Biokipos: Η κλιματική κρίση, οι πλημμύρες, η πόλη σφουγγάρι και οι κήποι βροχής

Μ. Καπάνταης

Δασολόγος- Περιβαλλοντολόγος

τ. Δ/ντης Πρασίνου

1. Πρώτη έκθεση της Διεθνούς Κοινοπραξίας για την Παρακολούθηση του Υδάτινου Περιβάλλοντος (Global Water Monitoring Report)*.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη επηρεάζει τον κύκλο του νερού στη φύση και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες, ανέφεραν οι επιστήμονες στην πρώτη έκθεση της Διεθνούς Κοινοπραξίας για την Παρακολούθηση του Υδάτινου Περιβάλλοντος (Global Water Monitoring Report)*. Μιλούν για κλιματικά σοκ!

Ξηρασίες, δασικές πυρκαγιές, πλημμύρες συμβαίνουν στον κόσμο όλο και πιο συχνά. Όλα αυτά συνδέονται με την υδρόσφαιρα, λένε ειδικοί επιστήμονες. Οι επιστήμονες μελέτησαν δεδομένα δορυφορικής παρατήρησης, καθώς και αρχεία μετεωρολογικών σταθμών και τα χρησιμοποίησαν για να δημιουργήσουν μοντέλα πρόγνωσης καιρού. Από την μελέτη όλων των στοιχείων διαπίστωσαν ότι οι καιρικές συνθήκες στη Γη εξαρτώνται από την αναλογία αλατιού, γλυκού και ατμοσφαιρικού νερού, καθώς και από την κατάσταση του πάγου και την κυκλοφορία του νερού στον Ειρηνικό Ωκεανό.

Καιρικά σοκ την άνοιξη και το καλοκαίρι

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2023, ο κόσμος περιμένει ένα ακόμη καιρικό σοκ. Οι καύσωνες και οι ξηρασίες θα έχουν μεγαλύτερη συχνότητα, τόνισε ο επικεφαλής συντάκτης της έκθεσης, ο καθηγητής Albert Van Dijk. «Βλέπουμε στοιχεία για τον αντίκτυπο της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους παγετώνες και στον κύκλο του νερού στις ψυχρές περιοχές. Το λιώσιμο των πάγων έχει ήδη συμβάλει στις πλημμύρες στο Πακιστάν – και θα συνεχίσει να το κάνει μέχρι να εξαφανιστούν οι παγετώνες», είπε ο επιστήμονας.

Ο καθηγητής Albert Van Dijk από τη Σχολή Περιβάλλοντος και Κοινωνίας του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας (ANU) και επικεφαλής συγγραφέας της νέας έκθεσης για την παγκόσμια διαθεσιμότητα νερού, που κυκλοφόρησε στις 12 Ιανουαρίου 2023, λέει ότι οι ξαφνικές ξηρασίες είναι «ευθέως ανάλογες με μια ξαφνική πλημμύρα». «Μια ξαφνική ξηρασία είναι μια απροσδόκητα ταχεία εξέλιξη των συνθηκών ξηρασίας», λέει ο Van Dijk. «Συνήθως συμβαδίζουν με παρατεταμένους καύσωνες. Όταν οι πολύ χαμηλές βροχοπτώσεις συνδυάζονται με πολύ υψηλές θερμοκρασίες και ξηρό αέρα μπορεί να προκαλέσουν πολύ υψηλούς ρυθμούς εξάτμισης και ταχεία ξήρανση των εδαφών και μείωση της στάθμης του νερού».

Ονομάζονται έκτακτες ξηρασίες επειδή αναπτύσσονται πολύ πιο γρήγορα από μια κανονική ξηρασία: Εντός εβδομάδων ή μερικών μηνών, ανάλογα με το κλίμα. Οι ξαφνικές ξηρασίες είναι ως επί το πλείστον αισθητές σε κάπως υγρές περιοχές με χειμερινή ή δροσερή εποχή, όπως σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Στο παρελθόν, το καλοκαίρι σε εκείνα τα μέρη ήταν πολύ σύντομο για να προκαλέσει ξηρασίες της σοβαρότητας που παρατηρούνται τώρα. Αλλά με πολύ υψηλότερες θερμοκρασίες, οι ξηρασίες αναπτύσσονται σε σημείο που δεν είχε συμβεί τόσο γρήγορα στο παρελθόν.

Αλλάζει παγκοσμίως ο κύκλος του νερού

Η έκθεση διαπίστωσε ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη αλλάζει τον κύκλο του νερού σε ολόκληρο τον πλανήτη, ενώ προειδοποιεί επίσης ότι γεγονότα όπως η «αστραπιαία ξηρασία» θα γίνουν πιο συχνά τα επόμενα χρόνια.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2022 ο κύκλος του νερού κυριαρχούνταν από σχετικά ζεστά ωκεάνια νερά στον δυτικό Ειρηνικό και στον ανατολικό και βόρειο Ινδικό Ωκεανό. Ως αποτέλεσμα, ένας ισχυρός καύσωνας αναπτύχθηκε στη Νότια Ασία στις αρχές του έτους, ακολουθούμενος από έναν πολύ υγρό μουσώνα που προκάλεσε τεράστιες πλημμύρες στο Πακιστάν.

