επένδυση στην απο-ασφάλτωση και το αστικό πράσινο είναι μια αποτελεσματική στρατηγική για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που θέτει η κλιματική αλλαγή. Ο επανασχεδιασμός των πόλεων με την εγκατάλειψη της κυριαρχίας της ασφάλτου σημαίνει μια εικόνα ενός μέλλοντος όπου η φύση και η αστικοποίηση συμβιώνουν σε αρμονία. Όπως λένε οι ακτιβιστές του κινήματος Depave: "Ήρθε η ώρα να αναθεωρήσουμε τη σχέση μας με το τσιμέντο και να ξαναανακαλύψουμε το μεταμορφωτικό δυναμικό της φύσης στις πόλεις."


sites  : https://www.depave.org

           https://www.climatesolutions.org/depave

Κυριακή 1 Δεκεμβρίου 2024

Τα δεντρα κάνουν ζημιά στις Πόλεις??

Τα δεντρα κάνουν ζημιά στις Πόλεις??  
σκιτσο του Α. Πεφάνη

 Τα δέντρα στην πόλη συχνά επικρίνονται άδικα. Εδώ θα παραθέσουμε  μερικές ψευδείς πεποιθήσεις που πρέπει να διαλυθούν προκειμένου να ενισχυθεί ο ουσιαστικός ρόλος τους.

Μύθος 1: «Τα δέντρα γεμίζουν τους δρόμους σκουπίδια»

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι τα δέντρα αποτελούν πηγή βρωμιάς λόγω των πεσμένων φύλλων και ανθέων. Στην πραγματικότητα, αυτά εμπλουτίζουν το έδαφος και αυξάνουν τη βιοποικιλότητα. Ο αστικός καθαρισμός μπορεί εύκολα να χειριστεί τη συγκομιδή φύλλων και φρούτων χωρίς να θυσιάστούν τα ίδια τα  δέντρα, τα οποία επίσης δεσμέουν αποτελεσματικότερα και περισσότερο από καθετι άλλο τα αιωρούμενα σωματίδια που μειώνει στις πολεις μας το προσδοκιμο της ζωής των ανθρώπων κατα 3 χρόνια. Στην Αθήνα είμαστε εκτός ορίων πανω από 250 ημέρες το χρόνο!!! 
Μύθος 2: «Τα δέντρα είναι επικίνδυνα»
Τα δέντρα μπορούν να αποτελέσουν κίνδυνο εάν δεν φροντίζονται σωστά, αλλά με σωστή διαχείριση, όπως κλάδεμα και επιθεωρήσεις, οι κίνδυνοι ελαχιστοποιούνται. Σήμερα  που διαθέτουμε προηγμένα εργαλεία, αυτά  μάς επιτρέπουν να αξιολογούμε τη σταθερότητα των δέντρων και να παρεμβαίνουμε άμεσα.

Μύθος 3: «Τα δέντρα προσελκύουν ανεπιθύμητα ζώα»
Τα δέντρα πιστεύεται ότι προσελκύουν αρουραίους και ενοχλητικά έντομα, αλλά η παρουσία τους ειδικά των πρώτων  σχετίζεται περισσότερο με τη διαχείριση αποβλήτων μας παρα με τα φυτά.  Τα δέντρα, από την άλλη πλευρά, ευνοούν, προσελκύουν και αποτελούν ενδιαίτήματα για χρήσιμα είδη όπως τα πουλιά και τα έντομα επικονίασης, τα οποία είναι απαραίτητα για το αστικό οικοσύστημα και την αναπτυξη της βιοποικιλότητας.

Μύθος 4: «Τα δέντρα είναι μια ακριβή πολυτέλεια»
Η διαχείριση του αστικού πρασίνου έχει κόστος, αλλά τα οφέλη υπερτερούν των εξόδων. Τα δέντρα μειώνουν τη ρύπανση, τη ζέστη του καλοκαιριού, μειώνουν σημαντικά το κόστος υγείας των πολιτών  ενώ αυξάνουν την αξία των ακινήτων, φέρνοντας θετική οικονομική απόδοση.





Μύθος 5: «Τα δέντρα δεν χρησιμεύουν στις πόλεις»
Τα δέντρα φιλτράρουν τον αέρα, παράγουν οξυγόνο, μειώνουν το στρες, αναβαθμίζουν αισθητικά, βιοκλιματικά περιοχές  και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής. Απορροφούν CO₂ και βοηθούν στη διαχείριση των ομβρίων υδάτων, καθιστώντας τις πόλεις πιο βιώσιμες και ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή.
        Τα δέντρα δεν αποτελούν πρόβλημα, αλλά βασικό πόρο για υγιείς και βιώσιμες πόλεις. Η επένδυση στο αστικό πράσινο σημαίνει τη διασφάλιση ενός καλύτερου και πιο βιώσιμου μέλλοντος για όλους


Τετάρτη 14 Αυγούστου 2024

Το SuDS γίνεται πλέον Mainstream;

 Το SuDS γίνεται πλέον Mainstream;

13 Αυγούστου 2024

Βιώσιμη Διαχείριση ομβρίων υδάτων (SUDS)

Τα τελευταία χρόνια, το σημαντικό θέμα στις παραλιακές και παραθεριστικές πόλεις είναι η έλλειψη νερού αλλά και των μολυσμένων από λύματα υδάτων και θαλασσών σε πάρα πολλά σημεία στην χώρα μας. Το γεγονός της λειψυδρίας και που συνδυάζεται με την μόλυνση  έχει λάβει ευρεία δημοσιότητα. Φέτος στο χωρο παραθερισμού  μας το νερό του πηγαδιού ήταν χειρότερο ποιοτικά με μικροβιολογική ανάλυση  από της ύδρευσης (Το ότι της ύδρευσης  ήταν έως τώρα χειρότερο είναι ένα άλλο θέμα!!!)

Το κοινό, δικαίως τρομάζει που τα περισσότερα πηγάδια, γεωτρήσεις στραγγίζουν  από οι υδάτινοι όγκοι δεν είναι κατάλληλοι για κολύμπι και ότι οι ακατέργαστες διαρροές λυμάτων έχουν συμβεί τόσο συχνά λόγο της ξηρασίας  — αλλά δεν γνωρίζουμε όλοι ότι μπορούμε να συμβάλουμε στο πρόβλημα

Η λειψυδρία είναι σημαντικό θέμα  επιβίωσης  και ανάπτυξης αλλά το δεύτερο -της μολυνσης είναι ποιο ύπουλο και έχει μεγάλη επικινδυνότητα για τον πληθυσμό, πέρα από τον οικονομικό αντίκτυπο για μια περιοχή. 


Αξιοποίηση πράσινων υποδομών για τη διαχείριση των ομβρίων.

            Η χειρότερη περίπτωση  για συστήματα πόλεων είναι όπου παλαιότερα είχαν σχεδιαστεί «συνδυασμένες»  αποχετεύσεις  όπου συλλέγουν βρώμικα λύματα και όμβρια ύδατα. Αυτό γίνεται στις περισσότερες από τις παλαιότερες πόλεις και  πολύ συχνά υπάρχουν παράνομες συνδέσεις στα δίκτυα των πόλων  μας μετατρέποντας τα σε μεικτές  αποχετεύσεις. Πρόσφατα  ομάδα που κινήθηκε εντός του Κηφισού εντόπισε  και λύματα προφανώς από παράνομα παροχετεύονται στο ποταμι. 

Στις  επαρχιακές περιοχές  θεωρητικά τα λύματα συλλέγονται σε δεξαμενές -βόθρους και από εκεί με βυτία πάνε προς επεξεργασία…Στην πραγματικότητα η χρήση απορροφητικών βόθρων βελτιώνει τον υδροφόρο ορίζοντα αλλά τον γεμίζει με χημικά από τις οικίες και με πολύ μεγάλο μικροβιακό φορτίο. Έτσι τα κοντινά πηγάδια παύουν να έχουν πόσιμο νερό αλλά 

Αν η μόλυνση είναι μεγάλη δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για άρδευση ….

