Κυριακή 29 Νοεμβρίου 2020

Πώς να επιλέξουμε Δέντρα για την πόλη




 Πώς να επιλέξουμε Δέντρα για την πόλη; 

(π.χ. της Σπάρτης)

 

Αυτές τις ημέρες στη Σπάρτη γίνεται συζήτηση σε σχέση με τη μορφή της κεντρικής Λεωφόρου Κ. Παλαιολόγου. Η συζήτηση ακουμπάει συχνά -και αναπόφευκτα- το θέμα των φυτεύσεων. Πολλά ερωτήματα κυκλοφορούν, του τύπου “και τι να βάλουμε;” 

Σκοπός εδώ είναι όχι να απαντήσω συγκεκριμένα, αλλά να δείξω ότι υπάρχει μια ολόκληρη παλέτα επιλογών, ότι η τελική επιλογή γίνεται εν πολλοίς με ορθολογικά και επιστημονικά / τεχνικά κριτήρια και, ότι οι Υπηρεσίες Πρασίνου των Δήμων έχουν όλα τα εργαλεία για να κάνουν τέτοιες επιλογές.

{Παρένθεση: Κατ’ αρχάς οφείλουμε να πούμε ότι κάθε ανάπλαση κρίνεται από την επιλογή Πρασίνου της. Διότι τα Δέντρα και το Πράσινο είναι αυτά που δημιουργούν πάνω από το 50% του περιβάλλοντος που θα βιώσουν οι άνθρωποι που θα χρησιμοποιούν τον χώρο. Αυτό το αυτονόητο, δυστυχώς δεν είναι τέτοιο για το 90% των μελετητών τέτοιων έργων στην Ελλάδα (που, λόγω κακώς νοούμενου συντεχνιασμού, κυριαρχείται -με κλαδικές νομοθετικές αποφάσεις- σχεδόν απολύτως από μηχανικούς, χωρίς δυνατότητα επαρκούς χώρου εργασίας για επαγγελματίες του Πρασίνου), οι οποίοι κατά κανόνα επιλέγουν να μην συνεργάζονται με τους γνώστες σε τοπικό επίπεδο: τις Υπηρεσίες Πρασίνου των Δήμων. Και έτσι βιώνουμε πανελλαδικά τραγικά λάθη και ελλείψεις στις επιλογές που γίνονται, καθώς και κατά την υλοποίηση των έργων... Κλείνει η παρένθεση}.

Η γνήσια απορία των πολιτών (“και τι να βάλουμε;”), όποτε απαντιέται με κάποιο συγκεκριμένο Είδος, προκαλεί συγκεκριμένη και χαρακτηριστική κίνηση των ματιών και του κεφαλιού: α) αν είναι είδος γνωστό, που το έχει παρατηρήσει, ο πολίτης εκφράζει αμέσως τη γνώμη του, κοιτάζοντάς σε ευθεία μπροστά, στα μάτια, β) αν είναι είδος που δεν έχει δει / παρατηρήσει, συνήθως στρέφει τα μάτια ψηλά δεξιά, προσπαθώντας να το ψάξει στη μνήμη του, να το φανταστεί.
Όμως, γνωρίζουμε ότι ελάχιστοι πολίτες ασχολούνται με τα Αστικά δέντρα και την Βοτανική... Επιπλέον, είναι διαπιστωμένο επιστημονικό γεγονός ότι ο Άνθρωπος ως είδος πάσχει από “Τύφλωση έναντι των Φυτών” (Plant Blindness- Φυτοτυφλότητα): δεν τα διακρίνει - αναγνωρίζει - μαθαίνει αυτόματα (διότι δεν τον απειλούν - αναγνωρίζει μόνο όσα του είχαν φανεί χρήσιμα με κάποιον τρόπο, είτε για να τα χρησιμοποιεί ή για να τα αποφεύγει). 
Στις Υπηρεσίες Πρασίνου των Δήμων, ζούμε σε αυτό το περιβάλλον: όταν μελετάμε φυτεύσεις, οι πολίτες (συμπεριλαμβανόμενων και των αιρετών και των συναδέλφων μηχανικών) κατά κανόνα δεν ξέρουν για ποιο πράγμα μιλάμε...
Κατά συνέπεια, χρειάζεται να επενδύουμε σε εικόνες/φωτογραφίες, γνωστά παραδείγματα από άλλες πόλεις, αλλά και δοκιμαστικές φυτεύσεις!

Πάμε στην ειδική περίπτωσή μας...

Κατ’ αρχάς είναι σημαντικό ότι μιλάμε για φυτεύσεις σε Πεζοδρόμια και Νησίδες Οδών. Αυτές οι θέσεις φύτευσης είναι οι χειρότερες δυνατές για κάθε φυτό: τα εδάφη όπου θα αναπτυχθεί η ρίζα, είναι εξ αρχής συμπιεσμένα και σφραγισμένα... άρα ο χώρος ανάπτυξης των ριζών είναι ένα σκληρό περιβάλλον όσον αφορά στον αερισμό και την ύπαρξη πορώδους για να αναπτυχθεί η ρίζα... Επιπλέον, οι θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στο έδαφος κατά το θέρος είναι πολύ ψηλές, αφού οι επιφάνειες θερμαίνονται πολύ...άρα οι ρίζες έχουν έναν επιπλέον λόγο να στρεσάρονται... Και, τέλος, τα πεζοδρόμια και οι νησίδες είναι περιοχές υψηλής χρήσης, άρα τα δέντρα υπόκεινται σε υψηλό κίνδυνο τραυματισμών, άστοχων επεμβάσεων, βανδαλισμών, κλπ.