Αλλού, στην Ευρώπη και την Κίνα, οι ακραίοι καύσωνες προκάλεσαν αυτές τις αποκαλούμενες «αστραπιαίες ξηρασίες», προκαλώντας χαμηλές ροές ποταμών, γεωργικές ζημιές και πυρκαγιές. Η έκθεση δείχνει ότι η θερμοκρασία του αέρα στην ξηρά το 2022 ακολούθησε τη μακροπρόθεσμη τάση θέρμανσης, ενώ η υγρασία του αέρα μειώνεται. «Αυτό σημαίνει ότι η φύση, οι καλλιέργειες και οι άνθρωποι θα χρειαστούν περισσότερο νερό για να παραμείνουν υγιείς, κάτι που επιδεινώνει το πρόβλημα», λέει ο Van Dijk.

«Η επιτροπή δεν έχει ακόμη αποφασίσει αν αυτά τα τρία χρόνια του φαινομένου La Niña ήταν μια στατιστική ατυχία ή τα πρώτα σημάδια για κάτι πιο απαίσιο», συμπληρώνει ο Van Dijk. «Εάν το φαινόμενο La Niña ή El Niño πρόκειται να παραταθεί περισσότερο στο μέλλον, αυτό θα προκαλέσει πολλά προβλήματα, με χειρότερες, μεγαλύτερες ξηρασίες και χειρότερες πλημμύρες».

Το Global Water Monitor είναι μια κοινή πρωτοβουλία πολλών δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών έρευνας και ανάπτυξης.

2. Η Ελλάδα τέταρτη σε καταστροφικές πλημμύρες στην Ανατολική Μεσόγειο την περίοδο 1882- 2021 Αναλυτικά τα αποτελέσματα ελληνικής έρευνας..

Εικόνα 1. Από ΑΠΕ- ΜΠΕ - Ιστοσελίδα Parallaxi .

Τα τελευταία χρόνια, δεδομένων των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής και των καταστροφικών πλημμυρών τόσο στο εξωτερικό (π.χ. Γερμανία, Ιούλιος 2021 – 220 νεκροί) όσο και στη χώρα μας (πλημμύρα Μάνδρας, Νοέμβριος 2017 – 25 νεκροί), οι επιστήμονες αναρωτιούνται πόσο πιθανό είναι να συμβεί ξανά στο μέλλον ένα ακραίο πλημμυρικό γεγονός. Η εκτίμηση που προκύπτει από μια νέα ελληνική μελέτη είναι ότι, με βάση τη διαχρονική τάση, όσο περνάνε τα χρόνια, τέτοια περιστατικά πιθανώς θα είναι συχνότερα στην Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή. Κατά τα τελευταία 140 χρόνια η Ελλάδα είναι τέταρτη σε σοβαρές και φονικές πλημμύρες στην Ανατολική Μεσόγειο με 12 συμβάντα, πίσω από την Ιταλία (51), την Τουρκία (35) και την Αίγυπτο (14). Γενικότερα πάντως στα Βαλκάνια συμβαίνουν σπανιότερα σοβαρές πλημμύρες σε σχέση με την Ιταλία και την Τουρκία..

Η έρευνα, που αφορά τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, μεταξύ των οποίων και την Ελλάδα, δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο περιοδικό Water από τους Δρα Μιχάλη Διακάκη (συνεργάτη ερευνητή στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ), Δρα Κατερίνα Παπαγιαννάκη (Ειδική Λειτουργική Επιστήμονα στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών) και Μελέτη Φούσκαρη (μεταπτυχιακό φοιτητή στο ΕΚΠΑ - Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος). Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι παρά τις προόδους στην τεχνολογία και στη διαχείριση του κινδύνου, καταστροφικές πλημμύρες με πολλά ανθρώπινα θύματα συμβαίνουν με ανησυχητικό ρυθμό διεθνώς, ενώ η Νότια Ευρώπη και η Ανατολική Μεσόγειος δεν αποτελούν εξαίρεση..

Οι ερευνητές μελέτησαν τις καταστροφικές πλημμύρες των τελευταίων 140 ετών, εντοπίζοντας στο διάστημα 14 δεκαετιών (1882-2021) συνολικά 132 γεγονότα που προκάλεσαν από 10 έως και 598 θανάτους σε 13 χώρες στην Ανατολική Μεσόγειο (Ελλάδα, Ιταλία, Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Τουρκία, Λίβανο, Ισραήλ, Αίγυπτο, Λιβύη)..