Αυτό αποτελεί τεράστιο πρόβλημα σε περιοχές με μεικτή χρήση (αγροτικές -παραθεριστικές) 

 Τι μπορούμε να κάνουμε?

Το σημαντικό είναι να  μειώσουμε απλώς την ποσότητα του νερού της βροχής που εισέρχεται στη συνδυασμένη αποχέτευση  ή και αποχέτευση ομβρίων -όπου υπάρχει- από τις ιδιοκτησίες μας, μπορούμε να συμβάλουμε στη μείωση του συνολικού προβλήματος.

 Έτσι σχεδιάζοντας  μπορούμε : 

  • ·      Πρώτα επαναφέροντας τα όμβρια ύδατα ξανά στο έδαφος ή να τα συγκεντρώνουμε για επανάχρηση όπως στο παρελθόν σε στέρνες , δεξαμενές κτλ και να μην τα οδηγούμε αμέσως στο δίκτυο όμβριων 
  •    Τηρώντας τις προδιαγραφές στους «βόθρους» όπου πρέπει να είναι στεγανοί και όχι απορροφητικοί όπως δυστυχώς είναι οι περισσότεροι όπου δεν υπάρχει κεντρικό σύστημα αποχέτευσης.
  •     Τα δίκτυα ομβρίων εφόσον είναι δυνατόν να οδηγούν τα νερά σε χώρους ηρεμίας και διήθησης πριν τον τελικό αποδέκτη (ποτάμι ή θάλασσα)
  •      Να μειώσουμε τους χώρους όπου σφραγίζουμε το χώμα. Έτσι όχι μόνο κάνουμε οικονομία αφού μειώνουμε τα σκληρά υλικά που κοστίζουν αλλά αυξάνουμε την διήθηση μειώνοντας τις αδιαπέραστες περιοχές Αυτό μπορεί να συμβεί στις οικίες μας αλλά και σε δημόσιους χώρους, πλατείες δρόμους, χώρους στάθμευσης, κτήρια(με φυτεμένα δώματα) κτλ . Με αυτόν τον τρόπο μειώνουμε και την μόλυνση των υδάτων αφού το έδαφος αποτελεί το καθαριστή των υδάτων και δεν πάνε απευθείας στα ποτάμια και τις θάλασσες οι μολυσματικοί παράγοντες 
  •     Όταν η διάθεση και διήθηση γίνεται δίπλα στον τόπο παραγωγής- επιτόπου, είναι αποτελεσματικότερη και δεν υπάρχει και μεγάλη ανάγκη για μεγάλα έργα μεταφοράς ομβρίων. Αν οι ποσότητες απορροής που δημιουργούνται είναι μεγαλύτερες από τη χωρητικότητα του φυσικού συστήματος αποχέτευσης σε εκείνο το σημείο. Τότε προφανώς μπορεί να υπάρχει αργή διάθεση αλλά και με χρονοκαθυστέρηση οπότε δεν φορτίζονται αρκετά τα συστήματα ομβρίων.  Ως εκ τούτου, οι υπερβολικές ροές θα πρέπει να δρομολογηθούν εκτός της τοποθεσίας.
  •      Οι λύσεις συστημάτων  όπου η απορροή εκκενώνεται απευθείας σε υγρότοπο, θάλασσα ή λίμνη θα πρέπει να αποφεύγονται όπου είναι δυνατόν, καθώς αυτές οι λύσεις έχουν πέρα από μεγάλο κόστος κατασκευής αφού είναι μεγάλων διαστάσεων, ενδεχομένως να λαμβάνουν ταχύτερες ροές απορροής και υψηλότερα επίπεδα ρύπανσης. Ο σχεδιασμός SuDS απαιτεί μια εξισορρόπηση διαφορετικών επιλογών και λύσεων, συχνά ανάλογα με τους κινδύνους που σχετίζονται με κάθε πορεία δράσης. Οι κίνδυνοι μιας περιοχής πλημμύρας πρέπει να εξισορροπηθούν με το κόστος προστασίας της περιοχής από διαφορετικά επίπεδα πλημμύρας. Θέλει σοβαρό σχεδιασμό και όχι εύκολές λύσεις (συχνά πανάκριβές κατασκευαστικά και καταστροφικές για τον χώρο) Έτσι έχει γίνει Εξασθένιση (όγκου, κινητικής ενέργειας και χρόνου παροχής που είναι μετά τον κρίσιμο χρόνο πλημμύρας )The SuDS management train      Eiκόνα από το sudsdrain.org 

·      Η λογική φυσικής διαχείρισης προωθεί τη διαίρεση της περιοχής που πρόκειται να αποστραγγιστεί σε υπολεκάνες απορροής με διαφορετικά χαρακτηριστικά αποστράγγισης και χρήσεις γης(όσο και αν φαίνεται δύσκολο στην χώρα μας, αλλά οι φωτιές και οι πλημμύρες μας δείχνουν ότι τα λάθη που έχουμε κάνει είναι μη βιώσιμά σήμερα), καθεμία με τη δική της στρατηγική αποστράγγισης. Η τοπική αντιμετώπιση του νερού όχι μόνο μειώνει την ποσότητα που πρέπει να διαχειριστεί σε οποιοδήποτε σημείο, αλλά μειώνει επίσης την ανάγκη μεταφοράς του νερού από την τοποθεσία.

·      Κατά τη διαίρεση των λεκανών απορροής σε μικρά τμήματα, είναι σημαντικό να διατηρείται μια προοπτική για το πώς αυτό επηρεάζει ολόκληρη τη διαχείριση της λεκάνης απορροής και τον υδρολογικό κύκλο. Ο σχεδιασμός δηλαδή δεν αρκεί να είναι απλοικός αλλά ολιστικός 

 

Αξιοποίηση πράσινων υποδομών για τη διαχείριση των ομβρίων.

Πώς μπορούμε όμως να το κάνουμε αυτό; Το νερό μπορεί να μετακινηθεί, αλλά είναι δύσκολο να καταστραφεί…. Αν μη τι άλλο, το να  έχουμε αποθηκευτικούς χώρους για το βρόχινο νερό, ή και να τους αδειάσουμε για χρήσεις που θα γίνουν έτσι και αλλιώς  πριν από μια καταιγίδα σημαίνει ότι λιγότερο νερό θα ρέει στην αποχέτευση κατά τη διάρκεια της καταιγίδας – και υπάρχουν πολλές άλλες λύσεις τώρα διαθέσιμες.

Οι καλοκαιρινές πλημμύρες της Θεσσαλίας πέρυσι μας δείχνουν την αναγκαιότητα για περισσότερα έργα ανάντι στα βουνά και κατάντι έργα διήθησης του νερού και όχι άμεσης τροφοδότησης των ποταμών γιατί αυτό δημιουργεί τεράστια προβλήματα σε περιοχές που βρίσκονται σε χαμηλή στάθμη. Στις ίδιες περιοχές σήμερα  11μήνες μετά  έχουμε έλλειψη νερού  αφού ο μεγάλος όγκος νερού δεν διηθήθηκε στο έδαφος αλλά έφυγε στην θάλασσα. 

Στο Ηνωμένο Βασίλειο  έγινε θέσπιση του Παραρτήματος 3 του νόμου περί πλημμύρας και διαχείρισης των υδάτων του 2010 στην Αγγλία. Η Ουαλία το έκανε το 2019. Αυτό απαιτεί από τις περισσότερες νέες εξελίξεις κατασκευής να υποβάλουν μια πρόταση για το Σύστημα Βιώσιμης Αποχέτευσης (SuDS) στο SAB (SuDS Approval Body) για έγκριση πριν από την έναρξη της κατασκευής κάθε  κτηρίου!!. Αυτό αφαιρεί επίσης το δικαίωμα αυτόματης σύνδεσης με το σύστημα αποχέτευσης δικτύου αν δεν έχεις διαχειριστεί αυτοτελώς το όμβρια ύδατα, αναγκάζοντας έτσι τους σχεδιαστές να εξετάσουν το SuDS νωρίς στη διαδικασία σχεδιασμού.

