ΕΝΝΑΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ-ΜΙΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΕ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑ

Δρ. Νικόλαος Ροδιτάκης Εντομολόγος Ερευνητής

ΕΘΙΑΓΕ-Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου –

Εργαστήριο Εντομολογίας και Γ. Ζωολογίας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

53 χρόνια μετά την εμφάνιση των χημικών εντομοκτόνων και το μεγάλο ενθουσιασμό από τη θεαματική τους δράση στους εχθρούς των καλλιεργειών έχει διαμορφωθεί μια αντίθετη τάση που άρχισε να διαμορφώνεται σταδιακά από τη 10ετία του 70.  .  Τι ήταν αυτό που μεσολάβησε ?  Ηταν η αντίδραση που προκλήθηκε από την άσκηση μιας βιαιότητας στη φύση με δυσμενή αποτελέσματα στον άνθρωπο και το περιβάλλον.  Τα έντομα ήταν λογικό να αποτελούσαν το πρώτο στόχο αφού οι ζημιές που προκαλούσαν είχαν σοβαρές συνέπειες στο αγροτικό εισόδημα.  Οι αγρότες ευελπιστούσαν ότι μέσα από αυτή τη διαδικασία θα προέκυπτε  περισσότερη ευημερία αλλά οι ελπίδες διαψεύστηκαν.

 Οι εναλλακτικές λύσεις στην αντιμετώπιση των εντόμων αποτελούσαν καθεστώς πρίν το Β Παγκόσμιο πόλεμο, εγκαταλείφθηκαν στη συνέχεια  ύστερα από τα θεαματικά αποτελέσματα των χημικών και  αποτελούν ξανά σήμερα στόχο αλλά με διαφορετική προσέγγιση όπως η βιομηχανική παραγωγή, το μειωμένο κόστος, η συνεργασία με χημικά μέσα κλπ.,   Πολλά εντομοκτόνα εγκαταλείφθηκαν μέχρι σήμερα και συνεχίζεται αυτή η τάση κάθε χρόνο.  Οι εταιρείες προσάρμοσαν τη παραγωγή χημικών εντομοκτόνων στις σημερινές απαιτήσεις και τα σημερινά εντομοκτόνα είναι ασύγκριτα ποιο ασφαλή αλλά πολύ ποιο ακριβά.  Η άλλη διάσταση που έδωσαν είναι ότι πρέπει να συνδυάζονται με του φυσικούς εχθρούς των εντόμων και να μπορούν να δράσουν μαζί.  Οι έλεγχοι που μεσολαβούν είναι πολλοί και δαπανηροί.  Η λελογισμένη χρήση, ο χρόνος επέμβασης πριν τη συγκομιδή , οι δυσμενείς επιδράσεις στη πανίδα είναι γνώσεις που γίνονται όλο και περισσότερο κτήμα των αγροτών και όχι μόνο της επιστημονικής κοινότητας αποτελούν δε κριτήριο στις αποφάσεις.  Η αγορά είναι απαιτητική γι αυτό και ηκατάρτιση των αγροτών αλλά και των τεχνικών συμβούλων πρέπει να είναι υψηλή για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της αγοράς. 

Ενναλακτικές λύσεις

Στη φύση ο πόλεμος μεταξύ βλαβερών και ωφελίμων εντόμων και μικροοργανισμών είναι μια μικρογραφία της ανθρώπινης κοινωνίας.  Πρωταρχικός στόχος είναι η επιβίωση και μέσα από αυτό το παιγνίδι έχομε σύμφωνα με τα δικά μας κριτήρια :

1)     το βλαβερό έντομο που επιλέγει φυτά ή σπόρους που καλλιεργεί ο άνθρωπος  για να πολλαπλασιαστεί και να διαιωνίσει το είδος με στρατηγική ξεχωριστή για κάθε είδος.