Εικόνα 2. Από το διαδίκτυο

Τα ευρήματα της έρευνας δείχνουν ότι οι πλημμύρες με πολλά θύματα δεν είναι ασυνήθιστες στην περιοχή και εμφανίζονται με την παρακάτω συχνότητα:

– Μία φορά ανά ενάμισι έτος συμβάντα με πάνω από 10 θανάτους,

– Μία φορά ανά σχεδόν τρία έτη συμβάντα με πάνω από 22 θανάτους,

– Μία φορά ανά εννέα έτη πλημμύρες με περισσότερους από 82 θανάτους.

Ειδικότερα στη χώρα μας και στα Βαλκάνια, πλημμύρες με περισσότερους από 10 θανάτους εμφανίζονται μία φορά στα 6,5 χρόνια (5% πιθανότητα ανά ένα τυχαίο έτος), ενώ πλημμύρες με περισσότερους από 22 θανάτους εμφανίζονται με συχνότητα μία φορά στα 12 χρόνια. Η πλειονότητα των πλημμυρών στην Ελλάδα και στις γειτονικές χώρες συμβαίνει μεταξύ Οκτωβρίου-Νοεμβρίου (αλλά και το καλοκαίρι), ενώ στις νοτιότερες χώρες κυρίως μεταξύ Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου. Επιπρόσθετα η μελέτη διαπίστωσε μια σημαντική διαχρονική αύξηση στα ακραία πλημμυρικά φαινόμενα με πολλά θύματα. Ειδικότερα, τα ακραία γεγονότα πλημμυρών με πάνω από 10 θύματα που έχουν καταγραφεί στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου κατά την περίοδο 1987-2021, είναι σχεδόν διπλάσια από την περίοδο 1952-1986 και σχεδόν τριπλάσια από την περίοδο 1917-1951..

«Τα αποτελέσματα της έρευνας», σύμφωνα με τους ερευνητές, «δείχνουν ότι η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου παρουσιάζει μια σημαντική έξαρση ακραίων πλημμυρών με πολυάριθμα θύματα και εκτεταμένες επιπτώσεις στις υποδομές, στις περιουσίες και στην κοινωνικο-οικονομική δραστηριότητα». Όπως τόνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Δρ. Διακάκης, «τα ευρήματα αναδεικνύουν τη σημασία του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού από την πολιτεία για την πρόληψη και την μείωση των αρνητικών επιπτώσεων των έντονων φαινομένων, καθώς και της έγκαιρης και συστηματικής ενημέρωσης των πολιτών για τους καιρικούς κινδύνους και τα

μέτρα αυτοπροστασίας»..

3. Γιατί πλημμυρίζουμε μετά από κάθε βροχή - Ο κομβικός ρόλος του ανθρώπινου παράγοντα στις παρεμβάσεις και τις συμπεριφορές

H πλημμύρα είναι ένα φυσικό φαινόμενο, ωστόσο κομβικό ρόλο διαδραματίζουν οι ανθρώπινες παρεμβάσεις όπως τα μπαζώματα των ρεμάτων, η καταστροφή δασών και η επέκταση οικισμών και γενικά η αστικοποίηση με την δημιουργία αδιαπέραστων επιφανειών από τσιμέντο, άσφαλτο, πλακοστρώσεις και άλλα υλικά..

Και η θεώρηση ότι το νερό της βροχής είναι απόβλητο στην πόλη. Για την κάθε επερχόμενη «κακοκαιρία» λοιπόν το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας εκδίδει εγκυκλίους με οδηγίες προς τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τη λήψη έγκαιρων μέτρων για την αποφυγή πλημμυρικών φαινομένων… Το ερώτημα ωστόσο που χρήζει απάντησης είναι, εάν γίνεται έλεγχος στη λήψη αυτών των μέτρων, την εποχή που θα έπρεπε, καθώς το αποτέλεσμα μετά από κάθε νεροποντή αφήνει έκθετους αυτούς που θα έπρεπε, από ενέργειες όπως, αυτές του να έχουν καθαρίσει φρεάτια ή να έχουν προχωρήσει σε αντιπλημμυρικά έργα και αυτές που δεν έγιναν έγκαιρα με αποτέλεσμα να κινδυνεύουν άνθρωποι και περιουσίες.

Οι εποχές ωστόσο αλλάζουν, η κλιματική κρίση είναι εδώ και φέρνει μεγαλύτερη ποσότητα βροχής σε σχέση με άλλα χρόνια αλλά κυρίως οι ανθρώπινες παρεμβάσεις προκαλούν σημαντικά προβλήματα. Μια από τις περιοχές που αντιμετωπίζουν συχνότερα πλημμυρικά φαινόμενα είναι η Αττική.

Σε αρκετές περιοχές του Λεκανοπεδίου κυρίως στα προάστια έχει παρατηρηθεί ότι τα ποτάμια και τα ρέματα να έχουν μετατραπεί σε δρόμους, κατασκευάστηκαν σπίτια και κτίρια σε όχθες ποταμών, έγιναν μπαζώματα κ.ά..