 

ArborFlow, Fletton Quays, Peterborough Οι δεντροδόχοι αποτελουν είσοδο νερου σε ενα συστημα αποστραγγισεις κατω απο το πλακοστρωτο όπου δημιουργείται ενας πολυ μεγάλος χωρος διήθησης 

Λοιπόν, τι είναι το SuDS; Τα αειφόρα συστήματα αποστράγγισης είναι λύσεις βασισμένες στη φύση που επιβραδύνουν το νερό, το καθαρίζουν και φέρνουν άλλα οφέλη στο οικοσύστημα. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα, αλλά πιο συχνά σε μια σειρά λειτουργιών γνωστών ως "SuDS Trains" για μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας. Εκτός από την εξασθένηση που παρέχει το έδαφος, τα φυτά και τα δέντρα παίρνουν νερό από το έδαφος μέσω της εξατμισοδιαπνοής μέσω της δομής των φύλλων τους, μειώνοντας το νερό που ρέει μέσω του συστήματος.

Η συμπερίληψη του SuDS στο στάδιο του κύριου σχεδιασμού ή του σχεδιασμού περιβάλλοντος χώρου ανάπτυξης έχει σημαντική επίδραση στη βιωσιμότητα και τη σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας και στην ικανότητα του SuDS να προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Ο κύριος σχεδιασμός παρέχει μια στρατηγική προσέγγιση για την εξέταση των (ενίοτε ανταγωνιστικών) απαιτήσεων για ανάπτυξη. 

 

 

Greener Grangetown, Πριν και μετά

        Η κύρια αλλαγή που πρέπει να γινεί είναι στην αντίληψη ότι τα επιφανειακά ύδατα, τα όμβρια νερά, είναι ένας πολύτιμος πόρος και αυτό πρέπει να αντικατοπτρίζεται με αυτόν τον τρόπο διαχείρισης. Θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από την αρχή της διαδικασίας ανάπτυξης και καθ' όλη τη διάρκεια, επηρεάζοντας το σχεδιασμό και τη διάταξη του δημόσιου ανοιχτού χώρου, των δικτύων μεταφοράς κ.λπ. ) θα πρέπει να συνεργάζονται από την αρχή.  Σήμερα αντίθετα συχνά θεωρούνται απόβλητο που χρήζει άμεσής απομάκρυνσης

Τα SuDS είναι πολύ ευέλικτα και υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορούν να εφαρμοστούν για να παρέχουν εξαιρετική αποστράγγιση που είναι τόσο καλής ποιότητας όσο και εμπνευσμένα.

 Πως επηρεάζει τα επαγγέλματα που δραστηριοποιούνται ?

Αρχιτέκτονές, Μηχανικοί :

"Το SuDS προσφέρει στους σχεδιαστές  τρόπους και μεθόδους  να πληρούν τα κριτήρια βιωσιμότητας, να προσθέτουν αξία στα ακίνητα και να διασφαλίζουν τη συμμόρφωση με τους κανονισμούς σχεδιασμού σε συνέργεια με την φύση . Σχεδιάζουν να διιαχειρίζεται το νερό με βιώσιμο τρόπο, προσφέροντας τεχνικές λύσεις που μετριάζουν τους κινδύνους πλημμύρας και βελτιώνουν την αστική ανθεκτικότητα "

Αρχιτέκτονες Τοπίου:

"Το SuDS δίνει τη δυνατότητα στους αρχιτέκτονες τοπίου να σχεδιάζουν πολυλειτουργικά τοπία που διαχειρίζονται το νερό, ενισχύουν τη βιοποικιλότητα και δημιουργούν αισθητικά ευχάριστους, βιώσιμους αστικούς χώρους."

Κατασκευαστές :

«Η άνοδος της αναγκαιότητας για  SuDS σημαίνει ότι οι εργολάβοι πρέπει να προσαρμοστούν στην εγκατάσταση καινοτόμων συστημάτων αποχέτευσης που πληρούν τις νέες  κανονιστικές απαιτήσεις(ΒREEAMLEED) και μειώνουν το μακροπρόθεσμο κόστος συντήρησης».

Δενδροκόμοι:

«Το SuDS ενσωματώνει τα δέντρα στον αστικό σχεδιασμό, ενισχύοντας τις πράσινες υποδομές και βελτιώνοντας την υγεία των δέντρων, κάτι που ωφελεί τους μακροπρόθεσμους στόχους της αστικής δασοκομίας».

Τοπικές Αρχές:

«Καθώς το SuDS γίνονται κυρίαρχες λύσεις, οι τοπικές αρχές πρέπει να επιβάλουν και να προωθήσουν αυτά τα συστήματα για να μειώσουν τον κίνδυνο πλημμύρας, να ενισχύσουν τους κοινοτικούς χώρους και να επιτύχουν περιβαλλοντικούς στόχους».


 Υπάρχουν λύσεις πρακτικές και σε μικρή κλιμακα?

Μια καινοτόμα και προσαρμόσιμη λύση κήπου βροχής σε μικρή κλιματα ειναι το  HydroPlanter   μια  εφαρμογή απλούστερη και φθηνή

SuDSPod Installation at United Utilities Headquarters

και αλλο αντιστοιχο είναι τοSuDSPod που κυκλοφόρησε πρόσφατα, με  κατοχυρωμένο με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σχεδιασμό , επαναπροσδιορίζει την έννοια των σκαφών αποστράγγισης για τη διαχείριση των ομβρίων υδάτων, ξεπερνώντας τους δικούς του όγκους αποθήκευσης.

Πάντα οι παραδοσιακοί τρόποι συντήρησης και αποθήκευσης νερού λειτουργουν σοφά για χιλιετίες 


Παρασκευή 19 Ιουλίου 2024

Ιστορίες Πρασίνου: Ωδείο Αθηνων

 Από κείμενο που δημοσιέυτικέ στην  εφημερίδα Καθημερινή 


 Κυριε Διευθυντά

    Στην σημερινή ειδησεογραφία (Κ 16/7/24 ) για την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου του Ωδείου Αθηνών θα ήθελα να προσθέσω κάποια ιστορικά στοιχεία που αφορούν την ιστορία του πρασίνου της Αθήνας και τις  συνεχείς μεταλλαγές αλλά και αλλοιώσεις  που αυτό υφίσταται. 

        Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 όλος ο χώρος που περικύκλωναν οι οδοί Βασιλίσσης Σοφίας-Βασιλέως Κωνσταντίνου -Βασιλέως Γεωργίου – Ρηγίλλης  ήταν μία αχανής γυμνή έκταση που φιλοξενούσε μόνον την  Στρατιωτική Λέσχη και το Μέγαρο της Δουκίσσης Πλακεντίας.  Αρχική ιδέα και πρόταση  του αρχαιολόγου της τοτε Αρχαιολογικής Υπηρεσίας  Κουρουνιώτη και του διακεκριμένου κηποτέχνου της εποχής Άρη Μιχαλόπουλου γεωπόνου στον ΕΟΤ (δαπάνες του οποίου έγινε και το έργο)  να γίνει ένα μεγάλο πάρκο με την χαρακτηριστική χλωρίδα της Αττικής. 

        Τα μέσα περιορισμένα αλλά και οι τεχνικές δυσκολίες πολλές. Με ένα απλό εμπειρικό κηπουρό ως εργολάβο , Ηλία Σφυρή, έγινε μια γιγαντιαία προσπάθεια . Η παραγωγή φυτωριακού υλικού ήταν υποτυπώδης εκείνη την εποχή  με συνέπεια να γίνει μεταφύτευση ή μάλλον εκρίζωση φυτών από τα τριγύρω βουνά της Αττικής . Ο τόπος γέμισε με θυμάρι, μυρτιές, σπάρτα , αφάνες, χαρουπιές, γαζίες  κλπ  και υπήρξε η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας κήπου βοτανικής συνθέσεως από  χαρακτηριστικά φυτά της αττικής υπαίθρου. 

