Το δέντρο

Μ. Καπάνταης 
Δασολόγος- Περιβαλλοντολόγος                                                     

τ. Δ/ντης Πρασίνου

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ 

         Πριν από λίγες ημέρες, στις 21 Μαρτίου, ήταν η παγκόσμια ημέρα Δασών. Η ημέρα που αφορά τη ζωή στον πλανήτη, αλλά η ημέρα αυτή πέρασε στα ψιλά, παρόλο που έπρεπε να ήταν πρώτο θέμα στα ΜΜΕ και λόγω της κλιματικής αλλαγής. Για το θέμα αυτό και τον εορτασμό ασχολήθηκε το αρμόδιο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, οι Δασικές Υπηρεσίες, το ΓΕΩΤΕΕ  και κάποιοι συναφείς φορείς. Δεν υπέπεσε κάτι στην αντίληψη μου,για το αν πραγματοποιήθηκαν εκδηλώσεις και δράσεις από τους Δήμους και τις Περιφέρειες για την ημέρα αυτή. Ενδεικτικά για το μέγεθος και την κρισιμότητα του θέματος αναφέρω την αφίσα της πόλης του Τορόντο στον Καναδά.

Εικόνα 2. Αφίσα της πόλης του Τορόντο για την παγκόσμια ημέρα δασών

        Η επιστήμη δείχνει ότι η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας και η υποβάθμιση των φυσικών μας πόρων αποτελούν σαφή συμπτώματα του γεγονότος, ότι περνάμε τα όρια της ανθεκτικότητας του πλανήτη. Πρώτο θέμα στην επικαιρότητα λόγω της κλιματικής αλλαγής και λόγω των θανάτων από τη ρύπανση της ατμόσφαιρας όπως αναφέρει εκτενώς ο ξένος τύπος.Περισσότεροι από 12 000 άνθρωποι ετησίως πεθαίνουν από κύματα καύσωνα, όπως αναφέρεται στην Ισπανία. Η ατμοσφαιρική ρύπανση σκοτώνει 16.000 Έλληνες τον χρόνο «Χτυπάει» καρδιά, αγγεία και πνεύμονες και προκαλεί εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως (Πηγή: Protagon.gr). 

     Δέος προκαλούν τα αποτελέσματα μεγάλης έρευνας που έκανε η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία, σύμφωνα με τα οποία το 2015 έχασαν τη ζωή τους 16.431 Έλληνες λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Ο συνολικός αριθμός των θυμάτων στην Ευρώπη ξεπερνά τις 790.000. Οι περισσότεροι κατέληξαν από παθήσεις που προκαλεί η μόλυνση του αέρα στο καρδιαγγειακό σύστημα, με πιο συχνές αιτίες το έμφραγμα και το εγκεφαλικό. Ωστόσο, σημαντικός είναι και ο αριθμός των νεκρών από σοβαρές παθήσεις των πνευμόνων. (Πηγή: Protagon.gr).

     Στις πόλεις, η επίδραση "της θερμικής νησίδας" παράγει θερμοκρασίες έως 12 °C υψηλότερη από ό, τι στις γειτονικές περιοχές με λιγότερα κτίρια. Οι θερμοκρασίες σε όλο τον κόσμο αυξήθηκαν κατά 0,85 ° c και η Μεσόγειος αυξήθηκε κατά 1,3 ° C.Με αυτές τις συνθήκες που επικρατούν στον πλανήτη, η επιβίωση της κάθε μορφής ζωής είναι δύσκολη με κίνδυνο τον αφανισμό της. Επί πλέον στις πόλεις οι συνθήκες διαβίωσης είναι ακόμη χειρότερες από την ύπαιθρο. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι στην Αθήνα και τον Πειραιά, σε δύο από τις μεγαλύτερες πόλεις της χώρας μας, τα αντίστοιχα ποσοστά πρασίνου είναι 2,4% και 1%, το  μέλλον είναι αβέβαιο. Η εξέλιξη του ανθρώπου συνεπάγεται και απομάκρυνση του από τη φύση, με κορύφωση τη διαβίωση του στις πόλεις.

«Αν ήξερα ότι ο κόσμος τελειώνει αύριο, σήμερα θα ήθελα να φυτέψω ένα δέντρο»

Μάρτιν Λούθερ Κινγκ (1929-1968), υπέρμαχος των πολιτικών δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών 

 Εικόνα 3. Επιβίωση του δέντρου στις αφιλόξενες αστικές συνθήκες

Τα οφέλη από τις ιδιότητες του δέντρου

Υπάρχει τρόπος να αντιστραφούν οι συνθήκες αυτές ;

Πως;

Το δέντρο και το πράσινο γενικά είναι: πηγή ευημερίας.  

               Τα δέντρα δροσίζουν τον περιβάλλοντα αέρα, προστατεύοντας τις επιφάνειες από τον ήλιο και δροσίζουν  απελευθερώνοντας υγρασία με την εξατμισοδιαπνοή. Επιπλέον, τα φύλλα του δρουν ως φίλτρα ικανά να συγκρατούν και να αφομοιώνουν ρύπους από τον αέρα  και να αποφέρουν αυτά τα δύο μεγάλα περιβαλλοντικά οφέλη.Μερικά από αυτά τα οφέλη του δέντρου και των πράσινων επιφανειών περιλαμβάνουν:

• Η δέσμευση του άνθρακα. Τα δέντρα, όπως και το φυτικό βασίλειο, χρησιμοποιεί ως πηγή τον άνθρακα, με το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) για να εκτελέσουν την φωτοσύνθεση και να συνθέσουν τα δικά τους θρεπτικά συστατικά, επειδή είναι αυτότροφοι οργανισμοί. Αποτέλεσμα, τα φυτά έχουν την ικανότητα να αφαιρέσουν μεγάλες ποσότητες CO₂ από την ατμόσφαιρα, ένα αέριο που συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στις πόλεις η συγκέντρωση του CO₂ που εκπέμπεται είναι αρκετά υψηλή, λόγω της μεγάλης ανθρώπινης δραστηριότητας, όπου τα οχήματα είναι οι κύριες πηγές εκπομπής.
•  Η παραγωγή οξυγόνου. Επίσης, λόγω της φωτοσύνθεσης και ως προϊόν αντίδρασης, παράγεται αέριο: οξυγόνο (O₂), ένα άλλο ουσιαστικό στοιχείο για τους ζωντανούς οργανισμούς
• Περιορισμός της ρύπανσης. Τα φυτά δεν είναι μόνο σε θέση να αφαιρέσουν το CO₂, αλλά επίσης ενεργούν ως μέσον απολύμανσης, καθαρίζουν τον αέρα και από πολλές από αυτές τις ουσίεςπου μπορεί να καταστούν επιβλαβείς  για την ανθρώπινη υγεία, όπως είναι το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), τα οξείδια του αζώτου (NOx), τα μικρά στερεά σωματίδια (PM10 και PM2.5), τα βαρέα μέταλλα, κ.λ.π.
•  Φράγμα στους θορύβους. Έχει βρεθεί ότι το άλσος, αν είναι στρατηγικά σχεδιασμένο και βρίσκεται κοντά στις κύριες πηγές εκπομπής θορύβου, μπορεί να λειτουργήσει ως εμπόδιο το οποίο μειώνει αυτές τις ενοχλητικές μεταφορές κυμάτων  ήχου. Χάρη στην τυχαία διάταξη των κλαδιών είναι σε θέση να απομονώσει από αυτούς τους ήχους. Αλλά από την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια ότι τα δέντρα παράγουν επίσης τους δικούς τους «θορύβους», όπως το κελάηδημα των πουλιών που τους δίνουν καταφύγιο, ή με τον άνεμο παράγεται το θρόισμα από τη μετακίνηση των φύλλων τους. Αλλά ποτέ δεν τολμάμε να χαρακτηρίσουμε αυτό ως μια ενόχληση.
•  Η ρύθμιση της θερμοκρασίας. Τα δέντρα έχουν τη δυνατότητα να φρεσκάρουνκαι να δροσίζουντον αέρα , αλλά η μεγάλη συμβολή τους είναι να βοηθήσουν στη μείωση του φαινομένου «θερμικής νησίδας» στις πόλεις. Ένα κορυφαίο πρόβλημα που είναι χαρακτηριστικό των Ελληνικών πόλεων, είναι η απουσία πρασίνου στους δημόσιους χώρους, που μειώνει σημαντικά τη θερμοκρασία του αέρα τη νύχτα, μέσω της διαδικασίας της διαπνοής. Τα φυτά απορροφούν την ημέρα μεγάλο μέρος της ηλιακής ενέργειας και αντλούν νερό από τη γη, το οποίο αποδίδουν τη νύχτα από τα φύλλα στην ατμόσφαιρα ως υγρασία, με αποτέλεσμα να συμβάλλουν στη μείωση της έντασης της θερμικής νησίδας μειώνοντας την ποσότητα της ηλιακής ενέργειας που αποθηκεύουν και, ψυχραίνοντας την ατμόσφαιρα τη νύχτα με την υγρασία που αποδίδουν.

       Η «θερμική νησίδα» εμφανίζεται σε μεγάλες πόλεις λόγω της παρουσίας μεγάλων κτιρίων που επιβραδύνει την κίνηση των αερίων μαζών και ευνοεί τη ρύπανση. Αυτό, μαζί με την παρουσία των υλικών που απορροφούν καιεκπέμπουν θερμότητα (όπως το τσιμέντο ή την άσφαλτο, τα οχήματα, τα συστήματαθέρμανσης , τα συστήματα ψύξης, κ.λ.π.) έχει ως αποτέλεσμα η θερμοκρασία μέσα στην πόλη είναι ένα η μερικούς βαθμούς πάνω από αυτή η οποία θα αντιστοιχεί στη γεωγραφική της θέση.

Από την ιστοσελίδα Greenagenda.gr δανειζόμαστε ορισμένα στοιχεία από το άρθρο που δημοσίευσε «Ο αναγκαίος κλιματισμός μιας μεσογειακής πόλης»:

" Η παρέμβαση αυτή έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, και μεγάλες μεταβολές στις τοπικές κλιματικές (μικροκλιματικές) συνθήκες και την εμφάνιση μικροκλιματικών φαινομένων, όπως η αστική θερμική νησίδα. Οι επιπτώσεις του φαινομένου, ιδιαίτερα κατά τη θερινή περίοδο, είναι κυρίως η αυξημένη κατανάλωση ενέργειας (π.χ. από τη χρήση κλιματιστικών), οι αυξημένες εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων και αερίων του θερμοκηπίου και φυσικά η έκθεση της υγείας των ανθρώπων σε κίνδυνο. Κάποια από τα κύρια αίτια της εμφάνισης του φαινομένου αυτού είναι η σημαντική απελευθέρωση θερμότητας από ανθρωπογενή δραστηριότητα (π.χ. χρήση μέσων μεταφοράς, κλιματιστικών), η απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας και αποθήκευση θερμότητας από τα δομικά υλικά (π.χ. μπετόν και άσφαλτο), η μειωμένη ταχύτητα των ανέμων και η έλλειψη πρασίνου. Με απλά λόγια, αυτό το φαινόμενο δημιουργείται από την παγίδευση υψηλών ποσών θερμότητας μέσα στην πόλη.