Στα πεζοδρόμια και στις νησίδες της πόλης της Σπάρτης υπάρχουν, συνολικά, περίπου 36 είδη Δέντρων. Οι πολίτες δεν τα γνωρίζουν όλα, γνωρίζουν -όπως προείπαμε- όσα τους έχουν απασχολήσει...
Τα είδη που υπάρχουν είναι (παραθέτω τα κοινά ονόματά τους και συμπεριλαμβάνω και τους θάμνους που έχουν διαμορφωθεί ως δεντράκια): Αγγελική (4-5), Ακακία Κωνσταντινουπόλεως, Βερικοκιά (1), Βραχυχίτωνας, Γιακαράντα (1), Γρεβιλλέα (1), Δάφνη, Έλατο (1), Ελιά, Ευκάλυπτος (2-3), Ευώνυμο (2-3), Ιπποκαστανιά, Ιτιά Κλαίουσα (1-2), Καλλιστήμονας, Κουκουναριά (2-3), Κουτσουπιά, Κυπαρίσσι (1;), Λαγκεστρέμια (2-3), Λεμονιά (4-5), Λιβόκεδρος (3-4), Λιγούστρο, Μαγνόλια μεγανθής, Μιμόζα (1), Μοσχοϊτιά (2-3), Μουριά, Μυρτιά (1), Νεραντζιά, Ουασιγκτόνια (Φοινικοειδές), Πικροδάφνη, Πλάτανος, Προύνος, Φοίνικας Κανάριος, Ψευδακακία, Ψευδομελιά, Εσπεριδοειδή άλλα: Πορτοκαλιά & Μανταρινιά (4-5).
Τα περισσότερα από αυτά τα συναντάμε σπάνια ή σε συγκεκριμένες θέσεις στην πόλη. Πάνω από το 80% του συνολικού αριθμού των δέντρων αποτελείται από 4 μόλις είδη: Νεραντζιά, Ουασιγκτόνια (Φοινικοειδές), Βραχυχίτωνας, Καλλιστήμονας.
Σημειώνω, ότι στις Πλατείες και Πάρκα μέσα στην πόλη, υπάρχουν ακόμα Δέντρα των εξής επιπλέον 8 ειδών: Καζουαρίνα, Κέδρος (Ιμαλαϊων), Κορλετέρια, Λεύκα (Μαύρη), Μπρουσονέτια Πεύκη (Τραχεία), Σοφόρα, Χαρουπιά.
(Παρένθεση: επειδή η Σπάρτη είναι Ιστορική πόλη, αναφέρω κι ότι από τα παραπάνω 44 είδη, μόλις 14 είδη είναι Ιθαγενή (με την αυστηρή έννοια, δηλαδή “υπήρχε περίπτωση να τα είχε δει ο Λεωνίδας”), τα εξής: Δάφνη, Έλατο, Ελιά, Ιπποκαστανιά, Κουκουναριά, Κουτσουπιά, Κυπαρίσσι, Μυρτιά, Πικροδάφνη, Πλάτανος, Λεύκα (Μαύρη), Μοσχοϊτιά, Πεύκη (Τραχεία), Χαρουπιά).
Άρα, συνολικά, η φαντασία μας ως πολίτες για τα είδη Δέντρων που έχουμε βιώσει στην πόλη μας, είναι περιορισμένη...!
Αυτό είναι αναπόφευκτο, και μάλιστα όσο πιο μικρή η πόλη, τόσο μικρότερη αναμένεται να είναι η ποικιλία υφιστάμενων ειδών Δέντρων...για παράδειγμα στο Δ. Θεσσαλονίκης υπάρχουν 92 είδη, στη Βαρκελώνη 168, κ.ο.κ.

Ποια είναι όμως η “παλέτα” μας; Πόσα είδη “Αστικών Δέντρων” υπάρχουν;
Εμμμ...όλα (?)... Θέλω να πω, όλα τα Δέντρα μπορούν να φυτευτούν στην πόλη, αρκεί να κάνουν για τη θέση και τη χρήση!
Για πόσα είδη μιλάμε δηλαδή κατ’ αρχήν; Υπολογίζω ότι όλα μαζί τα είδη / ποικιλίες / εμπορικές ποικιλίες - κλώνοι, για τα οποία μπορούμε κατ’ αρχήν να συζητάμε (στην Ελλάδα), είναι περίπου... 750 με 1.000!

Πώς επιλέγουμε ποια είδη δέντρων “κάνουν” για την περίπτωση που μελετάμε;
Χρησιμοποιούμε κριτήρια επιλογής. Ανάλογα με την περίπτωση, μπορούν να τεθούν αρκετά τέτοια κριτήρια. Παραθέτω ιεραρχικά αυτά που μου έρχονται στο μυαλό, σημειώνοντας με * αυτά που θεωρώ απαραίτητα στη συγκεκριμένη περίπτωση:
0. Υπάρχει στο εμπόριο στην Ε.Ε. (στο μέγεθος που θέλουμε); *
1. Προσαρμογή στις κλιματικές συνθήκες του τόπου & της θέσης, στο παρόν *,
2. Προσαρμογή στις κλιματικές συνθήκες του τόπου & της θέσης, στο μέλλον, όπως τις προβλέπουν τα μοντέλα *,
3. Αντοχή / καταλληλότητα φύτευσης σε συμπιεσμένα / σφραγισμένα εδάφη (πλακοστρωμένα, δίπλα σε άσφαλτο, κλπ) *,
4. Γνωστές καταστρεπτικές και μη ιάσιμες ασθένειες του είδους (στην Ελλάδα ή/και στις χώρες προέλευσης των φυτών) *,
5. Δημιουργία ισχυρών οχλήσεων (επικινδυνότητα λόγω τοξινών,  ισχυρά ξενικά αλλεργιογόνα, κλπ) *,
6. Ύψος στην ωριμότητα (συσχέτιση με τα χαρακτηριστικά της θέσης φύτευσης) *,
7. Πλάτος κόμης στην ωριμότητα (συσχέτιση με τα χαρακτηριστικά της θέσης φύτευσης) *,
8. Αειθαλές / Φυλλοβόλο *,
8α. Πλατύφυλλο / Κωνοφόρο (σε περίπτωση Αειθαλούς) *, 
9. “Επιθετικότητα” ριζικού συστήματος *,
10. Ικανότητα σφράγισης/διαμερισματοποίησης τομών/τραυματισμών *,
11. Αντοχή στις ανεμοπιέσεις (βάσει των χαρακτηριστικών του τόπου) *,
12. Ταχυαυξές (μικρού “προσδόκιμου υγιούς ζωής”) / Βραδυαυξές *,
13. Ιθαγενές / Αλλόχθονο *,
14. ιδιαίτερες εδαφικές απαιτήσεις (pH) *,
15. ιδιαίτερες απαιτήσεις σε νερό άρδευσης, θρεπτικά στοιχεία, κ.ά.,
16. ανθοφορία / χρώμα,
17. ιδιαίτερα στοιχεία περιβαλλοντικών και βιοκλιματικών χαρακτηριστικών του είδους.
       Με τη χρήση των κριτηρίων (όσων από τα παραπάνω είναι διαθέσιμα) αποκλείουμε πολλά είδη, φτάνοντας σε μια πιο περιορισμένη και διαχειρίσιμη παλέτα επιλογής. Για παράδειγμα, μόνο με τη χρήση των κριτηρίων 1 ως και 5, για την περίπτωσή μας η επιλογή περιορίζεται μεταξύ περίπου 140 διαφορετικών ειδών/ποικιλιών/εμπορικών ποικιλιών. Χρησιμοποιώντας το σύνολο των κριτηρίων, η εμπειρία μου είναι ότι, στην περίπτωση των μεγάλου μεγέθους δέντρων, φτάνεις σε μια πολύ διαχειρίσιμη παλέτα λίγων δεκάδων ειδών. 
      Μετά την επιμέρους μελέτη του κάθε είδους σε σχέση με τα χαρακτηριστικά των θέσεων και του τόπου φύτευσης και των πόρων που υπάρχουν (π.χ. διαχειριστικές ανάγκες που έχουν), σε συνδυασμό με τη διασταύρωση πρακτικής εμπειρίας επί του είδους, συνήθως καταλήγεις σε λίγα είδη που μπορούν να προταθούν αξιόπιστα. 
Εκεί πια, μπαίνει το υποκειμενικό κριτήριο, που περιλαμβάνει και την αισθητική.