2)      το ωφέλιμο έντομο που για το ίδιο λόγο εντοπίζει με πρωτοποριακούς τρόπους το βλαβερό το οποίο παρασιτεί ή κατατρώγει

3)     τους ωφέλιμους μικροοργανισμούς που προκαλούν αρρώστιες αδιάκριτα

Μέσα από αυτή τη μάχη κατορθώνουν όλοι να επιβιώνουν και να διατηρείται με σοφία μια ισορροπία.  Η βίαιη παρέμβασή μας όχι μόνο καταστρέφει αυτή την ισορροπία που χιλιάδες χρόνια χρειάστηκαν για να επιτευχθεί αλλά προκαλεί μια επιλογή στα ανθεκτικά έντομα και αυτό αποτελεί την αρχή ενός φαύλου κύκλου.  Ολο και ποιο ανθεκτικά έντομα όλο και περισσότερο δραστικά χημικά.

Το Εργαστήριο Εντομολογίας  του Ινστιτούτου Προστασίας Φυτών Ηρακλείου του ΕΘΙΑΓΕ  εργάζεται τώρα και 20 χρόνια σε συνεργασία με άλλα εθνικά και διεθνή ερευνητικά εργαστήρια στην εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων μέσα από τη μελέτη των ιθαγενών ωφελίμων οργανισμών και μικροοργανισμών , τη σχέση των εντόμων με τα φυτά , τη δυνατότητα συνδυασμού τους με τα νέα χημικά σκευάσματα και την αποτελεσματικότητα των βιολογικών μέσων  προκειμένου να αναπτύξει στρατηγικές αντιμετώπισης που θα ταιριάζουν στις συνθήκες παραγωγής του τόπου μας.  Σήμερα δεν αρκεί να βρεις μια λύση αλλά θα πρέπει η λύση αυτή να είναι παράλληλα συμβατή με το περιβάλλον του τόπου μας  και οικονομική για να μπορεί να είσαι ανταγωνιστικός.  Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις δεν υπάρχει πρακτική λύση στη παραγωγική διαδικασία και το όλο ζήτημα καθίσταται φιλοσοφικό.  Ακούγεται ευχάριστα ότι έχομε συγκριτικά πλεονεκτήματα στις κλιματολογικές που αν τα εκμεταλλευτούμε θα είμαστε πολλοί ανταγωνιστικοί.  Στη πράξη αυτά δεν έχουν προσδιοριστεί ούτε έχει αποδεχθεί το αποτέλεσμα αλλά και όποια έχουν αναδειχθεί με ηρωϊκές προσπάθειες που ειναι χαρακτηριστικό της φυλής, έχουν παραμείνει στα χαρτιά γιατί λείπει η στρατηγική αξιοποίησης στη συνέχεια.

            Θα αναφέρομε δύο παραδείγματα από τη δραστηριότητα του Εργαστηρίου και θα εξηγήσομε και τις προϋποθέσεις για να γίνει κατανοητό ότι επένδυση στην απόκτηση νέας γνώσης αποτελεί  στρατηγικό στόχο για μια ανταγωνιστική γεωργία αλλά όταν αυτή η προσπάθεια δεν συνδυάζεται με αξιοποίηση και διάδοση των αποτελεσμάτων στο χρήστη η επένδυση δεν έχει νόημα γιατί δεν εκπληρώνει το σκοπό της.