Όπως λένε χαρακτηριστικά οι κάτοικοι «κάθε φορά που βρέχει δρόμοι μετατρέπονται σε ποτάμια και τα αυτοκίνητα τους σε «ταχύπλοα» ενώ σε κάποια σημεία σχηματίζονται μεγάλες λίμνες γιατί στα σημεία από τα οποία έπρεπε να φεύγουν τα νερά έχουν φτιαχτεί σπίτια και τα νερά δεν έχουν διέξοδο προς τη θάλασσα η το αποχετευτικό δίκτυο με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται».

Ο ρόλος της ανθρώπινης παρέμβασης

Ωστόσο, κάποιοι θέτουν το ερώτημα…

Γιατί τότε κάποιοι έδωσαν το «πράσινο φως» να κατασκευαστούν τα σπίτια στα αυτά συγκεκριμένα σημεία;

Παράλληλα τα δίκτυα ομβρίων ή αποχέτευσης που κατασκευάστηκαν πριν από πάρα πολλά χρόνια δεν μπορούν πλέον να ανταποκριθούν, καθώς έχει αλλάξει σημαντικά ο αριθμός των οικιών που εξυπηρετούνται μέσα από αυτά τα δίκτυα.

Όπως λένε ειδικοί η πλημμύρα είναι ένα φυσικό φαινόμενο ωστόσο κομβικό ρόλο διαδραματίζουν οι ανθρώπινες παρεμβάσεις με μπαζώματα των ρεμάτων, με την καταστροφή των δασών (από τις πυρκαγιές δεν υπάρχουν δέντρα για να συγκρατούν τα ορμητικά νερά που παρασύρουν στο πέρασμα τους φερτά υλικά και «μπαίνουν» μέσα σε σπίτια που βρίσκονται κοντά στα δάση) και επέκταση οικισμών. Σημειώνουν ακόμη πως θα πρέπει να υπάρχει ολοκληρωμένη διαχείριση του ζητήματος, ενημέρωση των πολιτών αλλά και συνολικός σχεδιασμός σε επίπεδο πόλης η του μεγέθους λεκάνης απορροής.

Η εκπαίδευση των πολιτών για τα φυσικά φαινόμενα

«Η εκπαίδευση των πολιτών στο κομμάτι της συμπεριφοράς την ώρα των καιρικών φαινομένων δεν είναι ακόμα καλή» σημειώνουμε χαρακτηριστικά καθώς παρά τις διαρκείς εκκλήσεις της Πολιτικής Προστασίας για περιορισμό των μετακινήσεων στις απολύτως αναγκαίες πάρα πολλοί βρίσκονται στους δρόμους με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν και σοβαρά κυκλοφοριακά προβλήματα λόγω της ισχυρής βροχόπτωσης ενώ σε κάποιες περιπτώσεις οι οδηγοί «εγκλωβίστηκαν» στα οχήματα τους από τα συσσωρευμένα νερά που δημιουργούσαν λίμνες.

Οι δρόμοι που (παραδοσιακά) κλείνουν στο λεκανοπέδιο μετά από κάθε βροχή

Είναι χαρακτηριστικό πως μετά από κάθε βροχή διακόπτεται η κυκλοφορία σε συγκεκριμένα σημεία όπως τμήματα της οδού Πειραιώς από τα Πετράλωνα ως τον Ταύρο ενώ τα ορμητικά νερά «κλείνουν συνήθως» τις υπόγειες διαβάσεις όπως της διασταύρωσης της λεωφόρου Συγγρού με την παραλιακή λεωφόρο στο ύψος του Κέντρου Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» στην Καλλιθέα. Επίσης συμβαίνει αρκετοί να εγκλωβίζονται σε ανελκυστήρες καθώς στην εξέλιξη της κακοκαιρίας συμβαίνει διακοπή ρεύματος.

Λόγω εκδήλωσης των ισχυρών βροχοπτώσεων και καταιγίδων, συνοδεία ισχυρών ανέμων, με χαλαζοπτώσεις, καθώς και με χιονοπτώσεις, το Κέντρο Επιχειρήσεων του Πυροσβεστικού Σώματος λαμβάνει κλήσεις, κυρίως για αντλήσεις υδάτων, απεγκλωβισμούς από ανελκυστήρες, κοπές δέντρων και απομακρύνσεις ατόμων προς ασφαλή σημεία.

Εικόνα 3 από το διαδίκτυο. Οι πλημμύρες στο Μαρούσι και για το πάρκινγκ που βούλιαξε στα λασπόνερα. 26/07/2018

4. Σχεδιασμός της Πόλης «σφουγγάρι»: ένα μελλοντικό μοντέλο στον πολεοδομικό σχεδιασμό

Το Concept προσφέρει στις πόλεις προστασία από τις πλημμύρες, μετά από δυνατή βροχή

Πολλές πόλεις σήμερα είναι πολύ πυκνοδομημένες και οι περιοχές με την αδιαπέραστη η σφραγισμένη από τσιμέντο επιφάνεια, είναι αντίστοιχα υψηλή. Ως αποτέλεσμα, οι πόλεις και οι Δήμοι παλεύουν όλο και περισσότερο με τις έντονες βροχοπτώσεις και τις πλημμύρες λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Σε ορισμένα σημεία το αποχετευτικό σύστημα κατακλύζεται από τις υδάτινες μάζες. Μια πιθανή λύση σε αυτό το φαινόμενο: η έννοια της πόλης σφουγγάρι

Η πόλη «σφουγγάρι» απορροφά νερό και το αποθηκεύει προσωρινά

Η σύγχρονη διαχείριση των ομβρίων υδάτων γίνεται όλο και πιο σημαντική για τους πολεοδόμους και τους Δήμους. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να δημιουργηθούν περιοχές που είναι σε θέση να απορροφήσουν μεγάλες ποσότητες νερού και στη συνέχεια να τις απελευθερώσουν ξανά με χρονική καθυστέρηση.