        Η αποδοχή του έργου από το κοινό άμεση και επιτυχημένη . Βέβαια η μετέπειτα διαχείρηση του χώρου ήταν το κύριο πρόβλημα και κυρίως το  έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό. Ο αείμνηστος, ρέκτης   τότε δήμαρχος Γ. Πλυτάς  δέχτηκε αμέσως την εισήγησή μου ως διευθυντού Κήπων και Δενδροστοιχιών  να ενταχθεί ο κήπος στο τότε δυναμικό του δημοτικού πρασίνου και να αρχίσει η προσπάθεια της εντάξεως όλων των χώρων πρασίνου της πρωτεύουσας στον Δήμο Αθηναίων που ήσαν κατακερματισμένοι σε διάφορους φορείς. Ο δήμαρχος όμως δεν σταμάτησε εκεί αλλά σε συνεννόηση με το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης κατέλαβε κυριολεκτικά άλλον εγκαταλελειμμένο γειτονικό  χώρο που ανήκε στο Υπουργείο  και  τον οποίο  μετατρέψαμε σε κήπο με πολύ αραιή φύτευση και κυρίως χλοοτάπητα. Είναι ο τεράστιος κήπος που δημιουργήθηκε στα ΝΑ και μπροστά από το σημερινό ΧΙΛΤΟΝ. 


        Οι κήποι αυτοί με τον αντίστοιχο τος Ευαγγελισμού αλλά και τον γειτονικό Εθνικό κήπο απετέλεσαν μια τεράστια νησίδα πρασίνου στην πρωτεύουσα που ευτυχώς διατηρείται μέχρι σήμερα. Ο κήπος που ανέφερα αρχικά κατόπιν πολλών περιπετειών και χρήσεων κατέληξε στην σημερινή μορφή του αποτελώντας την δημιουργική αρχή των  σημερινών  κήπων  Βυζαντινού Μουσείου, την διαμόρφωση του σταθμού του Μετρό, τον κήπο της Ριζαρειου, και τον κήπο του Ωδείου Αθηνών. Είχα δε την υψίστη τιμή να με καλέσει ο αείμνηστος αρχιτέκτων και καθηγητής Αρχιτεκτονικής Ιω. Δεσποτόπουλος  μελετητής του Ωδείου για να προσφέρω την τότε εμπειρία μου στην διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του κτιρίου.     

 

Γιάννης Σπαντιδάκης

Γεωπόνος-Κηποτέχνης

τ. Διευθυντής Κήπων και Δεν/στοιχιών  Δήμου Αθηναίων 


Κυριακή 14 Ιουλίου 2024

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ

 

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ
ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑΤΑ, ΔΡΟΣΙΣΜΟ και με ΠΡΑΣΙΝΕΣ-ΓΑΛΑΖΙΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ
(Περίληψη του άρθρου https://urbanscapes.slu.se/

I

n August 2023 Iran declared a two-day holiday after the meteorological office forecasted temperatures exceeding 40 degrees Celsius in many cities and hovering around 50 degrees Celsius in the southwest. Photo: Bornamir
        
        Τα δέντρα, τα πάρκα και τα υδάτινα σοιχεία είναι κρίσιμα για τη μείωση της θερμότητας και τη διασφάλιση της υγείας και της ευημερίας των κατοίκων της πόλης. Οι ερευνητές Robert Brown, Johanna Deak Sjöman και Maria Ignatieva μοιράζονται τις απόψεις τους για τον τρόπο αντιμετώπισης της αστικής ζέστης σχεδιάζοντας δροσιρά μικροκλίματα και πράσινες-μπλε υποδομές, με παραδείγματα από όλο τον κόσμο.
Με λίγα λόγια:
• Ο σχεδιασμός αναζωογονητικών μικροκλιμάτων και πράσινων και μπλε χώρων είναι ένα ισχυρό εργαλείο για την άμβλυνση της θερμότητας στις πόλεις.
• Μια προοπτική πράσινου τοπίου πρέπει να εφαρμοστεί καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας αστικής ανάπτυξης για την προσαρμογή στο κλίμα και τον μετριασμό της θερμότητας.
• Τα φυτά που ανέχονται υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασία και τα πολύπλοκα οικοσυστηματά φυτών είναι απαραίτητα σε ένα αστικό περιβάλλον σε κλίμα θέρμανσης.
• Χρειάζεται μεγαλύτερη διαεπιστημονική συνεργασία στον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη διαχείριση για ευεργετικές λύσεις για όλους.
• Τα αποδεδειγμένα τοπικά έργα μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλείο μάθησης και να εμπνεύσουν την αλλαγή.
Επισκόπηση: Καθώς οι πόλεις αντιμετωπίζουν αυξανόμενες θερμοκρασίες λόγω της κλιματικής αλλαγής, κινδυνεύει η υγεία και η ευημερία των κατοίκων των πόλεων.


Urban meadow with native flowers: black mustard, mayweed and hairy vetch. Photo: Elvira Werkman.
Η κλιματική αλλαγή στις πόλεις
            Η προσαρμογή στο κλίμα στις πόλεις είναι ολοένα και πιο σημαντική λόγω των επικίνδυνων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην υγεία. Ο σχεδιασμός μικροκλιμάτων και πράσινων-μπλε υποδομών για τη διαχείριση των θερμών συνθηκών στις πόλεις αποτελεί σημαντικό μέτρο προσαρμογής στο κλίμα. Τα μικροκλίματα είναι μικρές περιοχές όπου οι ατμοσφαιρικές συνθήκες διαφέρουν από τις γύρω περιοχές. Πράσινες-μπλε υποδομές, όπως πάρκα, γκαζόν και υδάτινα κανάλια, μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία δροσιστικών μικροκλιμάτων.
Μικροκλιματικοί παράγοντες
            Στο Τέξας, ο Robert Brown, καθηγητής αρχιτεκτονικής τοπίου και πολεοδομίας στο Πανεπιστήμιο A&M του Τέξας, μελετά πώς να σχεδιάσετε θερμικά άνετα μικροκλίματα για εξωτερικούς χώρους. Η ερευνητική του ομάδα συνδυάζει γνώση από τη μικρομετεωρολογία, την αρχιτεκτονική και τον πολεοδομικό σχεδιασμό, μετρώντας διαφορετικούς μικροκλιματικούς παράγοντες σε αστικό περιβάλλον, όπως η θερμοκρασία του αέρα, η σχετική υγρασία, η ταχύτητα του ανέμου, ηλιακή ακτινοβολία και η ποσότητα θερμότητας που εκπέμπεται από τις επιφάνειες, η λεγόμενη ακτινοβολία μακρών κυμάτων.
    Όταν σχεδιάζουν δροσερά μικροκλίματα, προσπαθούν να μειώσουν την ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας και της ακτινοβολίας μακρών κυμάτων, αυξάνοντας τον άνεμο στο σχεδιασμό. Βασικοί παράγοντες είναι η θερμοκρασία του αέρα, η υγρασία, η ταχύτητα του ανέμου, ηλιακή ακτινοβολία και η επιφανειακή θερμότητα (ακτινοβολία μακρών κυμάτων). Αποτελεσματικοί σχεδιασμοί μειώνουν την ηλιακή και την ακτινοβολία μακρών κυμάτων ενώ αυξάνουν τη ροή του ανέμου, που συχνά επιτυγχάνεται μέσω στρατηγικής τοποθέτησης δέντρων, κτιριακών προσανατολισμών
        Τα έργα αναπλάσεων μπορούν να έχουν μεγάλο αντίκτυπο στο πόσο επηρεάζει ηλιακή ακτινοβολία ένα άτομο ή την επιφάνεια. Με επιφάνειες σκίασης, που καλύπτουν σκληρα υλικά όπως άσφαλτο και μπετόν, μπορούν να τα διατηρήθουν πιο δροσερά και να μειώθείηακτινοβολία μακρών κυμάτων
        Ο άνεμος μπορεί να διοχετευθεί σε περιοχές για να τους δροσίσει, για παράδειγμα προσανατολίζοντας τους δρόμους προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Στο Τέξας, ο άνεμος που επικρατεί έρχεται από νότια ή νοτιοανατολικά κατά τη διάρκεια της ζέστης, οπότε είναι σημαντικό να μην τον μπλοκάρουμε.
    Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό για την ψύξη μικροκλιμάτων στις πόλεις είναι το νερό. Μόνο το νερό έχει μικρή επίδραση στη θερμοκρασία του αέρα, αλλά σε συνδυασμό με τη βλάστηση μπορεί να έχει μετρήσιμη δροσιστική επίδραση.