1. Παραγωγή σταφυλιών χωρίς εντομοκτόνα

Μέσα από το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΠΕΠ Κρήτης χρηματοδοτήθηκε ένα πρόγραμμα βιολογικής παραγωγής σταφυλιών χωρίς εντομοκτόνα για 4 χρόνια ύψους 30.000.000 δρχ. στο οποίο συνεργάστηκαν το ΕΘΙΑΓΕ, το ΤΕΙ Κρήτης και το Πανεπιστήμιο Κρήτης  Το τμήμα που αφορούσα τα εντομολογικά θέματα επιχορηγήθηκε με 15.000.000 δρχ.  Για τη διάδοση των αποτελεσμάτων του προγράμματος είχε προβλεφθεί ένα μικρό κονδύλιο 300.000 δρχ. για την έκδοση ενός ενημερωτικού εκλαϊκευτικού εντύπου.  Κατά τύχη βρέθηκε μια ευκαιρία μέσα από το πρόγραμμα Interreg II που χρηματοδότησε με 17.000.000 δρχ πιλοτικές εφαρμογές για δύο χρόνια και έκδοση ενός αξιοπρεπούς ενημερωτικού εντύπου καιCD για τους χρήστες που είναι διαθέσιμα και εκτέθηκαν και στη Διεθνή έκθεση Θεσσαλονίκης.  Περίληψη των ερευνητικών ευρημάτων με συγκεκριμένες οδηγίες στους αγρότες δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό του ΕΘΙΑΓΕ « Αγροτική Ερευνα και Τεχνολογία» . 

Η έρευνα αυτή έδειξε ότι βάκιλος της Θουριγγίας 1000 ΙU με επίπαση (σκόνισμα) ηταν το ίδιο αποτελεσματικός όπως τα εντομοκτόνα γεγονός που αποδείχτηκε στις πιλοτικές εφαρμογές σε 70 παραγωγούς σε όλη τη Κρήτη σε 200 στρ. οινάμπελα και σταφιδάμπελα.  Το ποιο σημαντικό ήταν ότι εφαρμόστηκε ένα πρωτοποριακό σύστημα γεωργικών προειδοποιήσεων με υπολογιστικό μοντέλο αποτέλεσμα του ίδιου προγράμματος που καταργούσε το 90 % των παρατηρηρίων  και προειδοποιούσε τους παραγωγούς μια εβδομάδα νωρίτερα.   Ολοι δε οι συνεργαζόμενοι παραγωγοί είχαν άμεση επαφή με σύγχρονα μέσα σε καθημερινή βάση και συνεχή τεχνική υποστήριξη και ενημέρωση.  Ε αυτό τον τρόπο λύθηκε ένα σημαντικό πρόβλημα για τη βιολογική γεωργία που επεκτάθηκε γρήγορα και , τα δεδομένα αποτελούν σήμερα τη βάση για την ολοκληρωμένη παραγωγή σταφυλιών. 2000 στρ οινάμπελα και σταφιδάμπελα στο Ν. Ηρακλείου σκονίζονται με το βιολογικό αυτό προϊόν και όλες οι μικρές βιοτεχνίες κρασιού και οι βιοκαλιεργητές χρησιμοποιούν αποκλειστικά αυτή τη μέθοδο. 

Το συγκριτικό πλεονέκτημα που έχομε είναι ότι ο ξηρός και ζεστός καιρός ευνοεί αυτή τη φθηνή και εύκολη μέθοδο στη νότια Ελλάδα ενδεχομένως και σε πολλά μέρη στη Β. Ελλάδα ενώ αυτό δεν είναι δυνατό να εφαρμοστεί στη Γαλλία , Β. Ιταλία, Ελβετία κλπ. .  Η περαιτέρω διάδοση και στη συμβατική καλλιέργεια εξαρτάται από τις τιμές στην αγορά του τελικού προϊόντος και τη πιστοποίησή του.  Η τιμή του βακίλου είναι 70% μεγαλύτερη των συμβατικών εντομοκτόνων , η τελική όμως επιβάρυνση στο τελικό προϊόν είναι μικρότερη από 5%.  Η τιμή όμως των σταφυλιών χωρίς εντομοκτόνα εν διαφοροποιείται από τα άλλα και έτσι λόγω της κρίσης στην αμπελουργία ο παραγωγός δεν την υιοθετεί για οικονομικούς λόγους.  Η σύναψη συμβολαίων και η διάκριση της ποιότητας των τελικών  προϊόντων, κρασί ή σταφίδες, με πιστοποιητικό θα αποτελέσει κίνητρο για τη παραγωγή σταφυλιών χωρίς εντομοκτόνα.  Εκτιμούμε ότι το 40% της παραγωγής σταφυλιών στην Ελλάδα μπορεί να παραχθεί με αυτό τον τρόπο αρκεί να υπάρξει συντονισμένη προσπάθεια από πολλούς φορείς.  Αυτό δεν έγινε και δεν βλέπω να γίνεται προς το παρόν.  Αν  θέλομε να είμαστε ανταγωνιστικοί τότε πρέπει να αξιοποιούμε τα πλεονεκτήματα.