     Πώς όμως το πράσινο, δηλαδή η ύπαρξη δέντρων και άλλων φυτών μέσα στον αστικό ιστό, μετριάζει σημαντικά το φαινόμενο της θερμικής αστικής νησίδας;Σε μια απόπειρα ανάδειξης της σημασίας του αστικού πρασίνου στο μικροκλίμα μιας πόλης, ερευνητές και φοιτητές της Oμάδας Φυσιολογίας Kαταπονήσεων Φυτών του Tμήματος Γεωπονικών Επιστημών, Βιοτεχνολογίας και Επιστήμης Τροφίμων του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου, χρησιμοποιώντας κάμερα θερμικής απεικόνισης, συνέβαλαν στην απεικόνιση της θερμοκρασίας περιοχών πλησίον πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων. Οι απεικονίσεις λήφθηκαν κατά τις μεσημβρινές ώρες μίας ημέρας (3/9/2018) κατά την οποία επικρατούσαν συνθήκες καύσωνα.

      Τα φυτά σε ένα αστικό περιβάλλον έχουν την ικανότητα να εμποδίζουν την ηλιακή ακτινοβολία από το να θερμαίνει τα δομικά υλικά που συγκροτούν μία πόλη και να ψύχουν την περιοχή στην οποία φύονται μέσω της διαπνοής τους, δηλαδή της απώλειας νερού και θερμότητας σε μορφή υδρατμών μέσα από το φύλλωμά τους. Οι θερμικές απεικονίσεις (Εικόνα) δείχνουν ξεκάθαρα τη χαμηλή θερμοκρασία των δέντρων σε σύγκριση με αυτήν του αέρα και των δομικών υλικών αλλά και την αξιοθαύμαστη επίδραση των δέντρων στη μείωση της θερμοκρασίας των δομικών υλικών τα οποία σκιάζουν (μπλε βέλη) σε σύγκριση με τα ίδια υλικά όταν αυτά δεν σκιάζονται (κόκκινα βέλη). " 

 Εικόνα 4. Αριστερά: Συμβατικές απεικονίσεις των χώρων πλησίον πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων. Δεξιά: Οι θερμικές απεικονίσεις. Σύμφωνα με τη χρωματική κλίμακα των θερμικών απεικονίσεων, το σκούρο μπλε χρώμα δείχνει τη χαμηλότερη και το κίτρινο-λευκό την ψηλότερη θερμοκρασία. Η θερμοκρασία αέρα κατά τη λήψη ήταν περίπου 40οC (γκρίζο βέλος στη χρωματική κλίμακα). Οι πραγματικές θερμοκρασίες κάποιων υλικών στις φωτογραφίες (π.χ. μεταλλικές κατασκευές) είναι δυνατό να διαφέρουν από τις εικονιζόμενες λόγω ιδιοτήτων τους, που επηρεάζουν σημαντικά την εκπομπή υπέρυθρης ακτινοβολίας.

     Η τάση των ανθρώπων να συσσωρεύονται στις πόλεις με όλο και μεγαλύτερο ρυθμό, η ραγδαία κτηριακή ανάπτυξη, το μεσογειακό κλίμα και η κλιματική αλλαγή (βλ. αύξηση θερμοκρασίας και μείωση των βροχοπτώσεων) που βιώνουμε ειδικά στην περιοχή μας συντείνουν στη δυσμενή μεταβολή του αστικού κλίματος και επιβάλουν την άμεση λήψη μέτρων. Αδιαμφισβήτητα, τα παραπάνω θέτουν την ύπαρξη και διαχείριση του αστικού πρασίνου ως απαραίτητα εργαλεία για τον μετριασμό της μεταβολής του αστικού κλίματος.                                                                                                                               Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, το μέγεθος των θετικών επιδράσεων του αστικού πρασίνου στον μετριασμό της αστικής θερμικής νησίδας είναι ανάλογο του επιπέδου διαχείρισής του. Η ορθολογική διαχείριση του αστικού πρασίνου προϋποθέτει τη σωστή ενημέρωση και θετική στάση των πολιτών, τον σχεδιασμό της από διεπιστημονικές ομάδες αποτελούμενες από προσοντούχους ειδικούς (γεωπόνους, αρχιτέκτονες τοπίου, δασολόγους, αρχιτέκτονες μηχανικούς κ.ά.), την εγκατάσταση και συντήρηση του αστικού πρασίνου από προσωπικό με επαρκή υλικοτεχνική υποδομή και τεχνογνωσία και φυσικά νομικό πλαίσιο που να κατοχυρώνει την εγκατάσταση και διατήρηση των χώρων πρασίνου.                                                                                                                                       «Το αστικό πράσινο είναι αναγκαίο για τον κλιματισμό μιας πόλης. Το αστικό πράσινο είναι αναγκαίο για τον κλιματισμό μιας πόλης. Η ορθολογική του διαχείριση αποτελεί ένα βέλος στην φαρέτρα κατά των δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε αστικό επίπεδο και έτσι ένα καθοριστικό παράγοντα των κοινωνικο-οικονομικών μας δραστηριοτήτων κρίσιμο για την διαμόρφωση του κοινού μας μέλλοντος».   

                            *Του δρα Ανδρέα Μ. Σαββίδη Επιστημονικού Συνεργάτη - Τμήματος Γεωπονικών Επιστημών, Βιοτεχνολογίας και Επιστήμης Τροφίμων στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο philenews.com

 Εικόνα 5. Δέντρο και αγροτικό περιβάλλον από την iστοσελίδα FriendsoftheUrbanForest

• Επιπλέον, το αστικό πράσινο, τα δέντρα είναι μερικά από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία που διατίθενται για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και του αποτυπώματος άνθρακα στα κτίριά μας και γενικότερα στις αστικές περιοχές μας.
•  Καταφύγια βιοποικιλότητας. Μία από τις αρνητικές επιπτώσεις των πόλεων είναι ο κατακερματισμός των οικοτόπων, που επηρεάζουν την βιοποικιλότητα της περιοχής. Μια λύση στο πρόβλημα αυτό είναι η δημιουργία των φυσικών διαδρόμων και χώρους, όπως πάρκα και κήπους, όπου μπορούν να εγκατασταθούν ταείδη του οικείου περιβάλλοντος. Οι Οικολογικοί διάδρομοι είναι περιοχές που έχουν σχεδιαστεί για το σκοπό της διευκόλυνσης της ελεύθερης διασποράς της άγριας πανίδας και χλωρίδας που συνδέουν διαφορετικές φυσικές περιοχέςγια την αντιμετώπιση του κατακερματισμού του βιότοπου.
• Εμπλουτισμοί της πόλης. Τα δέντρα παρέχουν ομορφιά σε αστικές περιοχές. A priori μπορούμε να πιστεύουμε ότι η παροχή αυτή είναι η πιο επιφανειακή, αλλά ψυχολογικές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η επαφή με τη φύση προάγει τη σωματική και συναισθηματική μας ευεξία.