Alternative lawns like grass-free tapestry lawns (in the picture) or meadows can be more heat resistant than traditional grass lawns. Experimental grass-free Tapestry Lawn at SLU Campus Ultuna developed by Maria Ignatieva’s research group. Photo: Maria Ignatieva 
Τα οφέλη των δέντρων
        Τα δέντρα είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση των θανάτων που σχετίζονται με τη θερμότητα. Η υψηλή κάλυψη και η συγκόμωση της κόμης των δέντρων μπορεί να μειώσει σημαντικά τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα που σχετίζεται με τη θερμότητα. Τα δέντρα μπορούν να επηρεάσουν τη θερμική άνεση των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου και να βελτιώσουν τη φυσική τους ευεξία σκιάζοντας και μετριάζοντας την ακτινοβολία μακρών κυμάτων.
        Ωστόσο, οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ δέντρων, άλλων βλάστησης και δομημένων κατασκευών είναι πολύπλοκες και πρέπει να σχεδιάζονται διαφορετικά σε διαφορετικές περιοχές. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε αυτές τις διαφορές όπως και τις ιδιότητες των φυτων για να σχεδιάσουμε καλές καιρικές και θερμικές συνθήκες.
        Για να επιτευχθεί επιτυχημένη κλιματική προσαρμογή, απαιτείται διαεπιστημονική συνεργασία. Αυτή η συνεργασία θα πρέπει να ξεκινήσει τόσο σε εκπαιδευτικά όσο και σε επαγγελματικά προγράμματα, όπου οι σπουδαστές γεωτεχνικοί, αρχιτεκτονικής τοπίου, αρχιτεκτονικής, πολιτικού μηχανικού και άλλων σχετικών κλάδων μπορούν γρήγορα να μάθουν πώς να χτίζουν ισχυρές συνεργασίες.
        Η προσαρμογή των πόλεων για τη διαχείριση τόσο των ακραίων ροών νερού(ομβρίων) όσο και της ξηρασίας στον ίδιο χώρο αποτελεί πρόκληση.         Αυτές οι κλιματικές ακρότητες δεν μπορούν να σχεδιαστούν ξεχωριστά, αλλά πρέπει να προγραμματιστούν μαζί για να καταστούν δυνατή η συνέργεια. Η διαεπιστημονική συνεργασία στα πρώιμα στάδια σχεδιασμού θα αυξήσει τις πιθανότητες προσαρμογής των πόλεών μας στην κλιματική αλλαγή.
        Απαιτείται αυξημένη ευαισθητοποίηση για τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής και τη σημασία του σχεδιασμού αστικών περιβαλλόντων ως δροσερών νησιών, παρά νησιών θερμότητας. Ξεκινώντας να εργάζόμαστε τοπικά, δημιουργώντας άνετα μικρά μικροκλίματα, μπορεί να εμπνεύσουμε για μεγάλες αλλαγές σε κοινότητες και γειτονιές.


Different tree species influence thermal comfort in different ways. Which trees do we need in summer and winter, and which can survive in a future climate? Photo: ryasick
Επιπτώσεις της βλάστησης: 
    Η βλάστηση παίζει κρίσιμο ρόλο στην ψύξη των αστικών περιοχών. Τα δέντρα παρέχουν σκιά, μειώνουν τις θερμοκρασίες ακτινοβολίας και η διαπνοή τους δροσίζει τον αέρα. Έρευνα δείχνει σημαντικά οφέλη για την υγεία, όπως μειωμένη θνησιμότητα που σχετίζεται με τη θερμότητα με αυξημένη κάλυψη δέντρων.
Ολοκληρωμένες Προσεγγίσεις Σχεδιασμού
Στη Σουηδία, η Johanna Deak Sjöman μελετά πώς διαφορετικά είδη δέντρων επηρεάζουν τα αστικά μικροκλίματα, αποδεικνύοντας ότι τα δέντρα μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη θερμική άνεση. Το έργο της αναδεικνύει την ανάγκη για σχεδιασμό που να φιλοξενεί τόσο τις καλοκαιρινές όσο και τις χειμερινές συνθήκες, καθώς και την ξηρασία και τις πλημμύρες.
Τοπία ανθεκτικά στην ξηρασία: 
Η έρευνα της Μαρίας Ιγνατίεβα στην Αυστραλία εστιάζει στη δημιουργία ανθεκτικών αναπλάσεων , βιοποικιλότητας και ανθεκτικών στην ξηρασία αστικών τοπίων. Αυτό περιλαμβάνει τη μετατροπή των χλοοτάπητων σε λιβάδια, που απαιτούν λιγότερη συντήρηση και άρδευση, και την επιλογή αυτόχθων, ανθεκτικών στη θερμότητα ειδών φυτών.
Διαεπιστημονική Συνεργασία: 
Η αποτελεσματική προσαρμογή στο αστικό κλίμα απαιτεί συνεργασία σε διάφορους τομείς και κλάδους. Η έγκαιρη ενσωμάτωση του τοπίου στην αστική ανάπτυξη μπορεί να οδηγήσει σε πιο βιώσιμες και αξιοβίωτες πόλεις. Οι εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες και τα έργα επίδειξης είναι ζωτικής σημασίας για την ανάδειξη επιτυχημένων στρατηγικών και την ενθάρρυνση της ευρείας υιοθεσίας.


Tourists get relief from the heat by a fountain at Plaza de Espana in Seville during the Lucifer Heatwave in 2017. “Water sprayed into the air, like a fine mist or a fountain, has a very positive effect of cooling down air and people”, says Robert Brown, professor at Texas A&M University. Photo: Teresia Borgman 

Συμπέρασμα: 
Το αστικό περιβάλλον πρέπει να μεταβεί από νησιά θερμότητας σε νησιά δροσερά για να προστατεύσει τη δημόσια υγεία εν μέσω αυξανόμενων θερμοκρασιών. Αυτό περιλαμβάνει τον σχεδιασμό μικρών, άνετων μικροκλιμάτων Η αυξημένη ευαισθητοποίηση και ο προορατικός σχεδιασμός είναι κλειδιά για την επίτευξη αυτών των στόχων.

Σάββατο 29 Ιουνίου 2024

Υδατικό στρες στα Δέντρα : ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΝΟΧΗΣ

 

ΥΔΑΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ: 

ΤΡΟΠΟΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΑΝΟΧΗΣ

από τον Francesco Ferrini, καθηγητή δενδροκομίας στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας

Αυτή είναι η πρώτη από τις τρεις αναρτήσεις σχετικά με το πρόβλημα της ξηρασίας στις αστικές περιοχές. Τα άλλα δύο είναι προγραμματισμένα για τις επόμενες μέρες

        Πιστεύω ότι δεν υπάρχει αμφιβολία για το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια ήταν «δύσκολα» για τα νέα φυτά λόγω επαναλαμβανόμενων περιόδων έντονης ξηρασίας. Λίγοι είναι επίσης και για το ποιο θα είναι, κατά πάσα πιθανότητα, το κλίμα που θα χαρακτηρίσει τα καλοκαίρια του μέλλοντος. 