Οι πόλεις που σχεδιάζουν και υλοποιούν τέτοιες περιοχές αναφέρονται και ως «σπογγοπόλεις». Είναι σημαντικό να συλλέγουμε το νερό της βροχής όπου εμφανίζεται και να το τροφοδοτούμε στον κύκλο του βρόχινου νερού ακριβώς εκεί - σύμφωνα με την αρχή της λεγόμενης αποκεντρωμένης διαχείρισης των ομβρίων υδάτων. Το νερό καθαρίζεται από το έδαφος και τελικά εμπλουτίζει τα υπόγεια ύδατα δηλαδή τους υδροφόρους ορίζοντες.

Πόλεις «σφουγγάρι» στη Γερμανία

Τέτοια συστήματα πόλεων «σφουγγάρι» υπάρχουν ήδη στη Γερμανία: για παράδειγμα το Rummelsburger Bucht στο Βερολίνο. Στην κατοικημένη περιοχή, εκσκαμμένοι χώροι πρασίνου σε σχήμα γούρνας - τα λεγόμενες παρτερια διήθησης - διασφαλίζουν ότι το νερό της βροχής συγκρατείται σε έντονη βροχόπτωση. Αντί να αποστραγγίζεται το νερό της βροχής στο αποχετευτικό σύστημα, αποθηκεύεται προσωρινά σε χαμηλότερα κοιλώματα αποθηκευτικούς χώρους κάτω από τους υπάρχοντες χώρους πρασίνου.

Η συγκέντρωση και διείσδυση του νερού της βροχής στο έδαφος γίνεται τότε με χρονική καθυστέρηση, όπως και ο εμπλουτισμός των υπόγειων υδάτων. Αποτέλεσμα δεν υπάρχουν πλέον πλημμύρες σε αυτό το σημείο της πόλης. Επιπλέον, σχεδόν όλες οι στέγες της περιοχής Rummelsburg είναι πράσινες. Ένα στρώμα εδάφους πάχους 80 cm π.χ. πάνω από τον υπόγειο χώρο στάθμευσης μπορεί επίσης να αποθηκεύσει το νερό της βροχής.

Ένα άλλο πλεονέκτημα: τις ζεστές μέρες, το αποθηκευμένο νερό λειτουργεί σαν ένα φυσικό σύστημα κλιματισμού λόγω του φαινομένου της εξάτμισης, με μετρήσιμη επιτυχία: η θερμοκρασία στο εσωτερικό του συγκροτήματος των κατοικιών είναι σημαντικά χαμηλότερη από τις θερμοκρασίες στη γύρω πόλη.

Αξιόπιστο σε δυνατή βροχή: ορύγματα με φύτευση δέντρων σε παρτέρια διήθησης

Ένα άλλο παράδειγμα μιας τέτοιας ιδέας πόλης «σφουγγαρι» παρουσιάστηκε στη Διεθνή Έκθεση Κήπου του 2017 στο Βερολίνο. Εδώ χρησιμοποιήθηκαν οι λεγόμενες τάφροι δέντρων, όπου τα παρτερια διήθησης συνδυάστηκαν με δενδροφύτευση. Φυσικά, είναι σημαντικό να βεβαιωθείτε ότι έχετε επιλέξει μια φύτευση που μπορεί να αντιμετωπίσει την υπερχείλιση από το νερό της βροχής. Στο Βερολίνο επέλεξαν βελανιδιές (Quercus palustris).

Τον Ιούνιο του 2017, η περιοχή μπόρεσε να αποδείξει τη λειτουργία της αμέσως μετά από μια έντονη βροχόπτωση. Ενώ οι γειτονικές, σφραγισμένες αδιαπέραστες περιοχές ήταν προσωρινά αδιάβατες, εδώ οι τάφροι μπορούσαν να απορροφήσουν όλο το νερό.

Η πρωτοπόρος όσον αφορά την πόλη σφουγγάρι: είναι η Κοπεγχάγη

Απόλυτος πρωτοπόρος στον τομέααυτό και έμπνευση για πολλές άλλες πόλεις είναι η Κοπεγχάγη. Η πρωτεύουσα της Δανίας χρησιμοποίησε αρκετές έντονες βροχοπτώσεις ως ευκαιρία, για να αναπτύξει και να εφαρμόσει μέτρα για τη μείωση του κινδύνου πλημμύρας. Ειδικά κατασκευασμένοι δρόμοι εκτρέπουν το νερό πάνω από το έδαφος ή το συγκρατούν προσωρινά.