Εναλλακτικές μέθοδοι για την αντιμετώπιση των εντόμων αποθηκών της σταφίδας

Το πρόγραμμα αυτό χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση μέσω της ΕΑΣ Ηρακλείου για 3 χρόνια με 30.000.000 δρχ (25% εθνική συμμετοχή) για την υποκατάσταση του βρωμιούχου μεθυλίου στην απεντόμωση της σταφίδας.  Οι βιομηχανίες επεξεργασίας σταφίδας υποχρεώνονται σύμφωνα με το νόμο να μεταφέρουν τη σταφίδα για απεντόμωση στα κρατικά απεντομωτήρια για να πάρουν πιστοποιητικό εξαγωγής.  Το Εργαστήριο Εντομολογίας συνεργάστηκε γι αυτό το πρόγραμμα με το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Τροφίμων  του ΕΘΙΑΓΕ και τι Institute ofStored Products BBA –Berlin. 

Η προσπάθεια αυτή έδειξε ότι το διοξείδιο του άνθρακα και το άζωτο μπορεί να υποκαταστήσουν πλήρως το βρωμιούχο μεθύλιο όταν συνδεθούν στην αλυσίδα παραγωγής για τις μικροσυσκευασίες.  Από την άλλη πλευρά η σημερινή διαδικασία επεξεργασίας στην ουσία δίδει αποστειρωμένο προϊόν που όταν στη συνέχεια ληφθούν κατάλληλα μέτρα δεν υπάρχει ανάγκη υποβολής σε βρωμιούχο μεθύλιο.  Η νομοθεσία όμως το επιβάλλει και έτσι δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Συνεργαστήκαμε με τους εισαγωγείς σταφίδας της Γερμανίας και δέχτηκαν τη μεθοδολογία που προτείναμε έτσι ώστε να σταματήσει η χρήση του βρωμιούχου μεθυλίου δηλ να μην αποτελεί προϋπόθεση.  Η προσπάθεια σταμάτησε γιατί η ελληνική νομοθεσία δεν το επιτρέπει και επιβάλλει τη χρήση του βρωμιούχου μεθυλίου.

            Αναδείχτηκε επίσης ότι η χρήση γής διατόμων , η κατάψυξη –15C στη καταστολή ήδη εκδηλωμένων προσβολών καθώς και η χρήση της Salvia officinalis(κ. φασκομηλιά) στην απώθηση και παρεμπόδιση τη εναπόθεσης αυγών της Plodia. Ορισμένα από αυτά όπως π.χ. η κατάψυξη και η φασκομηλιά μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε μικροκλίμακα είτε από παραγωγό είτε από τα νοικοκυριά ενώ η γη διατόμων στις βιομηχανίες στο χώρο πρώτων υλών.