 Εικόνα 6. Δέντρο και αγροτικό περιβάλλον από την ιστοσελίδα"Питомникдекоративныхкультур "Южный"  

• Επίδραση στην εκπαίδευση.Αν θέλουμε η εκπαίδευση να μεταμορφώσει τον κόσμο, είναι πολύ πιθανό να επανεξετάσουμε τα εκπαιδευτικά μας συστήματα, αλλά και τα περιβάλλοντα στα οποία εκπαιδεύονται οι μελλοντικές μας γενιές.Ακόμα περισσότερο, όταν θα ζουν κυρίως σε πόλεις όπου η αποσύνδεση με τη φύση είναι μεγαλύτερη από ό,τι στις αγροτικές περιοχές. Το γεγονός ότι η παρατεταμένη παρουσία σε καταπράσινους χώρους είναι επωφελής για τη σωματική και ψυχική υγεία, καθώς και για τη μάθηση θα πρέπει να μας κάνει να προβληματιστούμε για την ευρύτερη ενσωμάτωσή της και την παρουσία της στις πόλεις και ιδιαίτερα στα σχολικά κτίρια αλλά και στις αίθουσες διδασκαλίας .

Μία μελέτη δείχνει ότι η καλλιέργεια κοντά σε περιβάλλοντα που σχετίζονται με τη βλάστηση συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο ψυχικής υγείας στην ενηλικίωση.                            

         Πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου του Aarhus στη Δανία δείχνει ότι η ανάπτυξη κοντά σε περιβάλλοντα που σχετίζονται με τη βλάστηση συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο ψυχικής υγείας στην ενηλικίωση. Επιπλέον, η επιστήμη υποδηλώνει ότι η μάθηση σε φυσικούς χώρους ως δάση μπορεί να έχει όχι μόνο θετικές στάσεις προς το φυσικό περιβάλλον, αλλά επίσης βελτιώνει τις διαπροσωπικές δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένης της επικοινωνίας, της ομαδικής εργασίας και απόκτηση γνώσης.  Άλλη μελέτη έχει αποδείξει ότι η ζωή κοντά στα δέντρα προσθέτει επτά έτη ζωής. Η παρουσία των δέντρων έχει θετικό αντίκτυπο στη ζωή μας. Τα παιδιά που ζουν κοντά σε ένα πάρκο είναι , κατά μέσο όρο,  πιο επιτυχημένα στο σχολείο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στη Σουηδία εφαρμόζεται η πρακτική ότι πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα τετραγωνικό μέτρο της φύσης ανά μαθητή κοντά σε κάθε σχολείο. Αυτό διαφέρει αρκετά επειδή δεν συμβαίνει στη συντριπτική πλειονότητα των σχολείων στις πόλεις της χώρας μας.

• Τα απόβλητά των δέντρων και γενικά των φυτών δημιουργούν φυτικό έδαφος στα δάση και στα πάρκα, που διατηρεί την υγρασία και επιτρέπει τη βιολογική ζωή στην ίδια προτίμηση, για παράδειγμα, την επέκταση του τέταρτου Βασιλείου της φύσης, του μύκητα, μαζί με τα άλλα τρία, ορυκτά, ζωικά και φυτικά.

 Εικόνα 7. Δέντρο και φυσικό τοπίο

      Μπορούμε να πούμε με σχεδόν απόλυτη βεβαιότητα, ότι όλοι γνωρίζουν πόσο καλά που αισθανόμαστε με τα δέντρα και το πράσινο στις  πόλεις, στην ύπαιθρο και στα δάση. Δεν αισθάνεσαι το ίδιο όταν τα πόδια πατούν κάτω στο δρόμο, χωρίς βλάστηση και  βασιλεύει η ερήμωση στο τοπίο,  που κυριαρχείται από γκρίζα άσφαλτο και τα σκούρα χρώματα.

        Από την άλλη με τα δάση, τους άφθονους κήπους, με τα δέντρα που φυτεύτηκαν στους δρόμους, τα οποία μας προστατεύουν με τη σκιά τους και γλυκαίνουν τα αυτιά μας με τη μελωδία των πουλιών που τα κατοικούν. Αυτές οι διαφορές αντανακλώνται όχι μόνο στην άνεση και στην οπτική ομορφιά, αλλά στο ότι η βλάστηση έχει πολύ θετικά αποτελέσματα όπου και βρίσκεται. Στις πόλεις, μερικές φορές για ορισμένους αυτό  δεν είναι τόσο προφανές.

Λόγω των πολλών οφέλη από την ενσωμάτωση χώρων πρασίνου στις πόλεις έχει προκύψει μια νέα έννοια: η αναδιάταξη. Η επαναδημιουργία αποτελείται από μια σειρά δράσεων που συνεπάγονται μεταβολή στο περιβάλλον σε διάφορες κλίμακες, ανάλογα με το αν ένα κτίριο, ένας δρόμος, μια γειτονιά, ή ακόμα και μια ολόκληρη πόλη, με την ενσωμάτωση φυσικών στοιχείων της περιοχής, ενθαρρύνει την εμφάνιση της χλωρίδας και της πανίδας.

 Εικόνα  8 . Από την ιστοσελίδα Sandrine Charlet . Η εξελικτική πορεία του ανθρώπου δείχνει ότι στην πόλη που διαβιεί, έχει ελαχιστοποιήσει γύρω του το φυσικό τοπίο.