Οι πλατείες χρησιμεύουν ως προσωρινές λεκάνες συγκράτησης και οι πρόσφατα πρασινισμένοι και αποσφραγισμένοι δρόμοι και πλατείες παρέχουν περισσότερες περιοχές διείσδυσης.

Εικόνα 4. Από την τοποθεσία Schwammstadt: ein Zukunftsmodell im Städtebau

Ο συνδυασμός μέτρων υπόσχεται επιτυχία

Μόνο η αλληλεπίδραση διαφόρων μέτρων πρασίνου, όπως το πρασίνισμα της στέγης και των προσόψεων (φυτεμένα δώματα και κάθετοι πράσινοι κήποι), η διαπερατή πλακόστρωση και τα παρτέρια αποστράγγισης καθιστούν την ευαίσθητη στο νερό αστική ανάπτυξη ιδιαίτερα αποτελεσματική. Αναπόσπαστο μέρος της ιδέας είναι η αποσφράγιση της επιφάνειας, γιατί μόνο έτσι μπορεί να απορροφηθεί το νερό. Το νερό που αποθηκεύεται με αυτόν τον τρόπο μπορεί να προσφέρει πρόσθετο δροσισμό κατά τις περιόδους ξηρασίας και να αποτρέψει την ανάπτυξη θερμικών νησίδων.

Το Concept προσφέρει στις πόλεις προστασία από πλημμύρες μετά από δυνατή βροχή όπως αυτό στο παρακάτω βίντεο

https://www.youtube.com/watch?v=kSgZFx1D3_4

5. Οι κήποι βροχής

Εικόνα 5. Από το διαδίκτυο. Είσοδος του νερού της βροχής σε κήπο βροχής

Οι κήποι βροχής μπορούν να επιβραδύνουν τη ροή του νερού, να δροσίσουν το νερό, να το αποθηκεύσουν και να το καθαρίσουν. Μπορούν να είναι τόσο απλοί όσο μια κοιλότητα ή ένα χαντάκι ή κάτι πιο περίπλοκο, όπως οι διαπερατές επιφάνειες σε δρόμο. Το βρόχινο νερό μπορεί να απορροφηθεί από το διαπερατό δρόμο και όχι να απορρέει στην επιφάνεια του δρόμου. Τα φυτά είναι φυτεμένα σε γραμμή στην άκρη αυτής της κίνησης του νερού.

Στο δρόμο, το νερό είναι σε θέση να διεισδύσει στο έδαφος μέσω πορώδους υλικού μεταξύ των επιστρώσεων. Το έδαφος δίπλα και κάτω από το δρόμο μπορεί να τροφοδοτείται επίσης από ένα σύστημα αποχέτευσης που συλλέγει το νερό που χύνεται από την οροφή του σπιτιού μέσω μιας σειράς αγωγών βροχής.

Εικόνα 6. Από το διαδίκτυο. Λειτουργία και οφέλη κήπου βροχής

Ο διαπερατός δρόμος διατηρεί το νερό από τις βροχοπτώσεις, από το να καταστεί η απορροή του σπατάλη στην υδρορροή. Αντ 'αυτού, απορροφάται στο έδαφος, και σε ορισμένα σημεία υποστηρίζεται και από τα φυτά.

Ένας άλλος προληπτικός τρόπος απορρόφησης μπορεί να βρίσκεται εκεί όπου η μπροστινή αυλή της κατοικίας συναντά το δρόμο. Η κατασκευή εδώ είναι ένα κοίλωμα με φυτά αναπτυσσόμενα σε χαμηλό ύψος που απορροφούν το νερό που απορρέει από το δρόμο πριν φτάσει σε ένα φρεάτιο αποχέτευσης.

Σε ένα άλλο παράδειγμα ενός κήπου βροχής, μπορεί να δημιούργησεις swales που να κατευθύνει το νερό σε παρτέρια κήπου και όχι στη μικρή λίμνη στο πίσω μέρος του ακινήτου.

(Swales)

Είναι μία βυθισμένη επιφάνεια, με ελαφρά κεκλιμένες πλευρές. Είναι λοιπόν ρηχά, πλατιά και με βλάστηση κανάλια που έχουν σχεδιαστεί για να αποθηκεύουν ή/και να μεταφέρουν την απορροή και να απομακρύνουν τους ρύπους. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μεταφορικές δομές για να περάσουν την απορροή στο επόμενο στάδιο της διαδοχικής σειράς επεξεργασίας και μπορούν να σχεδιαστούν για να προάγουν τη διείσδυση όπου το επιτρέπουν οι συνθήκες του εδάφους και των υπόγειων υδάτων.

