Κάλαμος ο αρωματικός

 Άγνωστα – γνωστά φυτά

Acorus calamus     (Κάλαμος ο αρωματικός)

Κωνσταντίνος Θ. Μπουχέλος

Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών   ctbuchelos@yahoo.gr

Το Acorus calamus  var. vulgaris, (Calamus ή Sweet Flag) είναι πολυετές, υδροχαρές,  μονοκότυλο φυτό που ανήκει στην Οικογένεια Acoraceae.

Το όνομα του γένους acorus = άκορος του Διοσκουρίδη, από την κόρη (του οφθαλμού), καθώς ο χυμός της ρίζας του φυτού χρησιμοποιείτο ως θεραπευτικό παθήσεων του οφθαλμού  (γλαύκωμα). Το όνομα του είδους calamus = κάλαμος (καλάμι).  Υπήρξε ανέκαθεν ένα σύμβολο αγάπης. Ο Κάλαμος γιός του Θεού των ποταμών Μαιάνδρου, αγαπούσε την Καρπώ (κόρη του Ζέφυρου και της Χλωρίδος) Όταν αυτή πνίγηκε, αυτός την ακολούθησε μεταμορφωμένος  σε καλαμιά,  που το θρόισμα των φύλλων της έμοιαζε με θρήνο (Νόννος: Διονυσιακά).

Είναι πιθανώς, ιθαγενές των Ινδιών. Σήμερα βρίσκεται σε πολλές περιοχές της Γης και στην Ελλάδα. Οι βοτανολόγοι, το διακρίνουν από τα άλλα είδη calamus (var. angustatus και var. americanus) από τις νευρώσεις των φύλλων. Προτιμά τους υγροτόπους.  Τα φύλλα του είναι μακριά, λογχοειδή (μέχρι και 60 εκατοστά) και το ρίζωμά του (με αρωματική – πικάντικη γεύση) παχύ, οριζόντιο, κυλινδρικό που μπορεί να φτάσει τα δύο μέτρα μήκος.  Ανθίζει το καλοκαίρι και εμφανίζει έναν μόνο σπάδικα, με πολύ μικρά πράσινα και σκουροκίτρινα άνθη. Πολλαπλασιάζεται αγενώς με το ρίζωμά του και συχνά σχηματίζει αποικίες.

Κατά το έθιμο των Tamil (ο ανατολικότερος κλάδος της ευρύτερης μεσογειακής φυλής - Ίβηρες, Ετρούσκοι, Έλληνες, Χετταίοι, Αιγύπτιοι και Σουμέριοι), τα ριζώματα κόβονταν σε χάντρες για βραχιόλια των νεογέννητων (vasambu).

Οι αυτόχθονες ινδιάνοι Penawapskewi (Penobscots) της Β. Αμερικής, έχουν κρεμασμένες για διατήρηση ρίζες του φυτού μέσα στα σπίτια τους. Αχνίζοντας τες μέσα στο σπίτι, πιστεύεται ότι διώχνουν τις ασθένειες. Οι πολεμιστές των Σιού Teton-Dakota της Δυτικής Nebraska, μασούσαν την ρίζα σε χυλό και άλειφαν τα πρόσωπά τους, για να διώξουν την έξαψη και τον φόβο του πολέμου, ενώ οι Potawatomi Bodéwadmi  του Άνω Μισισσιπή, πασπάλιζαν τη σκόνη της ρίζας στη μύτη τους για να σταματήσουν την καταρροή.  Στην σύγχρονη Αίγυπτο, πιστεύεται ότι έχει αφροδισιακές ιδιότητες.

Υπήρξε εμπορεύσιμο προϊόν εδώ και χιλιάδες χρόνια. Χρησιμοποιείτο ως φάρμακο για πολλές νόσους και το αιθέριο έλαιό του ήταν πολύτιμο στην αρωματοποιία και για τον καπνό πίπας.  Στην Ευρώπη, το πρόσθεταν στο κρασί και άλλα  αλκοολούχα ποτά.  Τα ξηραμένα, αρωματικά φύλλα του και περισσότερο τα ριζώματα,  υποκαθιστούσαν το ginger, την κανέλα  και το μοσχοκάρυδο. Κατά τον Μεσαίωνα, οι «πολιτισμένοι» Άγγλοι, τα έστρωναν στα χωματένια δάπεδα κατοικιών και εκκλησιών και τα έκαναν αχυροσκεπή για τις αγροικίες.     

Εκ παραδόσεως, χρησιμοποιείται σε πολλά μέρη του κόσμου για τις ευεργετικές ιδιότητές του στο πεπτικό σύστημα και τους πνεύμονες. Οι παραδοσιακές χρήσεις του, περιλαμβάνουν : καρδιακή αρρυθμία, αϋπνία, εμβοές, χρόνια βρογχίτιδα, βρογχικό άσθμα και  ...αμνησία.   

Στην Ευρώπη επίσης χρησιμοποιείται ως χωνευτικό, στην αντιμετώπιση της οξύτητος, της καούρας του στομάχου και της δυσπεψίας, την  γαστρίτιδα και τα γαστρικά έλκη. Το βότανο δρα ως ανακουφιστικό κατά των εντερικών ζυμώσεων, ως μαλακτικό και σπασμολυτικό.

Διεγείρει τη λειτουργία του ήπατος και της χολής. Διεγείρει την μειωμένη όρεξη και δρα θετικά σε περιπτώσεις εξάντλησης και αδυναμίας που οφείλονται σε πρόβλημα του πεπτικού συστήματος. Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε σε περίπτωση κολικού που οφείλεται σε τυμπανισμό (από αέρια) με καλά αποτελέσματα. Η ρίζα επίσης μασιέται για να ανακουφίσει τον πονόδοντο και βοηθάει τους καπνιστές, να κόψουν την συνήθεια.. Κατά την Αγιουρβεδική ιατρική, προάγει την κυκλοφορία στον εγκέφαλο, και οξύνει τη μνήμη.