Ζωικοί εχθροί θερμοκηπιακών καλλιεργειών

Τα θερμοκήπια εκτός από το ότι ευνοούν την παραγωγή εκτός εποχής κηπευτικών , ευνοούν παράλληλα και τους ζωϊκούς εχθρούς τους.  Το περιβάλλον του θερμοκηπίου είναι σχεδόν κλειστό, έχει αφθονία καλής ποιότητας τροφής και αποτελεί καταφύγιο των βλαβερών εντόμων αλλά επίσης  και των ωφελίμων.  Ο περιορισμένος αυτός χώρος  έχει ένα μειονέκτημα ότι καθώς εγκλωβίζονται γίνεται μια επιλογή ανθεκτικών φυλών πολύ γρηγορότερα απ’ ότι σε ανοιχτό χώρο όταν εφαρμόζονται συχνοί ψεκασμοί εντομοκτόνων.  Στα θερμοκήπια δυστυχώς εφαρμόζονται πολύ συχνά τα εντομοκτόνα και γι αυτό το λόγο η εμφάνιση των φαινομένων ανθεκτικότητας πήρε μεγάλες διαστάσεις σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.  Στον ελεύθερο χώρο η ανταλλαγή πληθυσμών βλαβερών εντόμων  μεταξύ καλλιεργούμενων εκτάσεων και ακαλλιέργητων είναι πολύ ευκολότερη με αποτέλεσμα τα φαινόμενα ανθεκτικότητας να εμφανίζονται αρκετά αργότερα συγκριτικά με τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες.  Γι  αυτό πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικότεροι όταν αποφασίζομε να χρησιμοποιήσομε ένα εντομοκτόνο σε θερμοκηπιακή καλλιέργεια.

Η ανθεκτικότητα στα εντομοκτόνα οδηγεί σε φαύλο κύκλο.  Μας αναγκάζει να:

1.      Αυξάνομε συνεχώς τη δόση

2.      Να χρησιμοποιούμε μίγματα εντομοκτόνων

3.      Να αναζητούμε πάντοτε καινούργια

4.      Να ψεκάζομε συχνότερα

Όλα μαζί οδηγούν σε δυσβάστακτη οικονομική επιβάρυνση και τελικά στην απελπισία η και εγκατάλειψη της καλλιέργειας.  Πολλά έντομα κατέστησαν βλαβερά ενώ δεν ήταν στο παρελθόν όπως π.χ. ο αλευρώδης του καπνού.  Στην Ιεράπετρα το 1990 ήταν ασήμαντο αλλά τώρα μετά από 10 χρόνια έγινε το πιο βλαβερό.  Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ένα μεγάλος όγκος εντομοκτόνων να επιβαρύνει το κόστος καλλιέργειας σήμερα και δεν αναφερόμαστε στο περιβάλλον και την υγεία και του χρήστη και του καταναλωτή.

Μπορούμε να καλλιεργήσομε χωρίς εντομοκτόνα?  Ναι μπορούμε σε ορισμένες περιπτώσεις.  Γενικά όμως όχι.  Αυτό που μπορούμε είναι να περιορίσομε αισθητά τη χρήση τους με τη χρήση συνδυασμού μεθόδων αλλά και εναλλακτικών λύσεων.  Ο παραγωγός αλλά και ο γεωπόνος χρειάζεται μια ειδική επιμόρφωση για να σκέπτεται διαφορετικά.  Αυτό είναι πρόβλημα που πρέπει να λυθεί προκειμένου  να εξαπλωθούν οι εναλλακτικές λύσεις.  Η άγνοια και η ημιμάθεια οδηγοί σε αντίθετο αποτέλεσμα. 

Εναλλακτικές λύσεις

Οι εναλλακτικές λύσεις δεν ξεφυτρώνουν ως μανιτάρια ούτε αποτελούν εμπνεύσεις της στιγμής.  Είναι αποτέλεσμα μελέτης της βιολογίας και συμπεριφοράς των βλαβερών εντόμων  μέσα από την οποία διαπιστώνονται τα «αδύνατα» σημεία με βάσει τα οποία τα αντιμετωπίζομε.  Ένα αδύνατο σημείο δεν αρκεί από μόνο του αν δεν εξασφαλίζει  αξιόπιστο αποτέλεσμα σε συνδυασμό με άλλα.  Ποιες μπορεί να είναι εναλλακτικές λύσεις?