Επισημαίνεται ότι το Swales είναι ένα μάθημα για παρατήρηση:

Πρώτον, παρατήρησε πως το νερό κυλά με ήπιο ρυθμό στο swales ότι αυτό δεν υπερχειλίζει διότι στο επόμενο στάδιο απορροφάται από τα διψασμένα φυτά. Ωστόσο, όταν τα swales εξακολουθούσαν να ξεχειλίζουν τελικά οδηγούν την περίσσεια του νερού που την απορροφά σε παρακείμενη λίμνη η σε παρτέρια.

Σημειώνει ότι τα swales δημιουργούν ένα μικροκλίμα που είναι πιο υγρό και θερμότερο, επειδή προστατεύονται από ψηλότερα φυτά. Έτσι, όχι μόνο το σύστημα Swale σταματάει την απώλεια νερού, αλλά επεκτείνει επίσης αυτό που μπορεί να αναπτυχθεί.

Εφαρμογές κατασκευής κήπων βροχής

Αστικός κήπος βροχής, βιώσιμη διοχέτευση του νερού της βροχής στο έδαφος με κοινωνική και περιβαλλοντική αξία

Εικόνα 7. Αστικός κήπος βροχής στο Crescent Gardens. Wood Green, Λονδίνο | © Robert Bray Associates

Η αειφορία έχει να κάνει επίσης με το νερό της βροχής και την αποχέτευση του στις πόλεις. Στους σχεδιασμούς των κήπων και των δημόσιων πάρκων εφαρμόζονται όλο και περισσότερο νέα κριτήρια που έχουν σαν στόχο να συλλαμβάνουν και να διαχειρίζονται το νερό της βροχής με περισσότερο σεβασμό στον φυσικό υδρολογικό κύκλο, αποφεύγοντας τη μόλυνση και επιτρέποντας την ανάκτηση ή την επιστροφή του στο φυσικό περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο, ο αστικός κήπος βροχής βοηθά στη διόρθωση σοβαρών ελλείψεων στη διαχείριση της επιφανειακής απορροής, χρησιμοποιώντας Συστήματα Βιώσιμης Αστικής Αποχέτευσης (SUDS). Δεν βρέχει ποτέ όπως αρέσει σε όλους, αλλά ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα που ενυπάρχουν στην ανάπτυξη και επέκταση των πόλεων δεν είναι η βροχή, αλλά η προοδευτική αδιαβροχοποίηση του εδάφους που το κάνει αδιαπέραστο από το νερό και η φθορά του συστήματος συλλογής όμβριων υδάτων.

Εικόνα 8-9. Αστικός κήπος βροχής στο Crescent Gardens. Wood Green, Λονδίνο | © Robert Bray Associates

Πράγματι, τα συμβατικά συστήματα αποχέτευσης σε αστικές περιοχές μετατρέπουν έναν φυσικό πόρο σε λύματα, σπαταλούν τον πόρο και δημιουργούν σημαντικά δομικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα λόγω της υπερφόρτωσης και κορεσμού τους, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα πλημμύρας και υποβάθμισης των φυσικών καναλιών (ποτάμια, ρεγκάτα κ.λ.π. .).

Συστήματα Βιώσιμης Αστικής Αποχέτευσης (SUDS)

Για να διορθωθεί η σοβαρή ανεπάρκεια στη διαχείριση της επιφανειακής απορροής του νερού της βροχής, μπαίνουν στο παιχνίδι τα Συστήματα Αειφόρου Αστικής Αποστράγγισης (SUDS), των οποίων ο απώτερος στόχος είναι να μειώσουν την απορροή, τη συσσώρευση και τον κορεσμό των δικτύων, βελτιώνοντας έτσι το αστικό τοπίο και την περιβαλλοντική ολοκλήρωση. Δηλαδή, σκοπός μας είναι η αστικοποιημένη περιοχή να μοιάζει όσο το δυνατόν περισσότερο με αυτή που ήταν στην αρχική της κατάσταση, επιτυγχάνοντας έτσι ανθεκτικά τοπία.

Εικόνα 10.Συστήματα Βιώσιμης Αστικής Αποστραγγισης (SUDS)

Η φιλοσοφία του SUDS μεταφράζεται στην αναπαραγωγή, με τον πιο πιστό τρόπο, του φυσικού υδρολογικού κύκλου πριν από την αστικοποίηση ή την ανθρώπινη δράση. Αποτελούνται από μια σειρά τεχνικών επεξεργασίας του βρόχινου νερού, οι οποίες συλλαμβάνουν, επεξεργάζονται και διεισδύουν/αποθηκεύουν νερό στο έδαφος, έχοντας τη δυνατότητα να το εκμεταλλευτούν για διάφορες χρήσεις (ανεφοδιασμός υδροφόρου ορίζοντα, άρδευση, αναψυχή σε δημόσιους χώρους κ.λ.π.)

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στις μέρες μας τα SUDS είναι όλο και πιο απαραίτητα συστατικά σε νέες εξελίξεις, αν και μπορούν επίσης να προσαρμοστούν σε υπάρχοντες χώρους, όπως συμβαίνει στο παράδειγμα που δείχνω παρακάτω, ένας κήπος βροχής που δημιουργήθηκε σε μια πλατεία στην οποία μέχρι τότε κυριαρχούσε το τσιμέντο.

