Κηποτεχνική ιστορία λοφου Φιλοππάπου

Κηποτεχνική ιστορία λόφου Φιλοπάππου Α'

         Ο λόφος του Φιλοπάππου είναι ο μεγαλύτερος χώρος πρασίνου στο δήμο της Αθήνας με έκταση περίπου 700 στρέμματα. Επι δημαρχίας Μπέη και με διευθυντή Πρασίνου το Δημήτρη Παπαδήμα, έγιναν έργα στο λόφο, με σεβασμό στο φυσικό και ιστορικό χαρακτήρα, φυτευσεις, μονοπάτια, χώροι με τραπεζοκαθίσματα, τοποθετήθηκαν όργανα γυμναστικής, λίμνη, εργα αποτροπής της διάβρωσης κλπ. Έργα που παρότι δεν έχουν συντηρηθεί, όσα κατάφεραν να επιβιώσουν στη φθορά του χρόνου, επιτελούν τους αρχικούς στόχους για τους οποίους κατασκευάστηκαν.

Σταυρουλα Κατσογιαννη
Αρχιτέκτων Τοπίου

       Για να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή στο πως δημιουργήθηκαν όλα αυτά πρέπει να θυμηθούμε:

      Ότι τα έργα ξεκίνησαν το 1980 περίπου (περισσότερα θα μπορεί να πει ο κ. Παπαδήμας) και κορυφώθηκαν την εποχή του 1984-89 με αφορμή την αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού που αντί να είναι στο ταμείο ανεργίας, αξιοποιήθηκε και παρήγαγε.

Στον Λόφο Φιλοπάπου η Διεύθυνση Κηποτεχνίας - Πρασίνου διέθετε:

       Ενα συνεργειο από οικοδόμους και βοηθούς οι οποίοι δυο ή τρεις φορές την εβδομάδα πηγαίναν με φορτηγό στον Υμητό, εκεί όπου γινόταν η διάνοιξη των δασικών δρόμων και φόρτωναν με τα χέρια, χρησιμοποιώντας κασμάδες και παραμίνες για να αποσπάσουν τα βράχια που έκριναν ότι είναι κατάλληλα, μερικές φορές ένας εκσκαφέας - φορτωτής τους βοηθούσε όταν συλλέγαν πέτρες για βραχόκηπους. Με την μεταφορά του υλικού στον λόφο, ξεκινούσε η επεξεργασία της πέτρας για χρήση στην κατασκευή τοιχείων αντιστήριξης, οριοθέτησης των βασικών μονοπατιών, λιθόστρωσης κάποιων άλλων και την δημιουργία συλλεκτήριων αγωγών απορροής επιφανειακών υδάτων. 

            Παράλληλα ένα συνεργείο αποτελούμενο από έναν βασικό επαγγελματία υδραυλικό, τον Στρατο Γιαννακάκη, έναν μόνιμο βοηθό και κατά περίσταση 2-3 εργάτες εκσκαφής τάφρων, τοποθέτούσε:

• Χαλύβδινο δίκτυο υδροδότησης2", 1" με καθαρό πόσιμο νερό ΕΥΔΑΠ
• Χαλύβδινο δίκτυο 4" 3", 2", με νερό άρδευσης, με την χρήση βασικής δεξαμενής αποθήκευσης νερού (περιοχή με το γλυπτό κατσίκι στο νησί της λίμνης) και με την χρήση δεξαμενής διανομής στην κορυφή του λόφου, που διένεμε το νερό σε τρία δίκτυα άρδευσης με διαφορετική κατευθυνση το κάθε ένα, διαιρούμενο σε δευτερεύοντες και τριτευοντες αγωγούς.
• Ένα χαλύβδινο δίκτυο για διέλευση καλωδίων φωτισμού. 

             Συνεργείο κηπουρών με αποστολή την ανάδειξη φυσικών θέσεων και αξιοποίηση τους με ενίσχυση της φύτευσης με φυτά αττικής χλωρίδας όπως κίστους, ασφάκες, ρίγανη , θυμάρι, σπάρτα, κυπαρίσια, πεύκα, βελανιδιές, αλλά και εδαφοβελτιωτικά φυτά όπως η μηδική η χρήση της οποίας δεν ξέρω αν ακόμη έχει αξιολογηθεί,  κλπ. Σε κάποιες περιπτώσεις γινόταν επιχωμάτωση όπου χρειαζόταν. 

      Βέβαια μετα τα χρόνια το προσωπικό διαρκώς μειωνόταν και οι βασικοί συντελεστές σιγά σιγά συνταξιοδοτήθηκαν ή χρησιμοποιήθηκαν σε άλλες τοποθεσίες.