Το δέντρο είναι κυρίαρχο στοιχείο του αστικού, αγροτικού και δασικού τοπίου

      Τα δέντρα είναι ξεχωριστά χαρακτηριστικά ενός τοπίου. Σε αντίθεση με τις στρατηγικές του σύγχρονου σχεδιασμού που βασίζονται στη σύντηξη των υποδομών με το τοπίο, μας επιτρέπουν να δώσουμε έμφαση σε αυτές τις υποδομές, δίνοντάς τους μια άλλη διάσταση, που μπορεί να γίνει αντιληπτή τόσο από το δρόμο όσο και από έξω: το μέγεθος του όγκου που ο δρόμος δεν μπορεί να κατέχει μόνος του. Με άλλα λόγια, οι δρόμοι με δέντρα που επικεντρώνονται στο δέντρο, δομούν το χώρο ενός τοπίου. Αυτό ισχύει και για την ύπαιθρο, αλλά είναι ιδιαίτερα εμφανές στις πόλεις, όπου οι όγκοι που δημιουργούνται, ποικίλλουν ανάλογα με το σχήμα των επιλεγμένων δέντρων και τον με τρόπο με τον οποίο είναι διατεταγμένα, για παράδειγμα, στη μέση του δρόμου ή στις πλευρές.

Αφορμή στάθηκαν τα παραπάνω, για να αναφέρουμε το δέντρο ως κυρίαρχο στοιχείο του τοπίου.

Το δέντρο, τα δέντρα, ο κύριος στο τοπίο.Θα ήταν αδιανόητο ένα πλανητικό περιβάλλον χωρίς αυτά, επειδή το δέντρο, εκτός από το να είναι συνεχής σύντροφός μας στη μεγάλη βιολογική περιπέτεια της επίγειας ζωής, είναι κάτι πολύ περισσότερο.

  Κάθε δέντρο είναι ένας διαφορετικός ρόλος στο τοπίο, πρώτο από όλα η υποστήριξη του. Ο ρόλος του, όχι πάντα, είναι η αισθητική...... μπορούμε να πούμε,  ότι είναι η  προσπάθεια μας κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου για να αιχμαλωτίσουμε την ομορφιά των φυτών.

      Αυτό συμβαίνει και το επιτυγχάνουμε, όταν πρέπει να είμαστε στο σωστό μέρος την κατάλληλη στιγμή. Συχνά για να εκχύλισμα της «αληθινής ομορφιάς» ενός δέντρου, είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα κατάλληλο περιβάλλον, για να κυριαρχήσει η προφορά του.... 

     Τα δέντρα χτίζουν τη δυναμική του τοπίου. Αυτή είναι η αλληλεπίδραση με το χώρο που δείχνει την αξία του τοπίου, γιατί το ίδιο το δέντρο έχει μόνο έτσι την αισθητική αξία του.

 Εικόνα  9 . Μορφές δέντρων. Από την ιστοσελίδα Dendrologia Sobolewski.

Διαχείριση και φροντίδα του δέντρου

Δέντρα και πόλεις: «Διαχείριση για το παρόν, σχεδιασμός για το μέλλον»

     Όσον αφορά τις πόλεις μας, ιδιαίτερα την Αθήνα, η  «πράσινη κληρονομιά» χαρακτηρίζεται συχνά από φυτά που έχουν φυτευτεί πριν από αρκετές δεκαετίες (μερικά φυτά χρονολογούνται από τη δεκαετία της δημιουργίας του Εθνικού κήπου), ενώ  ορισμένα έχουν εγκλωβιστεί μέσα στον αστικό ιστό από την επέκταση της πόλεως. Η πλειοψηφία των δέντρων στους δρόμους και στα πάρκα είναι νεότερων πράσινων παρεμβάσεων. Η διαχείριση των παλιών και νεότερης ηλικίας δέντρων και η ανανέωσή τους, δημιουργεί πρόβλημα κυρίως μετά από πολυάριθμα γεγονότα που συνέβησαν τα τελευταία χρόνια και που οδήγησαν στην πτώση αρκετών δέντρων με συνέπειες, ευτυχώς, σπάνια να είναι τραγικές. 

 Εικόνα10. Δέντροκαι αστικό τοπίο

   Είναι επομένως απαραίτητο να αναρωτηθούμε ποια θα είναι η τύχη των δέντρων μας και πώς θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Σε αστικά περιβάλλοντα, τα δέντρα υποβάλλονται στην πραγματικότητα σε αφύσικες φυτικές συνθήκες διαβίωσης και σε υψηλό και σταθερό περιβαλλοντικό άγχος και ως εκ τούτου ο κίνδυνος απόδοσης, εκρίζωσης και πτώσης των τμημάτων των εγκαταστάσεων είναι πολύ υψηλός, με συνέπεια σοβαρές ζημιές και, μερικές φορές , ανεπανόρθωτες για τους ανθρώπους και αντικείμενα με μάλλον ισχυρές συναισθηματικές επιπτώσεις στους πολίτες. 
    Αυτά οδηγούν στη συνέχεια, σε ένα σενάριο, στη διαμόρφωση δύο αντιτιθέμενων μερών: 

1. αφενός εκείνων που ζητούν την απερίσκεπτη υλοτόμηση και κλάδεμα και αφετέρου 
2. εκείνους που αντ'αυτού αντιτίθενται με όλη τους τη δύναμη την ανανέωση των δέντρων που παρουσιάζουν εμφανή προβλήματα ή που έχουν καταστεί ασυμβίβαστες με τη χρήση της συγκεκριμένης περιοχής.

 Στο θέμα εμπλέκονται τα ΜΜΕ που δεν έχουν γνώση στο αντικείμενο, αλλά είναι πάντα οι ειδικοί ιδίως όταν έχουμε ακραία καιρικά φαινόμενα.