1.      Οι φερομόνες ή ελκυστικά φύλου.  Μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε μεθόδους σεξουαλικής σύγχυσης.

2.      Χρωματοπαγίδες με εντομολογική κόλα  στη μαζική παγίδευση

3.      Ελκυστικές η απωθητικές ουσίες σε δολωματικές μεθόδους

4.      Στρατηγική ενίσχυσης των ωφελίμων εντόμων .  Διατηρούμε φυτά ξενιστές ωφελίμων εντόμων κοντά στα καλλιεργούμενα φυτά.

5.      Βιολογικά μέσα π.χ. εξαπολύσεις ωφελίμων εντόμων, μικροβιακά εντομοκτόνα

6.      Ανθεκτικά φυτά

7. Μικτή καλλιέργεια
8. Φυτά παγίδες
9. Μέτρα πρόληψης π.χ. εντομολογικό δίχτυ, καταστροφή ζιζανίων ξενιστών, απομάκρυνση υπολειμμάτων καλλιέργειας κλπ.

Η εναλλακτικές λύσεις αξιολογούνται από την αποτελεσματικότητα, την ευκολία εφαρμογής  και το κόστος.  Η κάθε καλλιέργεια αποτελεί μια ιδιαιτερότητα αλλά και οι τοπικές κλιματολογικές  συνθήκες αποτελούν βασικό στοιχείο των επιλογών μας.  Σε κάθε περίπτωση όμως η ανταγωνιστικότητα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.

Η ολοκληρωμένη διαχείριση

Η επίλυση ενός εντομολογικού προβλήματος μπορεί να βασίζεται σε ένα συνδυασμό μεθόδων που εφαρμόζονται σταδιακά και προγραμματισμένα στις οποίες περιλαμβάνονται και τα εντομοκτόνα.  Στόχος η ελαχιστοποίηση της χρήσης των εντομοκτόνων.  Τότε μιλούμε για την ολοκληρωμένη διαχείριση των επιβλαβών εντόμων.  Η ολοκληρωμένη διαχείριση βασίζεται σε αποφάσεις που παίρνομε με βάσει κάποια κριτήρια π.χ. επίπεδο πληθυσμού ικανό για ζημιά, παρακολούθηση της εξέλιξης του πληθυσμού κλπ.  Το όλο σύστημα είναι λίγο πιο πολύπλοκο από τη χημική καταπολέμηση και απαιτεί μια παιδεία και εξοικείωση στο επίπεδο του παραγωγού και του τεχνικού συμβούλου. 

Η βιολογική αντιμετώπιση

Η βιολογική αντιμετώπιση βασίζεται στη χρήση βιολογικών παραγόντων για τον έλεγχο των επιζήμιων εντόμων όπως π.χ.  Ονομάζομαι ένα παράγοντα βιολογικό όταν με τη δράση του καταστρέφει ένα βλαβερό οργανισμό ή μικροοργανισμό.  Ο βιολογικός έλεγχος  βασίζεται :

1. Εισαγωγή γενικών αρπακτικών ή παρασιτοειδών
2. Ενίσχυση της παρουσίας ωφελίμων εντόμων π.χ.  με τη διατήρηση φυτών ξενιστών στις παρυφές της καλλιέργειας που φιλοξενούν έντομα που δεν βλάπτουν τη καλλιέργεια πάνω στα οποία αναπτύσσονται ωφέλιμα έντομα για την καταπολέμηση των επιζήμιων εντόμων της καλλιέργειας.
3. Χρησιμοποίηση εντομοπαθογόνων μικροοργανισμών π.χ. μύκητες, βακτήρια , ιοί κλπ.

Σήμερα υπάρχουν βιομηχανίες παραγωγής βιολογικών παραγόντων σε όλο τον κόσμο που διαθέτουν σε εμπορική κλίμακα τα προϊόντα τους και καθιστούν ευκολότερη τη χρήση τους συγκριτικά με το παρελθόν. 