{Παρένθεση: εδώ εμφανίζεται ο γνωστός “ωχαδελφιστής” Μελετητής: “σιγά βρε φίλε, γιατί να μπούμε σε τέτοιον κόπο για...την πράσινη “παπάρα”? (όρο που χρησιμοποιούν ορισμένοι Καθηγητές Αρχιτεκτονικής για το Πράσινο);    

Γιατί μιλάμε για Μεγάλα Ζωντανά Πλάσματα, τα οποία θέλουμε να μεγαλώνουν και ζουν με υγεία, κοντά και δίπλα στους Ανθρώπους της πόλης, για πολλές δεκάδες χρόνια... 

Γιατί είναι επιλογή 10 φορές πιο κρίσιμη και δύσκολη από το... τι σκληρά υλικά θα βάλουμε... Τα σκληρά υλικά θα έχουν αλλάξει 3-4 φορές, μέχρι να ξαναχρειαστεί να μιλήσουμε για αλλαγή των Δέντρων... Άρα χρειάζεται σοβαρή Μελέτη! Κλείνει η παρένθεση}.



Ποια εργαλεία έχουμε, ως Υπηρεσίες Πρασίνου, για να επιλέξουμε Είδη Δέντρων;
(πολλή πληροφορία εδώ!)
       Μέχρι πρόσφατα, τα μόνα εργαλεία που υπήρχαν ήταν οι πληροφορίες από την αγορά (φυτώρια), σε συνδυασμό με τη λίγη αλλά πολύτιμη σχετική ειδική βιβλιογραφία (“Δασοκομία Πόλεων” του Ντάφη, “Θάμνοι και Δέντρα στην Ελλάδα” του Αραμπατζή, “Millepiante”, “Καλλωπιστικά φυτά για Ελληνικούς κήπους” του Τσαλικίδη, κλπ).
          Όμως τα τελευταία χρόνια τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά: πλέον με το Internet έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθούμε όλες τις χώρες και τους Δήμους που έχουν παρόμοιο κλίμα και συνθήκες με εμάς. Και να βρίσκουμε πολλές και επεξεργασμένες πληροφορίες για τα Δέντρα και τις φυτεύσεις. 
(Και, παράλληλα, η Ελληνική παραγωγή δέντρων έχει ζημιωθεί πολύ: η συντριπτική πλειοψηφία δέντρων για φύτευση είναι εισαγωγές, από Ιταλία κυρίως...οπότε η αξία των πληροφοριών της αγοράς έχει αναλογικά μειωθεί).

       Το πρώτο που κοιτάμε και μας νοιάζει, είναι το Κλίμα. Και είμαστε τυχεροί που Μεσογειακό Κλίμα υπάρχει σε σχεδόν όλες τις Ηπείρους! Άρα παρακολουθούμε και Καλιφόρνια και Αδελαϊδα και Cape Town! Και βέβαια όλη τη Μεσόγειο: τους Δήμους, τα ερευνητικά Ινστιτούτα, κλπ.

        Ποιοτική πληροφορία, για όλων των κατηγοριών φυτά που αναπτύσσονται σε Μεσογειακά κλίματα, παρέχει o Σύλλογος Μεσογειακής Κηπουρικής - Mediterranean Garden Society (που έχουμε την τιμή και τύχη η έδρα του να είναι στην Ελλάδα) μέσα από τις δράσεις του και το εξαιρετικό περιοδικό The Mediterranean Garden Journal. Βλ.: https://www.mediterraneangardensocietygreece.org/
Και βέβαια, στο εκπληκτικό ημερολόγιο της ιδρύτριας του MGS, Mary Jaqueline Tyrwhitt, “Making a Garden on a Greek Hillside”. Βλ.: http://www.mediterraneangardensocietyarchive.org/magoagh.html

Αλλά το Internet είναι Ωκεανός. Και η πρόοδος που έχουν κάνει οι άλλες χώρες στα θέματα Πρασίνου και Δέντρων, είναι θεαματική (ή για να το πω όπως είναι: έχουμε μείνει θεαματικά πίσω). Οι σχετικές πηγές στο Internet είναι άπειρες.
Οπότε δεν έχει νόημα, δεν γίνεται, εδώ να παραθέσω όλες τις πηγές που μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει. Θα αναφερθώ μόνο στο “πώς να βρω προς ποια χώρα / ποιόν Δήμο της Μεσογείου να εστιάζω;”
Για μένα ξεκινάει κανείς χρησιμοποιώντας την Ταξινόμηση Περιβαλλοντικής (κλιματικής) Στρωματοποίησης - European Environmental Stratification, που είναι το χρησιμότερο εργαλείο που έχω βρει για να συγκρίνω κλιματικά/περιβαλλοντικά Τόπους (στην Ευρώπη), με εξαιρετική λεπτομέρεια. Σχετικά, πλήρης πληροφόρηση, εδώ: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=900389730495078&id=100015721781735