«Παρόλο που είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια, μετά από τα ακραία κλιματικά φαινόμενα που επηρέασαν τη χώρα μας, κάποιοι έχουν πεθάνει λόγω της πτώσης των δένδρων, είναι λάθος να χρησιμοποιούμε υπερβολικούς όρους που αποσκοπούν να χτυπήσουν τον αναγνώστη ή τον θεατή, όπως "Δολοφόνος δέντρο" ή "2 άνθρωποι σκοτώθηκαν από ένα δέντρο" (σαν να υπήρχε δολοφονική βούληση στα δέντρα). Όλα αυτά, σε συνδυασμό με φωτογραφίες που δείχνουν το περιστατικό, καθορίζουν πολύ έντονες συναισθηματικές επιπτώσεις, προκαλώντας αυτό που επανειλημμένα ορίζω ως «συναισθηματική αντίδραση» ή αντιδραστικότητα (κοπιαστικά και άγρια ​​μέρη) που έρχονται σε αντίθεση με την «λογική» ή την «προαγωγικότητα του κινδύνου». Κατά τη γνώμη μου, επίσης στον τομέα της δενδροκομίας, πρέπει να εφαρμοστεί η έννοια της «εποικοδομητικής παράνοιας», που προτάθηκε από τον διάσημο επιστήμονα και συγγραφέα Jared Diamond. Είναι γνωστό ότι η παρουσία δένδρων συνεπάγεται κίνδυνο και αυτό συνεπάγεται, συνεπώς, τη λήψη όλων των μέτρων για τη μείωση και την πρόληψή της. Αυτό χωρίς υπερβολική προσοχή στην αποφυγή των κινδύνων αυτών να γίνονται παράνοια"

Αναφέρει ο καθηγητής FrancescoFerrini, (Docente di Arboricoltura Università di Firenze, Direttore della Scuola Agraria di 

Firenze)

 Εικόνα 11. Δέντροκαι αστικό τοπίο από την ιστοσελίδα   Nuestros árboles  

      Η αυξημένη συνειδητοποίηση της σημασίας της διαχείρισης κινδύνου που καθορίζεται από τα δέντρα στις αστικές περιοχές και τα προβλήματα που συνδέονται με τη διαχείριση έκτακτης ανάγκης πρέπει επομένως να αξιολογούνται με διαρθρωμένο και υπολογιζόμενο τρόπο, αλλά και υπό το πρίσμα μιας στρατηγικής διαχείρισης και ενός παγκόσμιου οράματος σχεδιασμού. Η ανάγκη για ορθές επιλογές σχετικά με το τι πρέπει να εγκαταστήσουμε για τις πόλεις του μέλλοντος είναι ακόμη πιο θεμελιώδες σε ένα σενάριο παγκόσμιας αλλαγής (όχι μόνο της κλιματικής αλλαγής) που θα καταστήσει ακόμα πιο εμφανή τον «διαρθρωτικό» χαρακτήρα των κρίσιμων ζητημάτων στον σχεδιασμό, την εφαρμογή και τη διαχείριση του πράσινου, αστικού και περιαστικού, για να εξασφαλιστεί η χρηστικότητα σε συνθήκες υψηλής ασφάλειας. 

     Όλα αυτά, λοιπόν, αξίζουν ακόμα περισσότερο, αν εφαρμοστούν στις συνθήκες, πιθανώς δεν είναι εύκολο (να μην πούμε ακραία), τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο εγγύς μέλλον. Τα φαινόμενα που συνέβησαν τα τελευταία χρόνια, αν και διαφορετικής φύσης και έντασης, μας επέτρεψαν να μελετήσουμε εκ των υστέρων 

1. τι είδους δένδρα θα μπορούσαν να είναι τα πλέον κατάλληλα για το αστικό περιβάλλον,
2. τους τύπους των φυτών, 
3. τις καταλληλότερες θέσεις 
4. και τις εκθέσεις στο είδος , 
5. καθώς και αν υπάρχει μια ηλικία που δεν πρέπει να υπερβαίνεται για ορισμένα είδη, χωρίς να προκύπτουν προβλήματα σχετικά με τη σταθερότητά τους και 
6. χωρίς υψηλό κόστος διαχείρισης.

      Επιπλέον, το έργο που θα πρέπει να πραγματοποιήσει στο εγγύς μέλλον η μη δομική συνιστώσα δεν πρόκειται πλέον να είναι απλώς αισθητικό αλλά, πάνω απ'όλα, αυτό της καταπολέμησης της παγκόσμιας αλλαγής. Μεγάλη δομική σταθερότητα, χαμηλό κόστος διαχείρισης, ρουστίκ και αντίσταση στους παράγοντες στρες του βιοτικού τύπου (όλο και πιο συχνές και έντονες, σκεφτείτε τα νεοεμφανιζόμενα παράσιτα και όλες οι ασθένειες που προκαλούνται από μύκητες και μικροοργανισμούς ) και οι αβιοτικές (υψηλότερες θερμοκρασίες, αλλαγή του καθεστώτος βροχόπτωσης, συμπύκνωση εδάφους, συγκρούσεις με υποδομές κ.λ.π.) είναι τα χαρακτηριστικά που θα πρέπει να αξιολογηθούν κατά κύριο λόγο στην επιλογή των ειδών δένδρων που προορίζονται για τη σταδιακή αντικατάσταση παλαιών δέντρων. Αυτό είναι σίγουρα ένα ακανθώδες ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί λαμβάνοντας υπόψη ορισμένες ιστορικές και τοπικές ιδιαιτερότητες, αλλά με τεχνικό τρόπο, ενώ παράλληλα δίδεται προσοχή στην επικοινωνιακή πτυχή».