Τι να κάνουμε λοιπόν;

    Υπάρχουν ορισμένες γεωπονικές και σχεδιαστικές τεχνικές για τον περιορισμό της συχνότητας και της σοβαρότητας της υδατικής καταπόνησης, η οποία συχνά προκαλείται επίσης από το μικρότερο μέγεθος του λάκκου φύτευσης και τη χρήση μη διαπερατών πλακόστρωτων που μειώνουν δραστικά την ανάπτυξη των ριζών και τη διαπερατότητα της διεπαφής εδάφους-ατμόσφαιρας στο νερό και το οξυγόνο προκαλώντας αρνητικές επιπτώσεις στη φυσιολογία του δέντρου. Κατά συνέπεια, η επέκταση του λάκκου φύτευσης και η ελεύθερη μη ασφαλτοστρωμένη επιφάνεια προσφέρουν αναμφισβήτητο όφελος στη βελτίωση της υδάτινης κατάστασης του φυτού. 

        Μελέτη πριν από μερικά χρόνια έδειξε πώς τα  σφενδάμια (Acer platanoides L.) που φυτεύτηκαν σε λάκκους  με ελεύθερη επιφάνεια 6,25 m2 έδειξε, το δεύτερο και τρίτο έτος μετά τη φύτευση, μεγαλύτερη φωτοσύνθεση, αποτελεσματικότητα χρήσης νερού, περιεκτικότητα σε χλωροφύλλη και θρεπτικά συστατικά των φύλλων σε σύγκριση με φυτά που φυτεύτηκαν σε λάκκους φύτευσης 1 m2 (Ferrini και Baietto, 2007). Εάν ο διαθέσιμος χώρος για τα φυτά δεν θεωρείται επαρκής, είναι δυνατό να τοποθετηθούν τα δέντρα σε κανάλια  και όχι σε μεμονωμένους λάκκους (Ferrini, 2008). Επιπλέον, είναι δυνατό να προστεθούν πρόσθετα στο έδαφος για να αυξηθεί η ικανότητα συγκράτησης του νερού, αν και τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα ικανοποιητικά και εξαρτώνται από την ποιότητα και την ποσότητα του υλικού που χρησιμοποιήθηκε και τα χαρακτηριστικά του αρχικού εδάφους (Ferrini and Baietto, 2007). 

     Η οργανική ουσία, η χρήση κομποστ η ακόμα & σάπιων φύλλων είναι μια χρήσιμη μέθοδος για την αύξηση της ικανότητας ανταλλαγής και τη διατήρηση της υγρασίας του εδάφους, τη μείωση της εξάτμισης και, κατά συνέπεια, τη μείωση της συχνότητας και της σοβαρότητας του υδατικού στρες (Ferrini et al., 2009). Η αντικατάσταση του μη διαπερατού πλακόστρωτου με άλλα διαπερατά από το νερό και το αέριο (π.χ. σε άμμο) είναι ένας περαιτέρω τρόπος για τη βελτίωση της κατάστασης του νερού των φυτών.

Στρατηγικές επιλογής ειδών και ανοχής

        Ανάλογα με την περιοχή στην οποία ανήκουν, τα φυτικά είδη έχουν εξελίξει μια σειρά από μηχανισμούς ανοχής στην ξηρασία, οι οποίοι εκφράζονται σε διάφορα επίπεδα, από το μονοκύτταρο έως ολόκληρο το φυτό. Υπάρχουν κυρίως τρεις τρόποι ανοχής στο υδάτινο στρες, που ονομάζονται: αποφυγή ξηρασίας, ανοχή στην ξηρασία και διαφυγή από την ξηρασία. 

        Τα φυτικά είδη που υιοθετούν μια στρατηγική αποφυγής δεν είναι σε θέση να τροποποιήσουν ενεργά το οσμωτικό δυναμικό των φύλλων. Ως εκ τούτου, ανταποκρίνονται στην υδατική καταπόνηση εφαρμόζοντας κατάλληλα μέτρα ικανά να αποτρέψουν το δυναμικό νερού των φύλλων από το να γίνει υπερβολικά αρνητικό, ακόμη και με το κόστος της προσωρινής θυσίας της αφομοίωσης CO2. Στην πραγματικότητα, οι διακυμάνσεις στο υδάτινο δυναμικό, σε ένα περισσότερο ή λιγότερο σταθερό οσμωτικό δυναμικό, θα είχαν επιπτώσεις στην πίεση στροβιλισμού. Αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν το πρώιμο κλείσιμο των στομάτων (π.χ. Tilia tomentosa), την πρώιμη φυλλόπτωση (π.χ. πολλά Euphorbiaceae) (στρατηγικές «εξοικονόμησης νερού») ή την ικανότητα ανάπτυξης βαθιών ριζών και ξυλώματος με μεγάλη υδραυλική αγωγιμότητα για να μπορεί να απορροφά και να μεταφέρει αποτελεσματικά νερό στα φύλλα και επαναφορά του χαμένου μέσω της διαπνοής (π.χ. Ceratonia siliqua) (στρατηγική «δαπανών νερού»).

        Τα φυτικά είδη που εφαρμόζουν τη στρατηγική ανοχής είναι σε θέση να αντέχουν σε μεγάλες διακυμάνσεις στο υδάτινο δυναμικό χωρίς η πίεση στρέψης να πέσει κάτω από το σημείο μηδέν. Αυτό είναι δυνατό μέσω της οσμωτικής προσαρμογής, δηλαδή της συσσώρευσης συμβατών διαλυμένων ουσιών (ιόντα, υδατάνθρακες και οργανικά οξέα) και μέσω αλλαγών στην ελαστικότητα του κυτταρικού τοιχώματος και των ιστών. Η συσσώρευση κυτταρικών συμβατών διαλυμένων ουσιών, η οποία μπορεί να φτάσει έως και το 10% του ξηρού βάρους, προκαλεί τη μείωση του δυναμικού του νερού των φύλλων να προκαλείται σε μεγάλο βαθμό από τη διακύμανση του οσμωτικού δυναμικού, αφήνοντας την πίεση στρέψης σχεδόν αμετάβλητη και διατηρώντας τη σφριγηλότητα του κυττάρου. . Η ωσμωτική προσαρμογή είναι χαρακτηριστική για πολλά είδη που ανήκουν στην οικογένεια Oleaceae: ή στο Φραξινο, για παράδειγμα, ως απάντηση στην ξηρασία υπάρχει μια αξιοσημείωτη συσσώρευση μηλικού (στο κενοτόπιο) και μαννιτόλης (τόσο στο κενοτόπιο όσο και στο κυτταρόπλασμα). Αν και αυτή η στρατηγική έχει σημαντικό μεταβολικό κόστος, καθώς οι φωτοσυνθετικές ουσίες μετατρέπονται σε συμβατές διαλυμένες ουσίες αντί για γλυκόζη για ανάπτυξη, επιτρέπει τη διατήρηση επαρκούς φωτοσυνθετικής δραστηριότητας ακόμη και υπό συνθήκες στρες. Οι παραλλαγές στην ελαστικότητα του κυτταρικού τοιχώματος, ωστόσο, επιτρέπουν στα κύτταρα να ανέχονται μεγάλες διακυμάνσεις στο δυναμικό με μικρές διακυμάνσεις στην κυτταρική σφριγηλότητα.

     Η στρατηγική διαφυγής από την ξηρασία, ωστόσο, είναι αποκλειστική για τα ετήσια ποώδη είδη και εφαρμόζεται με την ανθοφορία και την καρποφορία πριν από την άφιξη της ξηρής περιόδου.