       Χρησιμοποιώντας την ΤΠΣ, βλέπουμε ότι η Σπάρτη έχει μεγάλη κλιματική ομοιότητα με Barcelona, Montpellier, Palermo! 
        Άρα, κατ’ αρχήν μου είναι χρήσιμο να δω τι επιλογές έχουν κάνει και τι πληροφορίες έχουν για τα δέντρα τους, π.χ. στη Βαρκελώνη!
       Η Βαρκελώνη είναι (ω τύχη) μάλλον η πόλη της Μεσογείου, με την μεγαλύτερη και πιο οργανωμένη ανάπτυξη των Υπηρεσιών Πρασίνου της, καθώς και της σχετικής πληροφόρησης που παρέχει προς τους πολίτες, κλπ... Έτσι, βρίσκουμε: 
  •  Εγχειρίδιο Διαχείρισης Δέντρων (“Gestión del arbolado viario de Barcelona”) όπου περιγράφονται συνοπτικά και τα 168 είδη δέντρων που έχουν φυτεμένα στις οδούς τους, με τα χαρακτηριστικά αυτών. Βλ.: https://ajuntament.barcelona.cat/ecologiaurbana/es/servicios/la-ciudad-funciona/mantenimiento-del-espacio-publico/gestion-del-verde-y-biodiversidad/gestion-del-arbolado
  • Ένα πλήρως χαρτογραφημένο Δενδρολόγιο, με απεικόνιση π.χ. και στο Google Earth όλων των δέντρων της πόλης στις θέσεις όπου φύονται. Βλ.: https://opendata-ajuntament.barcelona.cat/data/es/dataset/arbrat-viari
  • Έναν τεράστιο αριθμό εκδόσεων, στις οποίες περιλαμβάνεται και ένας Οδηγός για την Επιλογή Ειδών Δένδρων, βάσει των χαρακτηριστικών τους (κριτήρια). Βλ.: https://llibreria.diba.cat/cat/libro/guia-per-a-la-seleccio-d-especies-de-verd-urba-arbrat-viari_59509
  •  Και, τέλος, ως κερασάκι στην τούρτα, έχουν φτιάξει και έναν internetικό Οδηγό επιλογής ειδών Δέντρων βάσει της επιλογής συγκεκριμένων κριτηρίων, ο οποίος περιλαμβάνει συνολικά 248 είδη/ποικιλίες/εμπορικές ποικιλίες-κλώνους που και έχουν επιλέξει και χρησιμοποιούν στο Δήμο! Βλ.: https://verd-urba.diba.cat/arbrat(παρένθεση: ο συγκεκριμένος οδηγός μπορεί να αξιοποιηθεί από πάρα πολλούς Δήμους της Ελλάδας, γιατί περιλαμβάνει κλιματικές κατηγορίες με ετήσια βροχόπτωση από 500 ως 1.200 mm και μέση ετήσια θερμοκρασία από 3 ως 17 βαθμούς C).

Όλα αυτά είναι τεράστια βοήθεια! Μαζί με τις βιβλιογραφικές πληροφορίες, την υφιστάμενη γνώση, τη γνώση συναδέλφων της αγοράς, την πρακτική εμπειρία σε άλλους Δήμους, τη διαρκή και επικαιροποιημένη πληροφόρηση για νέες ασθένειες, χτίζεται εν τέλει μια πλούσια και βαθιά ταξινόμηση των χαρακτηριστικών κάθε διαθέσιμου για φυτεύσεις Δέντρου, ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες της κάθε περίπτωσης όπου επιθυμούμε νέα φύτευση... 
Φτάνουμε δηλαδή στο ιδανικό “Το κατάλληλο Δέντρο για την κατάλληλη θέση”!

Βέβαια, δεν έχουν όλες οι περιοχές την τύχη να ...μοιάζουν κλιματικά με τη Βαρκελώνη. Αλλά πληροφορίες υπάρχουν πλέον διαθέσιμες πολλές, αρκεί να ψάξει κανείς! 
Τελειώνοντας, να παραθέσω και 5 άλλες πηγές με χαρακτηριστικά Δένδρων, οι οποίες πάντα αξίζει να τσεκάρονται και οι οποίες μπορεί να είναι χρήσιμες και για άλλες περιοχές: 
- Η Διαδικτυακή Εφαρμογή Διαχείρισης Αστικού Πρασίνου Δήμου Θεσσαλονίκης “Green Tree”, που δίνει ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία των φυτεύσεων της πόλης. Βλ.: https://greentree.gr/greentreemanager/index.php 
- Το καταπληκτικό Plant Finder του Missouri Botanical Garden, το οποίο έχει το επιπλέον bonus για κάθε είδος να δίνει ηχογράφηση της προφοράς του Λατινικού (Βοτανικού) ονόματος! Βλ.: http://www.missouribotanicalgarden.org/plantfinder/plantfindersearch.aspx 
- Το Γαλλικό SESAME, το πληρέστερο εργαλείο που ξέρω, επιλογής Δέντρων ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του τόπου / θέσης κλπ, που φτιάχτηκε ειδικά για την πόλη του Metz στη ΒΑ Γαλλία - από τα 85 φυτά που αξιολόγησαν, περίπου τα μισά είναι γνωστό ότι φυτεύονται και στην Ελλάδα. Βλ.: https://www.cerema.fr/fr/actualites/sesame-projet-innovant-autour-arbre-arbuste-urbain?fbclid=IwAR2rlDnt5pU3dexTUcabiE_-PwHKwWQRQndFgHQN6-8-PGp6F7rznjk_HhE 
- Οι κατάλογοι του Βρετανικού PFAF (Plants For A Future), με εκατοντάδες φυτά και πάρα πολλά χαρακτηριστικά για το καθένα! Βλ.: https://pfaf.org/user/default.aspx 
- Τέλος, οι “Οδηγοί αναφοράς” του i-Tree (“i-Tree Streets Reference City Community Tree Guides”) για τα Αστικά Δένδρα σε διάφορες περιοχές της Καλιφόρνια, που (ορισμένοι) περιέχουν αναλυτικούς πίνακες ειδών και των χαρακτηριστικών τους. Βλ.: https://www.itreetools.org/support/resources-overview/i-tree-methods-and-files/i-tree-streets-reference-city-community-tree-guides.