 Εικόνα 12.  Άστοχο κλάδεμα. Καρατόμηση του επικόρυφου τμήματος του κορμού του δέντρου. Αποτέλεσμα την καταστροφή και τελικά την απώλεια του δέντρου. Φώτο Μ. Καπάνταης

      Υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας σήμερα για τα δέντρα στις πόλεις. Υποφέρουν τα δέντρα από τους αυτοαποκαλούμενους κηπουρούς ιδιώτες και υπαλλήλους των Δήμων. Τα δέντρα κλαδεύονται έτσι ώστε να έχουμε ακρωτηριασμούς που επιδεινώνουν την υγεία τους, φθείρονται με αποτέλεσμα τη μείωση του προβλεπόμενου χρόνου ζωής τους. Υπάρχει κακή διαχείριση των αστικών δέντρων που εξαντλεί τις πράσινες περιοχές που είναι τόσο απαραίτητες για την ποιότητα ζωής όλων. Είναι δυστυχώς μια επαναλαμβανόμενη κατάσταση στον σημερινό κόσμο. Η εμφάνιση αυτής της κακοποίησης δημιουργεί πολλές ομάδες πολιτών  για την υπεράσπιση των δέντρων. Καταγγέλλουν στις υπηρεσίες και δημοτικές αρχές τα κλαδέματα  γιατι σε διάφορες περιπτώσεις  είναι  καταχρηστικά και ογκώδη. Σε άλλες πόλεις σύλλογοι για την προστασία των αστικών δέντρων, θέτουν  αξιώσεις σε δήμους και στα κοινωνικά δίκτυα. Πιστεύω ότι πλέον πρέπει να πιστοποιηθούν για τις επαγγελματικές γνώσεις τους . Σε αυτή την πιστοποίηση σημαντικό ρόλο μπορούν και πρέπει να παίξουν επαγγελματικές ενώσεις όπως η ΠΕΕΓΕΠ.

Εικόνα 13.  Δέντρο και δασικό τοπίο

 Το δέντρο στο δασικό τοπίο

Τα Δάση και η εκπαίδευση, είναι καταλύτες για να μετατρέψουν τον κόσμο μας. 

                                                                                                                                

«Η εκπαίδευση είναι το ισχυρότερο όπλο για να αλλάξει ο κόσμος», 

είπε ο Νέλσον Μαντέλα. 

   Αυτή η αντανάκλαση γίνεται σήμερα πιο σημαντική από ποτέ, όταν πρέπει να μετατρέψουμε τον κόσμο μας σε ρυθμό και σε κλίμακα που δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ. Αυτή η μεταμόρφωση είναι απαραίτητη γιατί έχουμε φτάσει σε ένα σημείο ιστορικής καμπής. Σε αυτό το πλαίσιο, επείγει η εκπαίδευση να ασκήσει μια κινητήρια δύναμη αλλαγής για να οικοδομηθεί ένα μέλλον όπου η κοινωνία μας θα ευημερεί εντός των οικολογικών άκρων του πλανήτη με βάση μια οικονομία που θα βασίζεται στην αειφόρο χρήση των ανανεώσιμων πόρων. Γι' αυτό, αν και φαίνεται παράδοξο, είναι σημαντικό να ξεπεράσουμε τη διχοτόμηση μεταξύ οικονομίας και οικολογίας, και να δημιουργήσουμε ένα νέο πρότυπο όπου η οικονομία και η οικολογία αλληλοενισχύονται και είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: ένα βιώσιμο μέλλον.

 Εικόνα 14.  Δέντρο και δασικό τοπίο . Δασικές πυρκαγιές καταστροφή του δασικού τοπίου. Από την τοποθεσία As climate changes, sprawl be comes an increasing fire risk . ByTimPalmer

   Οι πρόσφατες πυρκαγιές που έχουν καταστρέψει μεγάλο μέρος του Δασικού πλούτου της χώρας(αυτό συμβαίνει και στις υπόλοιπες Μεσογειακές χώρες της Ευρώπης).  Στην Καλιφόρνια πέρσι είχαμε τις μεγαλύτερες καταστροφές σε ανθρώπους, στο φυσικό τοπίο και με πολύ μεγάλο οικονομικό κόστος. Το μεγαλύτερο μέρος τους οι πυρκαγιές έχουν προκληθεί από εμπρησμό από αμέλεια είτε από δόλο , εκμεταλλευθέντες τους ζεστούς ανέμους του Νότου της Ευρώπης, που πνέουν τους καλοκαιρινούς μήνες και την υπάρχουσα ξηρά βλάστηση. Πολλοί ειδικοί επιστήμονες αποδίδουν τις συνθήκες των πυρκαγιών του περασμένου καλοκαιριού και στην κλιματική αλλαγή. Τα γεγονότα αυτά της καταστροφής του δασικού τοπίου, των δέντρων  έχουν σαν αποτέλεσμα να απελευθερώσουν τη Ψυχική αποξένωση στους ανθρώπους.

   Στην Ισπανία αναφέρουν για τις φετινές πυρκαγιές του 2019 : «Ζούμε μια ανησυχητική περίοδο. Συμβαίνει να έχουμε δασικές πυρκαγιές τους χειμερινούς μήνες στα βόρεια της χερσονήσου, που έχουν καταστρέψει αξιοσημείωτα εκτάρια δασώδους μάζας. Η έλλειψη βροχής, οι υψηλές θερμοκρασίες και η έλλειψη πρόληψης έχουν προκαλέσει τις τελευταίες εβδομάδες εκατοντάδες πυρκαγιές που έχουν κρατήσει συναγερμό σε ολόκληρες κοινότητες».

Από την ιστοσελίδαCOLLEGΙΟ OFFICIAL DE INGENIEROS TÉCNICOS FORESTALES

Η εποχή έχει αλλάξει 

«σήμερα, η διαχείριση των δασών ξεκινά επίσης και στα κοινωνικά δίκτυα ως ένα από τα εργαλεία που βοηθούν για να επικοινωνούμε, για να φτάσουν στο κοινό και να μεταδοθεί η σημασία τους» .

