Παρασκευή 4 Αυγούστου 2023

ΣΧΕΔΙΟ ΓΙΑ ΑΠΟΤΥΧΙΑ: ΠΩΣ ΟΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΕΣ ΦΥΤΕΥΣΕΙΣ

ΠΩΣ ΟΙ ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΤΥΧΗΜΕΝΕΣ ΦΥΤΕΥΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ του Thomas Rainer

ΤΟ ΝΑ ΜΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΜΕ ΤΑ ΦΥΤΑ

ΩΣ ΕΝΑ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ.

ΟΙ ΔΗΜΟΙ ΟΦΕΙΛΟΥΝ ΝΑ ΑΠΕΥΘΥΝΘΟΥΝ ΣΕ ΕΙΔΙΚΟΥΣ ΣΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΕΡΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΟΥ.

Τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι με την ανάπτυξη συστημάτων υψηλής φυτικής απόδοσης. Αυτά τα συστήματα είναι κρίσιμα για το μέλλον του πλανήτη μας, καθώς όσο εντείνεται η αστικοποίηση, τόσο χρειαζόμαστε ανθεκτικά φυτά για τη δημιουργία φυτεμένων δωμάτων, τον καθαρισμό των όμβριων υδάτων, τη δέσμευση άνθρακα, την παροχή νέκταρ και γύρης σε επικονιαστές και την αισθητική ικανοποίηση των ανθρώπων. Τα οφέλη είναι τεράστια, ωστόσο το θέμα είναι ότι η επιλογή των κατάλληλων φυτών για τα σχέδια φύτευσης είναι εξαιρετικά πολύπλοκη.

Το πρόβλημα είναι ότι η μεγάλη πλειοψηφία των φυτεύσεων σε υποδομές πρασίνου έχουν αποτύχει. Μάλιστα, με τα υπάρχοντα πρότυπα που ρυθμίζουν τις εγκαταστάσεις είναι βέβαιο ότι οι φυτεύσεις θα αποτύχουν, τόσο αισθητικά όσο και λειτουργικά. Αυτό επισημάνθηκε και σε ένα άρθρο αυτή την εβδομάδα στη New York Times «Για την πόλη, ένας μαχητής κατά της ρύπανσης. Για τους πολίτες, ένα άσχημο θέαμα». Καθώς οι δήμοι επιχειρούν να επεκτείνουν τέτοιου είδους έργα, μερικοί πολίτες δεν εντυπωσιάζονται. Και ποιος μπορεί να τους κατηγορήσει; Αρκετά από αυτά τα έργα δεν έχουν καλά σχεδιασμένους χώρους και συχνά γεμίζουν με σκουπίδια. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι αν και το έδαφος, οι σωλήνες και οι κατασκευές αυτές καθ’ αυτές είναι βασίζονται σε οργανωμένο μηχανικό σχεδιασμό, η φύτευση είναι σχεδόν πάντα μία δεύτερη σκέψη. Ελάχιστές δημοτικές κοινότητες αντιμετωπίζουν τις φυτεύσεις ως αναπόσπαστο κομμάτι της λειτουργικότητας του συστήματος. Πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιλογή των φυτών, αποτελεί η ελαχιστοποίηση της συντήρησης για τους εργάτες του δήμου που αναλαμβάνουν να τα φροντίσουν- οι οποίοι συχνά έχουν περιορισμένες γνώσεις κηπουρικής. Ωστόσο, τέτοια σχέδια που στοχεύουν στην ελαχιστοποίηση των εργασιών συντήρησης, συχνά απαιτούν περισσότερη συντήρηση.

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορεί να ευθύνονται γι’ αυτό το φαινόμενο. Ο πρώτος παράγοντας είναι πολιτισμικός. Oi Λίγοι άνθρωποι, που είναι υπεύθυνοι γι’ αυτά τα έργα πρασίνου αντιμετωπίζουν τα φυτά ως μηχανικά μέσα. Αντιθέτως, θεωρούν ότι είναι απλά κηπευτικά εργαλεία. Εστιάζουν στο χώμα και τα υλικά εδαφοκάλυψης και όχι στο ριζικό σύστημα για την επιτυχία των υποδομών. Ενώ το φυτικό υπόστρωμα είναι σημαντικό στο φιλτράρισμα της ατμόσφαιρας, αυτή η αντίληψη έρχεται σε αντίθεση με επιστημονικά τεκμήρια που υποδηλώνουν ότι η πυκνότητα και η ποικιλία των ριζών (ιδιαίτερα οι ποώδεις ρίζες) παίζουν σημαντικό ρόλο στο φιλτράρισμα, την πρόσληψη νερού, τη διαπνοή και τον έλεγχο της διάβρωσης. Πολλά πρότυπα υποδομών πρασίνου χαρακτηρίζονται από ελάχιστα φυτά σε μία μεγάλη έκταση χώματος και υλικών εδαφοκάλυψης. Και αφού αυτά τα έργα έχουν τόσο έντονες ελλείψεις στη βλάστηση, μια δυνατή βροχή ή μια αύξηση των εδαφικών αλάτων ή των αστικών ρύπων, μπορούν να ξεράνουν τα λίγα αυτά φυτά πολύ εύκολα.