Το μεγάλο πλεονέκτημα των βιολογικών παραγόντων είναι ότι δεν προκαλούν φαινόμενα ανθεκτικότητας και αποτελούν ένα από τους ποιο βασικούς παράγοντες αντιμετώπισης τέτοιων φαινομένων.  Τα μικροβιακά σκευάσματα μπορεί κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις να προκαλέσουν φαινόμενα ανθεκτικότητας όπως π.χ. ο βάκιλλος της Θουριγγίας.  Παρόλα αυτά η χρήση τους δεν εγκυμονεί τέτοιο κίνδυνο στο βαθμό που απαντάται στις καθαρές χημικές ουσίες.

Το μεγάλο μειονέκτημα είναι η βραδεία δράση που εξαρτάται και από τις κλιματικές συνθήκες γι αυτό χρειάζονται γνώσεις και υπομονή για να επιβραβευτούμε από το τελικό αποτέλεσμα.

            Τα βιοτεχνολογικά μέσα

Με τον όρο αυτό προσδιορίζομε κάθε μέσο που προκύπτει μέσα από τη μελέτη της συμπεριφοράς των εντόμων ως μέσο καταπολέμησης π.χ. παγίδες χρώματος, φερομονικές παγίδες, ελκυστικές ή απωθητικές ουσίες, φυτά ανθεκτικά στις προσβολές, φυτά παγίδες κλπ.

Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΒΛΑΒΕΡΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ

Οι συνθήκες των θερμοκηπίων στη χώρα μας αλλά και στην ευρύτερη Μεσογειακή λεκάνη χαρακτηρίζονται σε μεγάλο ποσοστό από μεγάλη αστάθεια επειδή δεν υπάρχουν συστήματα ελέγχου.  Μπορούμε βέβαια υπό κάποιες προϋποθέσεις να βελτιώσομε τις ακραίες θερμοκρασίες αλλά και πάλι δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ασκούμε ένα αποτελεσματικό έλεγχο σε αντίθεση με τις βόρειες χώρες.  Οι βιολογικοί όμως παράγοντες επηρεάζονται ο καθένας ξεχωριστά από τις κλιματολογικές συνθήκες και έτσι ενώ στις βόρειες χώρες οι συνθήκες είναι σχετικά καλές για να δράσουν στις νότιες χώρες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα προσαρμογής και αποτελεσματικής δράσης λόγω της μεταβλητότητας των κλιματολογικών συνθηκών.  Ορισμένες φορές δε καθίστανται θανατηφόρες.

            Οι συνέπειες για τους παραγωγούς των μεσογειακών χωρών είναι μεγαλύτερο κόστος διότι θα γίνουν πιο πολλές εισαγωγές ωφελίμων αλλά και αβεβαιότητα ως προ το αποτέλεσμα.  Από την άλλα πλευρά η εισαγωγή πολλών ωφελίμων κάνει το σύστημα πολύπλοκο και δαπανηρό με αποτέλεσμα να αποθαρρύνεται η χρήση τους. Ποιο θα ήταν καλλίτερο σ αυτή τη περίπτωση?  Αν π.χ. τα εισαγόμενα ωφέλιμα δεν προσέβαλλαν μόνο ένα εχθρό αλλά περισσότερους.  Αυτή τη δουλειά την κάνουν τα γενικά αρπακτικά.  Τέτοια είναι τα ειδη Μακρολοφους και Οριους που είναι πολύ άφθονα στη χώρα μας.  Τα ειδη  Μακρολοφους θηρεύουν αλευρώδη, τετράνυχο, θρίπες, μελίγκρες, τα ειδη Οριους θριπες και  τετράνυχο κλπ.  Είναι συμφέρον στο παραγωγό να εισάγει ένα είδος ωφελίμου  ή έστω δύο και όχι 5-6.