Εικόνα 15.  Δέντρο και δασικό τοπίο  από την ιστοσελίδα Association Bourgogne-Franche-Commité Nature

Γεννηθήκαμε ως θεματοφύλακες του κλίματος. Θέλουμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή, να φροντίσουμε για το νερό, τον αέρα και το έδαφος, να πάμε, να αποκαταστήσουμε το κλίμα. Η αποκατάσταση της γης επιτρέπει στο χώμα και τα δέντρα να απορροφούν το CO₂ και να περιορίζουν την απερήμωση. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι 1 m² της γης που περιέχει φυτά, ιδίως θάμνους και δέντρα, απορροφά περίπου το 1% των εκπομπών μας. Κάθε μέτρο γης με θάμνους και δέντρα είναι απαραίτητο για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και την αποκατάσταση των ζημιών που προκαλούνται. Ως εκ τούτου, η αποκατάσταση των υποβαθμισμένων χώρων, είναι η αποστολή που θέλουμε να μοιραστούμε, έτσι ώστε όλοι μαζί να σταματήσουμε αυτό το πρόβλημα. 

Το δέντρο δίνει ζεστασιά, χαρίζει σκιά, δίνει τροφή, δίνει στέγη σε εκατοντάδες είδη ζώων, δίνει πρώτες ύλες όπως υποστήριξη της επικοινωνίας, της επιστήμης, της λογοτεχνίας, της τέχνης, της ιστορίας, της σκέψης, της αρχιτεκτονικής, και  της διακόσμησης.

Εικόνα 16. Από την ιστοσελίδαPlant Trees campaign

        Ωστόσο, πολλοί από τους συμπολίτες μας δεν το καταλαβαίνουν έτσι και θεωρούν ότι είναι υποχρέωση για  δράση ή παράλειψη, των ειδικών που ασχολούνται με τη διαχείριση και τις εργασίες φροντίδας των δέντρων και γενικά του αστικού πρασίνου, του περιαστικού πρασίνου και των δασών. Και εδώ είναι απαραίτητο να αναφέρουμε  την μειωμένη προσοχή των πολιτικών μας, σε κάθε επίπεδο εξουσίας, για το αστικό πράσινο, τις κακές δασικές πολιτικές και τις μικρές επενδύσεις στη φροντίδα των δασών μας, τα οποία σήμερα δεν μπορούν να μένουν αβοήθητα και απαιτούν να τα θεραπεύσουμε επαρκώς και να δράσουμε για να αποφύγουμε τις θλιβερές πυρκαγιές των προηγούμενων χρόνων.

     Για χρόνια, σε διάφορα μέρη του κόσμου, γιορτάζεται η ημέρα του δέντρου για να δημιουργήσει και να διαδώσει την επίγνωση, ειδικά μεταξύ των μαθητών, σχετικά με την ανάγκη για φροντίδα και προστασία τους. Δεν υπάρχει άχρηστο δέντρο, όλα εκπληρώνουν  μια αποστολή. Ο καθένας από εμάς που έχει άγνοια, δεν μπορούσε να δει η να πιστεύει ότι κάποιο δέντρο που είχε φυτευτεί και δεν παρήγαγε, προφανώς, ούτε λουλούδια ούτε φρούτα, πως μπορούσε να καλωσορίσει, στην αρχή της άνοιξης, τις χιλιάδες μέλισσες, που ρουφούν τη γύρη και τα  χιλιάδες μικροσκοπικά ζωύφια που αδυνατεί να τα δει. 

    Για δική τους αποζημίωση, οι πολίτες πρέπει να φροντίζουν, ατομικά ή συλλογικά, να ενθαρρύνουν την αναδάσωση σε αποδασωμένες περιοχές και να αυξάνουν την εκπαιδευτική δράση στην εκπαίδευση από νωρίς. Στις πόλεις     κάθε χρόνο πρέπει να φυτέψουμε κάτι, ακόμη και μια γλάστρα για το μπαλκόνι ή το κήπο μας.

"Τα σύννεφα δεν εξαφανίζονται, μετατρέπονται σε βροχή"

.(Βούδας) - 5ος αιώνας π.Χ.)

Εικόνα 17. Δέντρο σε αγροτικό τοπίο Από την ιστοσελίδα Sourceimage : ThePlanetToday

"Les nuages ne disparaissent pas, ils se transformentenpluie." 

Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από μια πρωτοφανή ψηφιακή επανάσταση που μεταμορφώνει την οικονομία μας και ακόμη και τον τρόπο ζωής μας. Οι πόλεις και τα σχολεία δεν αγνοούν αυτήν την επανάσταση, και όλο και περισσότερες προσπάθειες και επενδύσεις αφιερώνονται στη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Αλλά ας μην ξεχνάμε τα λόγια της εμπειρογνώμονα της εκπαίδευσης Μαρία Μάτερς:

«ένα παιδί, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο, είναι ένας αυθόρμητος παρατηρητής της φύσης».

Εικόνα 18. Δέντρο στο αστικό τοπίο

ΠΗΓΕΣ

1.    Η ατμοσφαιρική ρύπανση σκοτώνει 16.000 Έλληνες τον χρόνο Πηγή: Protagon.gr

2.    Unefois par mois, l'architecte Pierre Thibault fait partagersesréflexions sur noslieux de vie.

3.    As climate changes, sprawl becomes an increasing fire risk By Tim Palmer

4.    Alberi e città: “Gestireilpresente, pianificareilfuturo”Professor Francesco Ferrini, Docente di ArboricolturaUniversità di Firenze, DirettoredellaScuolaAgraria di Firenze

5.    Grenagenda. gr δανειζόμαστε ορισμένα στοιχεία από το άρθρο που δημοσίευσε «Ο αναγκαίος κλιματισμός μιας μεσογειακής πόλης»

6.    El árbol, señordelpaisaje. JOSÉ APARICIO PÉREZ REAL ACADÈMIA DE CULTURA VALENCIANA

7.    Bosques y educación, catalizadores para transformarnuestromundoÁrboles: fuente de bienestaren las ciudades

8.    Φωτογραφίεςιστοσελίδες  Les Arbres,Nuestrosárbolesκαιδιαδίκτυο

9.    COLEGIO OFICIAL DE INGENIEROS TÉCNICOS FORESTALES