Ο δεύτερος παράγοντας είναι η δυσπιστία απέναντι στην ποικιλία και την πυκνότητα των φυτών. Πρόσφατα, ένας επιθεωρητής για μια εγκατάσταση υποδομής πρασίνου μεγάλης έκτασης, ότι δεν γίνεται να χρησιμοποιηθούν περισσότερα από 3 φυτικά είδη στο έργο. Ο λόγος που οι αρμόδιοι επιλέγουν να περιορίσουν τα φυτικά είδη που θα χρησιμοποιηθούν είναι η αντίληψη ότι λιγότερα φυτικά είδη αντιστοιχούν σε χαμηλότερες απαιτήσεις συντήρησης. Ωστόσο, ο περιορισμός της διαφορετικότητας οδηγεί στο αντίθετο αποτέλεσμα. Η φυτική ποικιλότητα είναι λειτουργική. Οι φυτεύσεις που αποσκοπούν στη βιοσυντήρηση, ιδιαίτερα αυτές σε μικρά αστικά πάρκα, απαιτούν πολλά διαφορετικά φυτικά είδη, τα οποία να είναι τοποθετημένα αρμονικά στον χώρο, όχι πολύ μακριά το ένα από το άλλο. Σε τέτοιου είδους χώρους υπάρχουν κομμάτια που είναι πιο ξηρά (κυρίως στο πάνω τμήμα), κομμάτια με περισσότερη υγρασία στο μέσον, αλλά και αρκετά υγρά κομμάτια, κυρίως κοντά σε εκροές ή αποχετεύσεις. Αυτή η μεγάλη διαφορά στην εδαφική υγρασία σε μια μικρή περιοχή, αποδεικνύει ότι η επιλογή λίγων μόνο φυτικών ειδών για ένα έργο πρασίνου, σπάνια μπορεί να είναι αποτελεσματική. Με την βοήθεια της φυτικής ποικιλότητας εξασφαλίζονται πολλά πλεονεκτήματα για τις υποδομές πρασίνου: φυτά ψυχρής εποχής που διατηρούν το χώμα τον χειμώνα, φυτά θερμής εποχής που είναι ανθεκτικά στην ξηρασία, φυτά με μικρή διάρκεια ζωής που δημιουργούν τράπεζα σπόρων στο έδαφος και αναβλαστάνουν γεμίζοντας τους κενούς χώρους, φυτά μακράς διάρκειας που ενισχύουν τη συνεκτικότητα του εδάφους, φυτά με βαθύ ριζικό σύστημα που λειτουργούν σαν σφουγγάρι, φυτά με επιφανειακό ριζικό σύστημα που είναι ανθεκτικά στη διάβρωση. Είναι προφανές ότι μόνο 3 είδη φυτών δεν θα μπορούσαν να τα κάνουν όλα αυτά, απαιτούνται 12-20 φυτικά είδη. Φυσικά, το μυστικό στο σχεδιασμό τοπίου είναι να επιτευχθεί ένα άρτιο αισθητικό αποτέλεσμα με την αξιοποίηση της φυτικής ποικιλότητας. Αυτό μπορεί να γίνει επιλέγοντας φυτά παρόμοιου ύψους, είτε με τη δημιουργία εποχιακών συνθέσεων με επαναλαμβανόμενα είδη. Είναι αναγκαίο να διδαχθούν νέες τεχνικές διαχείρισης (όχι συντήρησης), ώστε να γίνει αντιληπτό πώς αυτά τα συστήματα μπορούν να απαιτούν λιγότερη συμβολή από τις παραδοσιακές φυτεύσεις.

Τέλος, οι υποδομές πρασίνου αποτυγχάνουν καθώς δεν μπορούν να αποτελέσουν κομμάτι στις ζωές των πολιτών. Οι φυτεύσεις συνήθως είναι αόριστες και τυχαίες και το αποτέλεσμα είναι σπάνια αισθητικά άρτιο. Φέτος, είχα 2 φορές την τιμή να συζητήσω με τον Nigel Dunnett, έναν από τους κορυφαίους ειδικούς στον σχεδιασμό αστικών υποδομών πρασίνου. Στα πλαίσια των συζητήσεών μας, μου έδειξε ένα πρότζεκτ που πρόσφατα ξεκίνησε στο Λονδίνο, το «Grey to Green». Οι φυτεύσεις δεν είχαν αναπτυχθεί πλήρως ακόμη, αλλά η έμφαση που είχε δοθεί στο χρώμα και την αρμονία των φυτικών ειδών ήταν ήδη εμφανής. Όπως σε πολλά από τα έργα του, ο Nigel κατανοεί ότι οι λειτουργικές, οικολογικές φυτεύσεις πρέπει να είναι και αισθητικά όμορφες. Τέτοια έργα, δεν αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία και απαξίωση, αλλά τόσο οι πολίτες όσο και οι δήμοι έδειξαν ενδιαφέρον και ενθουσιασμό γι’ αυτά.

Η λύση είναι οι δήμοι να αναθέτουν τον σχεδιασμό υποδομών πρασίνου σε ειδικούς γεωπόνους και αρχιτέκτονες τοπίου, ώστε να αναθεωρηθούν τα πρότυπα αναφοράς για τα έργα πρασίνου. Οι υποδομές πρασίνου απαιτούν ειδικές δεξιότητες και εξειδικευμένες γνώσεις, τόσο για τον σχεδιασμό όσο και για την μακροπρόθεσμη συντήρησή τους, καθώς διαφέρουν από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τοπίου. Οι Γεωπόνοι και οι Αρχιτέκτονες τοπίου παίζουν καθοριστικό ρόλο στην υλοποίηση και την βιωσιμότητα των υποδομών πρασίνου. Ωστόσο, ελπίζω να γίνει αντιληπτή η ανάγκη για ένα νέο είδος τεχνικής γνώσης-μια τομή μεταξύ της κηπουτεχνίας και της οικολογίας- ώστε να αναπτυχθεί η επόμενη γενιά των πράσινων υποδομών.