Πολλά από τα ωφέλιμα που εισάγομε έχουν προβλήματα προσαρμογής και θανατώνονται εύκολα.  Τα ιθαγενή (ντόπια) άγρια ωφέλιμα είναι πολύ ποιο αποτελεσματικά, επιβιώνουν στο χώρο του θερμοκηπίου και μπορούν να δράσουν και σε μικρό αριθμό.  Όταν εισάγομε ωφέλιμα έντομα δεν ψεκάζομε και τότε εισβάλλουν τα ντόπια και είναι αυτά που μας κατατρώγουν τα βλαβερά πολλές φορές.    Στην Ιεράπετρα to 2003 όταν εξετάσαμε ύστερα από 5 μήνες τη σύνθεση του πληθυσμού των γενικών αρπακτικών Οριους (Orius) σε θερμοκήπια πιπεριάς και μελιτζάνας στα οποία είχαν εξαπολυθεί εμπορικά σκευάσματα του Orius laevigatus laevigatusδιαπιστώσαμε ότι υπήρχαν μόνο τα ιθαγενή O. albidipennis, O. niger niger και O.laevigatus maderensis. 

Υπάρχουν ντόπια φυτά που φιλοξενούν τέτοια γενικά αρπακτικά.  Αντι να τα αγοράζομε μπορούμε να κόβομε αυτά τα φυτά και να τα εισάγομε μέσα στο θερμοκήπιο.  Με αυτό το τρόπο έχομε μια πολύ φθηνή μέθοδο και πολύ αποτελεσματική.   Θα αναφέρομε μερικά παραδείγματα:

Τα είδη Μακρολόφους φιλοξενούνται στο άγριο φυτό ακονιζά ( Ίνουλα ή Κόνιζα).  Το φυτό αυτό ανθίζει το φθινόπωρο και έχει αφθονία γενικών αρπακτικών όπως είναι τα Μακρολόφους και Οριους.   Αν κόψομε ανθοδέσμες από ακονιζά σε μια κούτα και τις βάλομε στο θερμοκήπιο τα γενικά αρπακτικά εγκαταλείπουν τα άγρια φυτά και καταφεύγουν στα δικά μας. 

Τα είδη Οριους υπάρχουν σε αφθονία στο φυτό φινοκαλιά ) (θυμέλεα) αλλά και στο αρισμαρί (δενδρολίβανο), γιασεμί, τριανταφυλλιές ιδιαίτερα άγριες άσπρες, άσπρη πικροδάφνη, αγριο καρότο (σταφυλινάκους), λαντάνα κλπ

.Αλλά ακόμη και τα παράσιτα υμενόπτερα για τον αλευρώδη του καπνού το φυτό Ιπόμεα (Πρωϊνή δόξα) μας εφοδιάζει με ένα από το ποιο αποτελεσματικά ωφέλιμα τοα είδη του γένους Ερετμόκερους.

Η διατήρηση της βιοποικιλότητας αποτελεί σημαντικό παράγοντα ισορροπίας στη φύση.  Αυτό μπορεί να γίνει με τη διατήρηση διαφορετικών ειδών φυτών στο περιβάλλοντα χώρο της καλλιέργειας που συμβάλλουν στη φιλοξενία ωφελίμων εντόμων .  Η σημερινή μορφή της γεωργίας αγνόησε αυτό το παράγοντα και δημιούργησε ανισορροπίες που στοιχίζουν οικονομικά.  Μπορούμε να πειραματιστούμε και από αυτή η προσπάθεια μόνο ωφέλεια θα προκύψει.  Ποια είναι η επίδραση της μικτής καλλιέργειας, πως μπορούμε μέσα και έξω από το χώρο του θερμοκηπίου να ευνοήσομε τη δράση των ωφελίμων και να περιορίσομε τη δράση των βλαβερών εντόμων? Αυτός ο προβληματισμός μας οδηγεί σε άλλες συμπεριφορές και άλλους τρόπους καλλιέργειας.