Όλα αυτά δεν μπορεί να είναι τυχαία.  Επιστημονικές μελέτες αποδεικνύουν ότι (κυρίως η ρίζα του φυτού), περιέχει: cineole, alpha-pinene, alpha-terpineol, azulene, alpha και beta-asarone, camphene, camphor, choline, delta-cadinene, elemicin, ethanol, eugenol, galangin , limonene, magnesium , menthol, terpenes, tannin,και zinc (ψευδάργυρο).

Κατά τις μελέτες αυτές, μερικές των οποίων αναφέρονται στην βιβλιογραφία, τα συστατικά επιβεβαιώνουν τις ιδιότητες ως: αναλγητικό, αντιοξειδωτικό, βακτηριοκτόνο, στομαχικό, διουρητικό, ηρεμιστικό, εμμηναγωγό, εμετικό, αφροδισιακό, ψυχεδελικό,  προστατεύει τη μήτρα, αποτρέπει την εγκεφαλική συμφόρηση, την ρευματοειδή αρθρίτιδα, μειώνει την συσσώρευση λιπιδίων στον λιπώδη ιστό,  αναστέλλει  την ακετυλχολινεστεράση  αλλά έχει και μικροβιοκτόνες (Staphylococcus epidermidis), εντομοαπωθητικές, αντιτροφικές  και εντομοκτόνες ιδιότητες για πολλά έντομα αποθηκών (χάρις στην beta-asarone, με την δράση των ατμών του ελαίου του) καθώς και για το τσιμπούρι των βοοειδών Rhipicephalus  microplus.    

Αρκετές από τις παραδοσιακές χρήσεις των φυτών δεν έχουν αξιολογηθεί από το FDA των ΗΠΑ. Η επιρροή των πανίσχυρων φαρμακευτικών εταιριών είναι προφανής. Οι ερευνητές πάντως επιμένουν. Γιατί τα πανάκριβα χημικά φάρμακα και όχι τα οικονομικά φυτικά προϊόντα; Πάντως, όπως σε κάθε χημικό φάρμακο υπάρχουν παρενέργειες με την άσκοπη και αλόγιστη χρήση τους, έτσι και το αιθέριο έλαιο του calamus σε μεγάλες δόσεις είναι ψυχεδελικό (Legal Ecstasy), αν και οι ευρωπαϊκές ποικιλίες περιέχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε asarone με εκείνες των Ινδιών.  Έτσι δεν συνιστάται η χρήση του σε εκχύλισμα και μέσα σε τρόφιμα και η χορήγησή του χωρίς την οδηγία ειδικού.

^{ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ}

Γεννάδιος, Ν. (1959) Λεξικόν Φυτολογικόν, Εκδ. Μόσχος Γκιούρδας, Αθήναι

Balakumbahan, R.; K. Rajamani; K. Kumanan (29 December 2010). "Acorus calamus: An overview". Journal of Medicinal Plants Research 4 (25): 2740–2745

Dioscorides, Pedanius; Περὶ ὕλης ἰατρικῆς (De Materia Medica), Ch. 2, pg. 11; 50-70; translation by Sprengel, Karl Philipp; 1829

Ghosh, S. et al.  "In vitro and in vivo efficacy of Acorus calamus extract against Rhipicephalus (Boophilus) microplus." Parasitol. Res. 2011 Feb;108(2):361-70

Meng-Hwan Lee. et al.  Inhibitory effect of β-asarone, a component of Acorus calamus essential oil, on inhibition of adipogenesis in 3T3-L1 cells. Food ChemistryVolume 126, Issue 1, 1 May 2011, Pages 1–7

Mukherjee P.K., Kumar V., Mal M., Houghton P.J. "Acorus calamus: Scientific validation of ayurvedic tradition from natural resources "Pharmaceutical Biology 2007 45:8 (651–666)

Manniche, Lisa; An Ancient Egyptian Herbal, pg. 74; American University in Cairo Press; Cairo; 2006;

Rohde, Eleanour Sinclair; the Old English Herbals; Longmans, Green and Co.; 1922;

Erichsen-Brown, Charlotte (1989). Medicinal and Other Uses of North American Plants: A Historical Survey with Special Reference to the Eastern Indian Tribes. Dover Publications. pp. 231–232.

Mukherjee P.K., Kumar V., Mal M., Houghton P.J. "Acorus calamus: Scientific validation of ayurvedic tradition from natural resources" Pharmaceutical Biology 2007 45:8 (651–666)

Shukla, P.K. et al. "Neuroprotective effect of Acorus calamus against middle cerebral artery occlusion-induced ischaemia in rat" Hum Exp Toxicology (April 2006) 25(4):187-94.

S. Asha, Devi. et al. "Antioxidant Activities of Methanolic Extracts of Sweet-Flag (Acorus calamus) Leaves and Rhizomes" Journal of Herbs, Spices & Medicinal Plants Volume 17, Issue 1, 2011, Pages 1 – 11

Streloke, M. et al.; (1989). "Vapor pressure and volatility of β-asarone, the main ingredient of an indigenous stored-product insecticide, Acorus calamus oil". Phytoparasitica 17 (4): 299–313.

 Paneru, R.B. et al.; (1997). "Toxicity of Acorus calamus rhizome powder from Eastern Nepal to Sitophilus granarius (L.) and Sitophilus oryzae (L.) (Coleoptera, Curculionidae)". Crop Protection 16 (8): 759–763.

Weisburger, E.K. Natural carcinogenic products, – Environmental Science & Technology, 1979 – ACS Publications