Καλές φυτεύσεις εύχομαι !!!


Μιχάλης Π. Αναστασιάδης - Keith, 
Γεωπόνος Γ.Π.Α. Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων & Γεωργικής Μηχανικής, 
MSc Περιβαλλοντική Διαχείριση,
Προϊστ. Τμ. Περιβάλλοντος στο Δ. Σπάρτης

 





ΑΝΑΛΟΓΑ ΑΡΘΡΑ:

Topping trees is a crime against nature- Η καρατόμηση των δέντρων είναι έγκλημα κατά της φύσης

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Σάββατο 28 Νοεμβρίου 2020

Η πίεση στα δέντρα από τους ισχυρούς ανέμους Η Δενδροκομία στις πόλεις μετά από ακραία καιρικά φαινόμενα συνέπεια της κλιματικής αλλαγής Κεφάλαιο 3ο

Η πίεση στα δέντρα από τους ισχυρούς ανέμους  

Η Δενδροκομία στις πόλεις μετά από ακραία καιρικά φαινόμενα συνέπεια της κλιματικής αλλαγής  



Κεφάλαιο 3ο

Το δέντρο  όσο δεν έχει νομικό καθεστώς δεν θα προστατεύεται.

      Ένα σημαντικό στοιχείο είναι η από κοινού καθιέρωση  νομικών αλλαγών -που θα είναι προιόν διαβουλευσης των επιστημονων όπως Της ΠΕΕΓΕΠ Του ΓΕΩΤΕΕ και του `Κράτους   -που θα επιτρέψουν την πραγματική προστασία των δένδρων. Γνωρίζοντας ότι η εισαγωγή τέτοιων κανονισμών μπορεί να φέρει μαζί και αντιδράσεις από πολλά συμφέροντα, θέλουμε επίσης να μιλήσουμε για το πώς να δαμάσουμε  τον αυξανόμενο φόβο  από το κινδυνο πτωσεων και να επικοινωνούν σχετικά της προσφοράς και  του ρόλου των δέντρων. Η αυξανόμενη ευαισθητοποίηση, η συνεργασία και ο διάλογος αποτελούν προϋπόθεση για τη διατήρηση των δέντρων στις πόλεις και τα χωριά μας.

Ο Χάρτης της Βαρκελώνης

"Το δέντρο και η πόλη". 
Αναγνωρίζοντας ότι:
Η πόλη χρειάζεται το δέντρο ως βασικό στοιχείο για να εγγυηθεί τη ζωή.
      Η ανάπτυξη του Δέντρου στην πόλη πρέπει να πραγματοποιηθεί με όλη της την πληρότητα, εκμεταλλευόμενη  ό, τι μας προσφέρει και με όλες τις δυνατότητές του, εάν έχει τον χώρο και τις προϋποθέσεις που απαιτεί.
     Το σύστημα των δεντροστοιχιών των πόλεών μας είναι ένα βασικό σύστημα. και ως εκ τούτου, πρέπει να εκτιμηθεί, να προγραμματιστεί και να διαχειριστεί.
   Το δέντρο συμβάλλει στη ρίζωση του πολιτισμού στον κάθε τόπο και στη βελτίωση των συνθηκών κατοίκησης στο αστικό περιβάλλον, και αυτοί  οι δύο παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα ζωής στην πόλη.
    Δεσμευόμαστε. Ως επιστήμονες, ως επαγγελματίες που αναπτύσσουν τη δραστηριότητά μας γύρω από τις δομές, τις μορφές και τη δυναμική της Πόλης, ως επαγγελματίες των δέντρων, προσωπικά και μέσω των ιδρυμάτων μας για να:
    Τοποθετήσουμε το δέντρο στο βασικό του ρόλο, ως ένας από τους πρώτους πόρους της κληρονομιάς της πόλης.
    Αναπτύξουμε και  να προωθήσουμε, με ολοκληρωμένο και συνεχή τρόπο, πληροφοριών, δεδομένων, τεχνικών διαχείρισης, πρακτικών, διαδικασιών, προϊόντων, υπηρεσιών και προτύπων, που επιτρέπουν την υλοποίηση του Δέντρου στην Πόλη, υπό συνθήκες Ποιότητας και Αξιοπρέπειας.
       ΝΑ Διαδώσουμε, ΝΑ ενημερώσουμε και ΝΑ εκπαιδεύσουμε  το κοινό, των διαφόρων επαγγελματικών ομάδων, των βιομηχανικών τομέων και των τομέων παροχής υπηρεσιών, σχολείων, ινστιτούτων  και πανεπιστήμιων, σχετικά με τη βασική σημασία του δέντρου στη ζωή της πόλης.
       ΝΑ  πραγματοποιηθεί Καθιέρωση πολιτικών, κανονισμών, κανόνων και πρακτικών στη Διοίκηση της Πόλης που να εγγυώνται τις βέλτιστες συνθήκες για τη ζωή του Δέντρου.
      ΝΑ  Επανεξετάσουμε  όλα τα στοιχεία που αποτελούν σήμερα τον αστικό χώρο και σκεφτούμε το μέλλον στην ιδέα, στον σχεδιασμό, στην παραγωγή, στη διαχείριση, στη χρήση και στην επαναχρησιμοποίηση του από τη σκοπιά των απαιτήσεων και των δυνατοτήτων του
Δικτύου Δεντρων της Πολης μας 

Οι υπογραφόντες, με όλες τις προηγούμενες εκτιμήσεις σεβασμού για το δέντρο 
ώστε να ενσωματωθούν στους κανονισμούς των Δήμων."