Ιστορίες επιτυχημένων εγκαταστάσεων

► Crescent Gardens

Εικόνα 11. Φύτευση νατουραλιστικού στιλ, στον αστικό κήπο βροχής στο Crescent Gardens. Wood Green, Λονδίνο | © Robert Bray Associates

Το Crescent Gardens είναι ένα έργο που σχεδιάστηκε και εκτελείται από τον Robert Bray Associates, είναι μια εταιρεία αρχιτεκτονικής τοπίου με έδρα το Μπρίστολ, που είχε ως στόχο να φέρει τη μολυσμένη απορροή από παρακείμενους δρόμους σε ένα φθαρμένο αστικό πάρκο στο Μεγάλο Λονδίνο, μια διοικητική περιοχή που περιλαμβάνει 32 δήμους του Βόρειου Λονδίνου εξαιρουμένων η πόλη. Για αυτούς ήταν μια εξαιρετική ευκαιρία να σχεδιάσουν κάτι ξεχωριστό, κάτι σαν να συνδυάσουν τη διακοσμητική αξία του πάρκου, προστατεύοντας παράλληλα τον ποταμό Moselle (Mosselle River, γνωστό και ως Moselle Brook) από το κοκτέιλ των ρύπων που συνήθως ρέει μέσα από αυτούς τους δρόμους.

Για να γίνει αυτό, δημιούργησαν ένα δίκτυο ημικυκλικών και κυκλικών κήπων βροχής, οι οποίοι συνδέονται με φυτά με χλοοτάπητα και σχηματίζονται καλλωπιστικές φυτεύσεις που δημιουργούν εποχιακά χρώματα, με αντίθετες υφές, χαρούμενη κίνηση και τροφή για τους επικονιαστές (έντομα).

► Πλατεία Μπρίτζετ Τζόις

Η πλατεία Bridget Joyce, Community Rain Park είναι ένα έργο που εκτελείται στο Λονδίνο από τον Robert Bray Associates, ένα στούντιο αρχιτεκτόνων τοπίου που ειδικεύονται στα τοπία SUDS. Το έργο, που πραγματοποιήθηκε το 2015, συνίστατο στον επανασχεδιασμό της υπάρχουσας πλατείας στο Bridget Joyce, στο Δυτικό Λονδίνο. Ο δρόμος βρίσκεται ανάμεσα σε ένα σχολείο και δύο παιδικές χαρές και η κοινότητα χρειάστηκε να υπομείνει την έλευση πεζών και οχημάτων, καθιστώντας τον δρόμο επισφαλή και ανθυγιεινό.

Στόχος ήταν να φέρουν ζωτικούς χώρους πρασίνου σε μια περιοχή όπου μέχρι τότε κυριαρχούσε το μπετόν. Δημιούργησαν έναν κοινόχρηστο χώρο για πεζούς και ποδηλάτες, όπου το τοπίο εξυπηρετεί τη ζωτική λειτουργία της αποχέτευσης για τη διόρθωση των προβλημάτων πλημμύρας. Το σύστημα έχει σχεδιαστεί για να διατηρεί τη μέγιστη ποσότητα όμβριων υδάτων στο χώρο κατά τη διάρκεια καταιγίδων, αντί να ρέει στο αποχετευτικό σύστημα.

Το νερό της βροχής από την ταράτσα του σχολείου και των άλλων κτιρίων κατευθύνεται μέσω καναλιών στους φυτεμένους χώρους και στους δύο βροχόκηπους που πλαισιώνουν τηνκεντρική είσοδο του σχολείου.

Η επιλογή των φυτών με πυκνό ριζικό σύστημα (θυσσανώδες) και η φύτευση τους, σχεδιάστηκε με στόχο τη δημιουργία μιας πλήρως φυτεμένης περιοχής χωρίς να βασίζεται σε ζιζανιοκτόνα ή λιπάσματα, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα διάβρωσης, μεγιστοποιώντας τη διεισδυτικότητα του εδάφους και προστατεύοντας τις υδάτινες οδούς από τη μόλυνση. Σημύδες και μια φυτεία όπου κυριαρχούν τα διακοσμητικά φυτά είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία ενός υγιούς εφέ αστικής όασης.

Το αποτέλεσμα είναι ένα δυναμικό τοπίο, στο οποίο η απουσία αυτοκινήτων παρέχει μια πολύτιμη ασφαλή διαδρομή προς το σχολείο. Επιτρέπει νέες εκδηλώσεις στην κοινότητα και ενθαρρύνει το παιχνίδι, ενώ συλλέγει, επεξεργάζεται και αποθηκεύει το νερό της βροχής για να μειώσει τις πλημμύρες και τη ρύπανση των ποταμών. Πρόκειται για έναν κήπο βροχής, ένα βιώσιμο έργο αποχέτευσης με μεγάλη κοινωνική και περιβαλλοντική αξία.