Εκτός από τις φυσιολογικές συμπεριφορές που περιγράφηκαν μέχρι τώρα, υπάρχουν ορισμένες μορφολογικές προσαρμογές ικανές να περιορίσουν τις απώλειες νερού. Μεταξύ αυτών είναι:

• Στοματικές κρύπτες: τα στομία βυθίζονται στην επιδερμίδα για να περιοριστεί η διαπνοή (π.χ. πικροδάφνη)

• Επυδερμίδα παχύρρευστη και εμποτισμένη με κερωδη ουσία, προκειμένου να μειωθεί η  διαπνοή (π.χ. χαρούπι)

• Θαμπάδα  των φύλλων: μείωση της διαπνοής και της υπερθέρμανσης των φύλλων λόγω της αύξησης της ανάκλασης των φύλλων (π.χ.  φλαμουριά )

• Mικροφυλλία : τα μικρά φύλλα έχουν οριακό στρώμα μειωμένου πάχους και αυτό διευκολύνει τη διάχυση της ακτινοβολίας θερμότητας και την ψύξη του φύλλου, ακόμη και με την παρουσία περιορισμένης διαπνοής.

• Αλλαγή της γωνίας εισαγωγής του φύλλου: μειώνει την προσπίπτουσα ακτινοβολία, μειώνοντας τη θερμοκρασία και το οξειδωτικό στρες που προκαλείται από την υπερβολική ακτινοβολία

        Σε οικολογικό επίπεδο, η έκταση και η αποτελεσματικότητα των μορφο-φυσιολογικών προσαρμογών στο υδατικό στρες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την περιοχή στην οποία εξελίχθηκε το είδος. Η εις βάθος γνώση των μηχανισμών που εφαρμόζει κάθε είδος θα βοηθούσε πολύ τόσο για τη γενετική βελτίωση όσο και για τον ακριβή σχεδιασμό του τοπίου που πραγματοποιείται λαμβάνοντας υπόψη τη συνεχιζόμενη κλιματική αλλαγή. Ο Πίνακας 1 συνοψίζει τα κύρια είδη που είναι ανθεκτικά στην ξηρασία και τα μη ανεκτά και εκείνα που μπορούν να προσαρμοστούν οσμωτικά.

 

Διαφορές στην ανοχή μεταξύ ειδών του ίδιου γένους

        Είναι πιθανό να υπάρχουν διαφορές στην ανοχή στο υδατικό στρες ακόμη και μεταξύ ειδών που ανήκουν στο ίδιο γένος. Η γνώση αυτών των διαφορών είναι μια αναμφισβήτητη βοήθεια για τον βιώσιμο σχεδιασμό του τοπίου, με βάση το κριτήριο της χρήσης των σωστών ειδών στη σωστή θέση. Ορισμένες μελέτες προσπάθησαν να αξιολογήσουν τη διαφορετική ανοχή στην υδατική καταπόνηση διαφορετικών ειδών βελανιδιάς, Φραξινου  και Τηλιας, διαφορετικών ποικιλιών σφενδάμου της Νορβηγίας και διαφορετικών οικοτύπων οξιάς (Struve et al., 2009; Fini et al., 2009). Για παράδειγμα, ένα πείραμα που διεξήχθη πριν από μερικά χρόνια στο Ίδρυμα Minoprio σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας ανέδειξε πώς, ανάμεσα η Τηλιά  Tilia tomentosa, με μηχανισμό αποφυγής «εξοικονόμησης νερού», ήταν εξαιρετικά ανεκτική στην ξηρασία και πολύ κατάλληλη για συστήματα σε αστικά περιβάλλοντα. Το T. cordata, ένα «αποφυγή καταναλωτή νερού» φαίνεται κατάλληλο για φύτευση σε περιβάλλοντα όπου η ανάπτυξη των ριζών δεν είναι περιορισμένη (π.χ. πάρκα), ενώ ο T. platyphyllos ήταν το λιγότερο ανεκτικό είδος και λιγότερο κατάλληλο για το αστικό περιβάλλον. Το ίδιο πείραμα αξιολόγησε επίσης τυχόν διαφορές στην ανοχή στην υδατική καταπόνηση διαφορετικών ποικιλιών Acer platanoides. Ο πειραματισμός ανέδειξε μεγαλύτερη ανοχή των ποικιλιών «Emerald Queen» και «Deborah» σε σύγκριση με το «Summershade» το οποίο, επομένως, φαίνεται λιγότερο κατάλληλο για φύτευση σε περιβάλλοντα ξηρασίας. Η ποικιλία 'Deborah', παρά το γεγονός ότι είναι ανεκτική, έχει δείξει την τάση να ρίχνει μέρος των φύλλων της κατά τις περιόδους ξηρασίας και αυτό μπορεί να πλήξει την αισθητική της αξία. Ένα άλλο πείραμα που πραγματοποιήθηκε στην Αγγλία τόνισε τις υπάρχουσες διαφορές στο γένος Fraxinus. Οι F. ornus, F. excelsior και F. angustifolia ήταν πιο ανεκτικοί από τους F. Americana και F. velutina.

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ. Δεν μου αρέσουν πολύ τα τραπέζια με υποτιθέμενες "κατατάξεις" επίσης γιατί όλα μπορούν να αλλάξουν ανάλογα με τα ιδιόμορφα χαρακτηριστικά του τόπου φύτευσης. Για παράδειγμα, το Quercus robur ανέχεται καλά την ξηρασία μόλις περάσει η περίοδος ριζοβολίας, η οποία, ωστόσο, είναι πολύ πολύ ευαίσθητη και δεν ξεπερνιέται πάντα από ένα σημαντικό ποσοστό φυτών, ακόμη και από τα αρδευόμενα.



STRESS IDRICO: 

MODALITÀ PER PREVENIRLO E MECCANISMI DI TOLLERANZA

        Questo è il primo i tre post sul problema siccità in ambito urbano. Nei prossimi giorni sono programmati gli altri due.Sul fatto che gli ultimi anni siano stati "difficili" per i nuovi impianti a causa dei ripetuti periodi di forte siccità credo che non ci siano dubbi. Pochi ce ne sono anche riguardo a quelle che sarà, con elevata probabilità, il clima che caratterizzerà le estati del futuro. 
Allora che fare?
        Esistono alcune tecniche agronomiche e progettuali per limitare l’incidenza e la severità dello stress idrico che è spesso causato anche dal sottodimensionamento della buca d’impianto e dall’uso di pavimentazioni non pervie che riducono drasticamente la crescita radicale e la permeabilità dell’interfaccia suolo-atmosfera all’acqua e all’ossigeno determinando effetti negativi sulla fisiologia dell’albero. Di conseguenza, l’ampliamento della buca d’impianto e della superficie libera non pavimentata offrono un indubbio beneficio nel migliorare lo status idrico della pianta. Uno studio di qualche anno fa ha dimostrato come aceri ricci (Acer platanoides L.) messi a dimora in buche con superficie libera di 6,25 m2 mostravano, il secondo e il terzo anno dopo l’impianto, maggior fotosintesi, efficienza d’uso dell’acqua, contenuto di clorofilla e di nutrienti fogliari rispetto a piante messe a dimora in buche d’impianto di 1 m2 (Ferrini e Baietto, 2007). Qualora lo spazio a disposizione delle piante non sia ritenuto sufficiente, è possibile disporre gli alberi, anziché in buche singole, in trincee (Ferrini, 2008). Inoltre, è possibile aggiungere al suolo ammendanti per aumentarne la capacità di ritenzione idrica, anche se i risultati non sono sempre soddisfacenti e dipendono dalla qualità e dalla quantità del materiale usato e dalle caratteristiche del suolo originario (Ferrini e Baietto, 2007). La pacciamatura organica è un utile metodo per incrementare la capacità di scambio e mantenere l’umidità del suolo, ridurre l’evaporazione e, conseguentemente, diminuire l’incidenza e la severità dello stress idrico (Ferrini et al., 2009). La sostituzione di pavimentazioni non pervie con altre permeabili all’acqua e ai gas (es. posate su sabbia) è un ulteriore modo per migliorare lo status idrico delle piante. 