Για τη νομοθετική ρύθμιση της διαχείρισης των αστικών δέντρων

        Έχοντας υπόψη όπως αναφέρθηκαν παραπάνω Το ΓΕΩΤΕΕ και οι επαγγελματικοί σύλλογοι της πράσινης υποδομής πρέπει να συντάξουν κείμενο που να παρουσιάζεται η σημερινή κατάσταση του αστικού πρασίνου και οι αρνητικές επιπτώσεις της Κλιματικής αλλαγής στη διαβίωση των κατοίκων στις πόλεις και οι άμεσες λήψεις αποφάσεων και νομοθετικής ρύθμισης

Κείμενο προς το νομοθέτη:
Η σημασία του συστήματος βλάστησης στον αστικό χώρο

Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω
    Τα πλεονεκτήματα της βλάστησης γενικότερα και των δέντρων στο αστικό περιβάλλον αναγνωρίζονται ευρέως.
       Η βλάστηση είναι μια πολύτιμη «λειτουργία» για τη διαμόρφωση του αστικού μικροκλίματος, για την εξομάλυνση των ακραίων κλιματικών συνθηκών, για την προώθηση της ευημερίας και τη μείωση των κινδύνων για τη δημόσια υγεία που προκύπτουν από τα κύματα καύσωνα και εκτός από αυτά, επίσης βοηθάει στον αισθητικό χαρακτηρισμό για τις  πόλεις, τις κωμοπόλεις και τα χωριά,
        Φυτοκάλυψη από δέντρα μεγαλύτερη από 40% μπορεί να μειώσει τη θερμοκρασία του αέρα κατά τουλάχιστον 3,5 0C βαθμούς. Η σκίαση σε κτίρια και σε δάπεδα έχει ήδη δείξει ότι επιτρέπει τοπικές μειώσεις θερμοκρασίας που κυμαίνονται από 11 έως 25 βαθμούς 0C. Η εξομάλυνση των ακραίων θερμοκρασιών μέσω του αστικού πρασίνου είναι, επομένως, ιδιαίτερα σημαντική σε ένα σενάριο αλλαγής του κλίματος (όπως αυτό των τελευταίων χρόνων)  όπου αναμένεται αύξηση της συχνότητας, της διάρκειας και της σοβαρότητας των κυμάτων καύσωνα σε ευρωπαϊκό επίπεδο.                                                                                                                                    
       Επιπλέον, οι πιο μειονεκτούντες πληθυσμοί (για παράδειγμα, οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά, οι ασθενείς ή τα άτομα με ειδικές ανάγκες ), είναι πιο ευάλωτοι σε αυτού του είδους τις  κλιματικές συνθήκες, ενώ  εκείνοι που έχουν περισσότερη οικονομική δύναμη είναι πιο ικανοί να προσαρμοστούν μεμονωμένα σε αυτές τις συνθήκες. Επομένως, τα κύματα καύσωνα, χωρίς Φυτοκάλυψη  που να ελαχιστοποιεί τη συχνότητα εμφάνισης τους στο δημόσιο χώρο, αποτελούν παράγοντα κοινωνικής ανισότητας και συμβάλλουν στην ενίσχυση της ευθραυστότητας των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.
     Το δίκτυο βλάστησης και ειδικά των δέντρων είναι μέρος αυτού που ονομάζεται συμβατικά «αστική πράσινη υποδομή»: μια υποδομή που παρέχει υπηρεσίες οικοσυστήματος στους πολίτες, με ολοκληρωμένο τρόπο, με ρυθμιστικές επιπτώσεις στο κλίμα, τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας, την υδρολογία, την προώθηση της αστικής βιοποικιλότητας και της δέσμευσης του  CO2, συμβάλλοντας έτσι στην ενεργειακή μετάβαση.                                               
     Αυτή η υποδομή είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί η συνέχεια στον αστικό χώρο, παρέχοντας καταφύγιο, χώρους φωλιάσματος και σίτισης (γύρη, φρούτα, σπόρους και ασπόνδυλα) για αμέτρητα είδη ζώων, συμπεριλαμβανομένων των πτηνών και των εντόμων επικονίασης. Επιπλέον, τα  φυτικά υπολείματα  αποκαθιστούν την οργανική ύλη και τα θρεπτικά συστατικά στο έδαφος, συμβάλλοντας σε ένα ζωντανό έδαφος και οι κορμοί και τα κλαδιά φιλοξενούν κοινότητες βρυόφυτων (βρύα) και λειχήνων.