Selezione delle specie e strategie di tolleranza
        Le specie vegetali hanno evoluto, a seconda dell’areale di appartenenza, una serie di meccanismi di tolleranza nei confronti della siccità, che si esplicano a vari livelli, dalla singola cellula alla pianta intera. Esistono, principalmente, tre modalità di tollerare lo stress idrico, dette: drought avoidance, drought tolerance e drought escape. Le specie vegetali che adottano una strategia di avoidance non sono in grado di modificare attivamente il potenziale osmotico fogliare; quindi, rispondono allo stress idrico attuando opportuni accorgimenti in grado di evitare che il potenziale idrico fogliare divenga eccessivamente negativo, anche a costo di sacrificare temporaneamente l’assimilazione di CO2. Infatti, le variazioni di potenziale idrico, a potenziale osmotico più o meno costante, si ripercuoterebbero sulla pressione di turgore. Tali accorgimenti includono la precoce chiusura degli stomi (es. Tilia tomentosa), la filloptosi anticipata (es. molte Euphorbiaceae) (strategie “water saving”) o la capacità di sviluppare radici profonde e xilema con grande conduttività idraulica per essere in grado di assorbire e trasportare efficacemente acqua alle foglie e ripristinare quella persa per traspirazione (es. Ceratonia siliqua) (strategia “water spending”). 
    Le specie vegetali che attuano la strategia di tolerance riescono a sopportare grandi variazioni nel potenziale idrico senza che la pressione di turgore scenda al di sotto del punto di zero turgore. Ciò è possibile mediante aggiustamento osmotico, cioè accumulo di soluti compatibili (ioni, carboidrati e acidi organici) e mediante variazioni nell’elasticità della parete cellulare e dei tessuti. L’accumulo di soluti compatibili cellulari, che può arrivare fino al 10% del peso secco, fa sì che la diminuzione del potenziale idrico fogliare sia causata in larga parte dalla variazione del potenziale osmotico, lasciando pressoché invariata la pressione di turgore e mantenendo la turgidità della cellula. L’aggiustamento osmotico è tipico di molte specie appartenenti alla famiglia delle Oleaceae: nel frassino maggiore, per esempio, in risposta alla siccità si ha un notevole accumulo di malato (nel vacuolo) e mannitolo (sia nel vacuolo sia nel citosol). Sebbene questa strategia abbia un notevole costo metabolico, poiché i fotosintetati vengono convertiti in soluti compatibili anziché in glucosio per la crescita, permette di mantenere una sufficiente attività fotosintetica anche in condizioni di stress. Le variazioni dell’elasticità della parete cellulare, invece, permettono alle cellule di tollerare ampie variazioni di potenziale con piccole variazioni nella turgidità della cellula. 

        La strategia drought escape è, invece, esclusiva di specie erbacee annuali e viene attuata fiorendo e fruttificando prima del sopraggiungere del periodo siccitoso.

Oltre ai comportamenti fisiologici fin qui descritti, esistono alcuni adattamenti morfologici in grado di limitare le perdite d’acqua. Tra questi si ricordano:
• Cripte stomatiche: gli stomi sono infossati nell’epidermide al fine di limitare la traspirazione (es. oleandro) 
• Cuticola ispessita e impregnata di cere, al fine di ridurre la traspirazione cunicolare (es. carrubo)
• Tomentosità fogliare: riducono la traspirazione ed il surriscaldamento fogliare a causa dell’aumento della riflettanza della foglia (es. tiglio argentato e lentaggine)
• Microfillia: foglie piccole hanno uno strato limite di spessore ridotto e ciò facilita il dissipamento radiativo del calore e il raffreddamento della foglia, anche in presenza di limitata traspirazione.  
• Alterazione dell’angolo di inserzione delle foglie: riduce la radiazione incidente, riducendo la temperatura e lo stress ossidativo causato dall’eccesso di radiazione 
        A livello ecologico, l’entità e l’efficacia degli adattamenti morfo-fisiologici allo stress idrico dipende in larga parte dall’aerale in cui le specie si sono evolute. La conoscenza approfondita dei meccanismi messi in atto da ciascuna specie sarebbe di grande aiuto sia per il miglioramento genetico, sia per un’accurata pianificazione paesaggistica effettuata in considerazione del cambiamento climatico in atto. In tabella 1 vengono riassunte le principali specie tolleranti e non tolleranti la siccità e quelle in grado di aggiustare osmoticamente.

Differenze nella tolleranza tra specie dello stesso genere
        È possibile che esistano differenze nella tolleranza allo stress idrico anche tra specie facenti parte dello stesso genere. Conoscere queste differenze è indubbio aiuto per una pianificazione sostenibile del paesaggio, fondata sul criterio di utilizzare la specie giusta al posto giusto. Alcuni studi hanno cercato di valutare la diversa tolleranza allo stress idrico di diverse specie di quercia, di frassino e di tiglio, di diverse cultivar di acero riccio e di diversi ecotipi di faggio (Struve et al., 2009; Fini et al., 2009). 
    Per esempio, una sperimentazione effettuata qualche anno fa presso la Fondazione Minoprio in collaborazione con l’Università di Firenze ha evidenziato come, tra i tigli, Tilia tomentosa, con un meccanismo di avoidance “water saving”, sia risultato estremamente tollerante alla siccità e molto idoneo per impianti in ambiente urbano. T. cordata, un “avoider water spender” sembra idoneo all’impianto in ambienti ove la crescita radicale non è limitata (es. parchi), mentre T. platyphyllos è stata la specie meno tollerante e meno idonea per l’ambiente urbano. La stessa sperimentazione ha anche valutato eventuali differenze nella tolleranza allo stress idrico di diverse cultivar di Acer platanoides. La sperimentazione ha messo in luce una maggior tolleranza delle cultivar ‘Emerald Queen’ e ‘Deborah’ rispetto a ‘Summershade’ che, dunque, sembra meno idonea all’impianto in ambienti siccitosi. La cultivar ‘Deborah’, pur essendo tollerante, ha mostrato la tendenza a abscindere parte le foglie nei periodi secchi e ciò può penalizzarne il valore estetico. Un’altra sperimentazione effettuata in Inghilterra ha messo in luce differenze esistenti all’interno del genere Fraxinus. F. ornus, F. excelsior e F. angustifolia sono risultati maggiormente tollera6nti rispetto a F. americana e F. velutina.  

P.S. Io non amo molto le tabelle con presunte "classifiche" anche perché tutto può cambiare in funzione delle caratteristiche peculiari del sito d'impianto. Es. la Quercus robur tollera bene la siccità una volta superato il periodo di attecchimento che, tuttavia, è molto molto molto delicato e non sempre superato da una percentuale rilevante di piante, anche irrigate. 

BIBLIOGRAFIA
Ferrini, F. 2008. Fattori intrinseci ed estrinseci al luogo d’impianto. Dispensa del Corso “Piante Ornamentali”, C.d.L. in Scienze Vivaistiche, Ambiente e Gestione del Verde, Università degli Studi di Firenze, A.A. 2007/2008
Ferrini, F. e M. Baietto. 2007. Effect of compost-amended backfill and paved surface on leaf parameters and physiology of Norway maple (Acer platanoides L.). Arboriculture & Urban Forestry, 33(6): 386-391. 
Ferrini, F., A. Fini, S. Pellegrini, A. Agnelli, M. Platinetti, P. Frangi, G. Amoroso. 2009. Effects of two organic mulches on soil physical, chemical and biological properties. Atti del terzo convegno “The Landscape Below Grownd”, Morton Arboretum, Lisle-IL, USA, in pubblicazione.
Fini, A., F. Ferrini, P. Frangi, G. Amoroso, R. Piatti. 2009. Withholding irrigation during the establishment phase affected growth and physiology of Norway maple (Acer platanoides) and linden (Tilia spp.). Arboriculture & Urban Forestry, in pubblicazione.
Struve, D.K., F. Ferrini, A. Fini, L. Pennati. 2009. Relative growth and water use of seedlings from three Italian Quercus