Απειλές για αστικά δέντρα
        Οι υπηρεσίες και τα οφέληπου παρέχονται από το Δικτυο    βλάστησης των δέντρων, δηλαδή η μείωση των θερμοκρασιών κατά τη θερινή περίοδο, επιτυγχάνονται αποτελεσματικά μόνο όταν η συγκόμωση αναπτυχθεί καλά, υποθέτοντας  μεταξύ των άλλων παραγόντων, ότι στα άτομα (των δέντρων) διεξάγονται καλλιεργητικές φροντίδες προκειμένου να πλησιάσουν το σχήμα και η πιθανή διάστασή τους στην κατάσταση και στις διαστάσεις που έχουν τα ενήλικα. 
         Ο ρόλος φιλτραρίσματος των ρυπογόνων σωματιδίων, ή ο οικότοπος για τη βιοποικιλότητα, μειώνεται επίσης όταν προκαλείται ζημιά στην κόμη.
     Σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω της εγγύτητας με τις οικίες ή / και τα οχήματα που σταθμεύουν κάτω από τα δέντρα, προκύπτουν κοινωνικές συγκρούσεις. Πρόκειται για την ανεπιθύμητη σκίαση ορισμένων δέντρων σε σπίτια ή για την πτώση θραυσμάτων η τεμαχίων κλάδων δέντρων σε οχήματα. Αυτές οι συγκρούσεις δημιουργούν πίεση στους διαχειριστές των δημόσιων χώρων πρασίνου, με αποτέλεσμα συχνά τη «καρατόμηση» των ενηλίκων  ατόμων δέντρων ή / και το υπερβολικό κλάδεμα που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν υπήρχε σωστός σχεδιασμός χώρων πρασίνου. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο έναν καλό σχεδιασμό του πρασίνου και σχέδιο διαχείρισης του, αλλά και μια σωστή επιλογή των ειδών δέντρων που θα φυτευτούν και μια βαθιά γνώση της δομής  και της αρχιτεκτονικής ανάπτυξης ενός δέντρου.
         Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες δημόσιες υποδομές – δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, φυσικού αέριου, τηλεπικοινωνίες και άλλα - η επέμβαση στην πράσινη δομή των πόλεων και ειδικότερα στο αστικό πράσινο πρέπει να ρυθμιστεί υπό την επιβολή ποινής για τη ζημία που θα έχει προκληθεί και έχει οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο για άτομα και αγαθά, πέρα από να μειωθεί η ικανότητα παροχής οικοσυστημικών υπηρεσιών που παρέχει αυτό, το δέντρο,  λόγω της αποδυνάμωσης του, αν όχι του πρώιμου θανάτου του δείγματος πράσινης επιφάνειας (που σημαίνει ότι χάθηκαν δύο έως τρεις δεκαετίες για την εγκατάσταση  και ανάπτυξη ενός νέου ατόμου πράσινης επιφάνειας).
       Παρόλο που υπάρχει μια ευρεία τεχνική-επιστημονική συναίνεση σχετικά με τις ορθές πρακτικές διαχείρισης των αστικών δέντρων, που προκύπτουν εδώ και δεκαετίες από διεθνών και εθνικών δημοσιεύσεων, από το χέρι των  επιφανών Γεωτεχνικών, Γεωπόνων  και Δασολόγων, Αρχιτέκτονων Τοπίου, Βοτανολόγων, από το εξωτερικό αλλά και στη χώρα μας, αυτή η γνώση συχνά αγνοείται από εκείνους που έχουν τη δύναμη να αποφασίσουν σχετικά με αυτό το θέμα.                                                                                                                                            
        Ομοίως, η κοινή γνώμη έχει συχνά μια λανθασμένη αντίληψη για το ποιες είναι οι καλές πρακτικές, υπερασπιζόμενες και αναπαράγοντας δράσεις που έχουν μεταβιβαστεί από γενιά σε γενιά, αλλά που δεν συνάδουν με την πραγματικότητα και που αποδεικνύουν οι ειδικοί στον τομέα.
        Επί του παρόντος, εφόσον το δέντρο δεν προστατεύεται, για λόγους κληρονομιάς ή βοτανικής σημασίας, μέσω του καθεστώτος προστασίας των φυτομνημείων (δέντρα που ταξινομούνται ως δημόσιο συμφέρον ή προστατευόμενα είδη), λαμβάνονται βλαβερές ενέργειες σε ολόκληρη τη χώρα. γενικότητα της κληρονομιάς των δέντρων με δημόσιες απώλειες που προκύπτουν από τη μείωση της λειτουργικότητάς της, όπως περιγράφεται παραπάνω. Η πραγματικότητα είναι ότι, όπως προκύπτει από την εμπειρία στη χώρα μας, κάθε άτομο με ένα  κοπτικό εργαλείο επιτρέπεται να καταστρέψει σε λίγες ώρες αυτό που χρειάστηκε δεκαετίες για να χτιστεί.
         Δεν είναι δυνατό να υποστηριχθεί ότι μια δραστηριότητα με τόσο σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, όπως η διαχείριση δέντρων σε αστικές περιοχές, να παραμένει ακόμη εκτός οποιουδήποτε ρυθμιστικού νομικού συστήματος.
          Δεν είναι αποδεκτό ότι μόνο δέντρα με σχετικά βοτανικά χαρακτηριστικά – το αξιοσημείωτο μέγεθος και η μοναδικότητα τους - υπόκεινται σε κανόνες που προϋποθέτουν τη διαχείρισή τους, αφήνοντας τη συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων απροστάτευτη και χωρίς νομική προστατευτική ρύθμιση.
           Όπως συμβαίνει στις περισσότερες αστικές υποδομές, είναι απαραίτητο ο νομοθέτης να παρέμβει και να καθορίσει σαφείς κανόνες σχετικά με το ποιος μπορεί να διαχειριστεί το σύστημα βλάστησης, ποιος εποπτεύει αυτήν τη δραστηριότητα, ποιοι διαπιστεύει, ποιοι κανόνες υιοθετούν και ποιες κυρώσεις για τους παραβάτες.
         Η έλλειψη κανόνων σε αυτόν τον τομέα είναι στην πραγματικότητα μια ανωμαλία. Σε διεθνές επίπεδο, το «Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δενδροκομικών καλλιεργειών» (https://www.eac-arboriculture.com/eac-intro.aspx) και η «Διεθνής Εταιρεία Δενδροκομίας» (https://www.isa-arbor.com/ ) είναι οντότητες που διαχειρίζονται την πιστοποίηση εργασίας τεχνικών φορέων και διαχειριστών αστικών δενδροκόμων.
Σε εθνικό επίπεδο, υπάρχουν ορισμένες χώρες που έχουν αναπτύξει λεπτομερείς κανονισμούς που ρυθμίζουν τη δραστηριότητα της αστικής δενδροκομίας. Για παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο ενέκρινε ένα σύνολο ορθών πρακτικών για τη διαχείριση αστικών δέντρων (British Standards BS 3998: 2010 - Tree Works) και εντόπισε αρκετές οντότητες που προωθούν και αναγνωρίζουν τα προσόντα στον τομέα της αστικής δενδροκομίας.

Οι Γεωτεχνικοί της πράσινης υποδομής προτείνουμε να προωθηθεί επειγόντως :
         
         Σύμφωνα με τα παραπάνω, ζητάμε από τους νομοθέτες (σες) να επωφεληθούν επειγόντως και λόγω πίεσης της Κλιματικής Αλλαγής:                       
              Για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων ένα σύνολο βέλτιστων πρακτικών που θα είναι χρήσιμες στην ανάπτυξη στρατηγικών, σχεδίων δράσης και πρωτοβουλιών για τη βελτιστοποίηση της συμβολής των δέντρων και του αστικού πρασίνου σε μια βιώσιμη αστική και περιαστική ανάπτυξη.                                                                                 
            Η κυβέρνηση  να διαβουλεύτεί σχετικά με τα σχέδια για την επικαιροποίηση της πολιτικής της μέσω της δημιουργίας μιας νέας στρατηγικής για τα δέντρα και γενικά το αστικό πράσινο.                                                                                                   
        Τα δέντρα είναι ένα μοναδικό φυσικό πλεονέκτημα που διαδραματίζει καίριο ρόλο στην καταπολέμηση της  καταστροφής της βιοποικιλότητας και των κλιματικών κρίσεων που αντιμετωπίζουμε.  
         Το περιβαλλοντικό πρόγραμμα της κυβέρνησης θα διαδραματίσει τον πλήρη ρόλο του καθώς οικοδομούμε καλύτερα και εξασφαλίζουμε μια δίκαιη, πράσινη και ανθεκτική ανάκαμψη από την πανδημία του coronα19.   
         Η ενσωμάτωση των στόχων της στρατηγικής για τα δέντρα με τις ευρύτερες τρέχουσες εργασίες σε αυτούς τους τομείς επιτρέπει ένα συντονισμένο όραμα που προσφέρει πραγματική, βιώσιμη αλλαγή.

Συγκεκριμένα:

1 - Δημιουργία ενός κανονιστικού πλαισίου για τη διαχείριση των αστικών δέντρων, κατ’ αρχάς και σε συνέχεια για το αστικό πράσινο συνολικά.
                                                                                 
2 – Το πλαίσιο αυτό θα καλύπτει τις καλλιεργητικές φροντίδες του αστικού δέντρου  όπως τις εργασίες κλαδέματος, τις μεταφυτεύσεις, προστασία του ριζικού συστήματος  και τα κριτήρια κοπής, σύμφωνα με τους κανονισμούς που ισχύουν στην Ευρώπη        
   
3 - Έγκριση κειμένου  αναφοράς  ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΩΝ  ΟΔΗΓΙΩΝ «Καλών πρακτικών διαχείρισης του αστικού δέντρου» σε εθνικό επίπεδο που θα χρησιμεύει ως αναφορά στην εθνική επικράτεια, που καλύπτει όλους τους φορείς που είναι αρμόδιοι για τη διαχείριση του δένδρου   
                                                                                                        
4 - Η παραδοχή της αρχής ότι οι εργασίες φροντίδας του αστικού πρασίνου στο δημόσιο και στον ιδιωτικό χώρο θα πρέπει να γίνεται από τεχνικούς κατάλληλα προετοιμασμένους και διαπιστευμένους για το σκοπό αυτό

5 - Η παραδοχή της γενικής αρχής ότι η εποπτεία των διαχειριστικών δράσεων καθώς οι εργασίες φροντίδας των δένδρων πρέπει να είναι ευθύνη Γεωτεχνικών μιας ανεξάρτητης οντότητας από την οντότητα που  αυτήν που εκτελεί.

6 - Η παραδοχή της αρχής της δημοκρατίας και της διαφάνειας στην πρόσβαση και διαβούλευση με πληροφορίες που σχετίζονται με τα σχέδια διαχείρισης των δένδρων   

7 – Η δραστηριότητα της εκτίμησης της σταθερότητας, των φυτικών και φυτοϋγειονομικών συνθηκών των δένδρων αποτελεί αρμοδιότητα των Γεωπόνων και των Δασολόγων   

8 - Αναγνώριση του επαγγέλματος του Δεντροκόμου δεόντως διαπιστευμένου για τη διεξαγωγή εργασιών φροντίδας του δέντρου και δημιουργώντας τη βάση για την ανάπτυξη αυτού του επαγγέλματος.                                                                                             

9 - Ότι η εν λόγω νομοθετική διαδικασία εξετάζει το ενδεχόμενο διαβούλευσης με τεχνικά-επιστημονικά ιδρύματα, κοινωνικοεπαγγελματικές ενώσεις του τομέα, οντότητες που εκπροσωπούν Δήμους, ΜΚΟ και άλλους αρμόδιους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών. Με τη ρύθμιση της διαχείρισης του αστικού δέντρου. 

Όσο το δέντρο δεν έχει νομικό καθεστώς αυτό δεν θα προστατεύεται.

 

Μ. Καπάνταης Δασολόγος- Περιβαλλοντολόγος                                                     

 τ. Δ/ντης Πρασίνου

 

 

 





ΠΗΓΕΣ

Κλιματική αλλαγή: Δεν θα ρωτάμε πλέον “τί καιρό θα κάνει” αλλά “τί θα προκαλέσει” hellasjournal.com/

Αττική / Μεγάλες καταστροφές από την ισχυρή καταιγίδα-Τρεις τραυματίες

Wind and Trees: Lessons Learned from Hurricanes Mary L. Duryea and Eliana Kampf

www.fnr.purdue.eduTrees και Storms Author Lindsey Purcell, Urban Forestry Specialist, Purdue University Department of Forestry & Natural Resources AGRICULTURE EXTENSION FNR-FAQ-12-

Assessing Damage and Restoring Trees After a Hurricane Urban Forest Hurricane University of Florida/Institute of Food and Agricultural Sciences (UF/IFAS) Recovery Program

Le difficoltà dell'arboricoltura in Italia                                                                        In un Paese lento a recepire le novità del settore, l'innovazione è spesso utopia. I problemi territoriali e quelli legati a nuove malattie di Francesco Ferrini

El riesgo potencial del arbolado urbano y la praxis professional                                   Por Pedro Calaza, Vocal de AEPJP y Coordinador de la Comisión de Bosques Urbanos

https://www.researchgate.net/publication/303932946              L'architecture des arbres au service des forestiers

Tree Crown Architecture: Approach to Tree Form, Structure and Performance: A Review Echereme Chidi B., Mbaekwe Ebenezer I. and Ekwealor Kenneth U

Giovanni Morelli SPAZIO, TEMPO, RACCONTO

Arborist Reports are the most common type of report completed at P & A Urban Forestry Consulting

Estado actual del patrimonio arbóreo                                                                            David S. Restrepo ISA Certified Arborist - Tree Risk Assessment Qualified | Certified Tree Climbing-Arborist

Συνέδριο "Το δέντρο και η πόλη". Βαρκελώνη, 2 Ιουνίου 1995

Guidelines on how to manage urban forests A Q&A with Susan Braatz, Forestry Officer, FAO 7 April 2014

 


ΑΝΑΛΟΓΑ ΑΡΘΡΑ;

Topping trees is a crime against nature- Η καρατόμηση των δέντρων είναι έγκλημα κατά της φύσης

 

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:
Εγγραφή σε: Αναρτήσεις (Atom)