Αξίζει για την ιστορία, να αναφέρουμε  τους:

Παπαδήμα Δημήτριο, Διευθυντή της Διεύθυνσης Κηποτεχνίας - Πρασίνου, οραματιστή, οργανωτή και ψυχή του όλου εγχειρίματος, που αποτέλεσε το παράδειγμα οργάνωσης συνεργείων αυτεπιστασίας

Τον εργοδηγό Γεωπόνο κ. Καρακατσιώτη που εργάστηκε έως το 1985

Τον συνταξιούχο πλέον συνάδελφο κ. Μυλωνά Γεώργιο, έναν συνάδελφο με μοναδικές ικανότητες να απομιμείται το φυσικό ανάγλυφο, των βουνών, αργότερα έγινε προϊστάμενος Αλσών Λόφων και κοιμητηρίων της υπηρεσίας.

Τους εργοδηγούς της εποχής εκτέλεσης του βασικού έργου 1983 -1990  εκλειπόντα μηχανολόγο μηχανικό Βαλιανάτο Μιχάλη, 

την συνταξιούχο πλέον Τεχνολόγο Γεωπόνο Βελισσαροπούλου Κατερίνα και 

τον Θέο Γεώργιο, σημερινό προϊστάμενο του τμήματος Σχεδιασμού -Προγραμματισμού  ..κλπ της Δ/νσης Πρασίνου και Αστικής Πανίδας.

         Από το εργατοτεχνικό προσωπικό, θυμάμαι σχεδόν όλους όσους ήταν μέχρι το την εκτέλεση του βασικού έργου, είναι όλοι τους αξιόλογοι, απλώς δεν είναι της παρούσας η αναλυτική παρουσίαση.

Όσο για το αποτέλεσμα, μπορώ να σημειώσω τα βασικά στοιχεία,

    Ο λόφος πήρε χαρακτήρα φροντισμένου χωρου περιπάτου, τα μονοπάτια με τις ραμπόσκαλες, τους λιθόστρωτους διαδρόμους, τα πέτρινα γεφύρια αλλά και τα γεφυράκια με κορμούς άγριας καστανιά και βελανιδιάς είχαν τη θέση τους,

          Η λειψιδρία του 1992 επέφερε σημαντικές ζημιές στο φυτικό κεφάλαιο. Με τον εκλειπόντα συνάδελφο Γεωπόνο Δημήτρη Κοτζιά, επιλέξαμε μια θέση για διάνοιξη γεώτρησης, μέσα στο χώρο της αρχαίας οδού "Κοίλης" και μετά από άδεια της εφορίας αρχαιοτήτων, πραγματοποιήθηκε η εκτέλεση της παραγωγικής γεώτρησης με πολύ καλής ποιότητας νερό, η οποία έλυσε το ζήτημα και για όσο διάστημα λύνονται τα ηλεκτρολογικά ζητήματα αυτοματισμού και προγραμματισμού της λειτουργίας των αντλιοστασίων τα πράγματα καλά πάνε. Επειδή όμως όλοι ξέρουμε τι γίνεται με τους ανευθυνουπεύθυνους των υπηρεσιών του Δήμου, η λειτουργία της υδροδότησης καθίσταται προβληματική για το 80% του χρόνου.

     Η Δημιουργία καταράκτη στην νότια πλευρά, στο νταμάρι του λόφου,  με πανέμορφο ρυάκι συλλογής του ύδατος το οποίο αφού διερχόταν κάτω από πέτρινα και ξύλινα γεφυράκια, κατέληγε σε ανοιχτή λιμνοδεξαμενή, με αντλητικό συγκρότημα ανατροφοδότησης του νερού στον καταράκτη, εντέχνως φιλοτεχνισμένη με φυτά και βράχους, η οποία στην πορεία φιλοξένισε χελώνες βατράχους αλλά και ψάρια. Παρά το γεγονός ότι η η εκτέλεση ήταν ολοκληρωμένη και επιτυχής και το αποτέλεσμα άρεσε, θεωρώ, έχω την άποψη, πως σε ένα περιβάλλον πετρώδες, το οποίο διαφημίζεις ως χώρα, είναι σε αντιδιαμετρική κατευθυνση να "πηγάζουν" νερά από την κορυφή του νταμαριού.

        Η δενδρώδης μηδική είναι φυτό που αρχικά χρησιμοποιήθηκε, αργότερα επεκτάθηκε απο μόνη της και μετά από είκοσι χρόνια, ειδικά τους φθινοπωρινούς μήνες και μέχρι τέλος Μαίου έκανε έντονη την παρουσία της. Σε αρκετά σημεία είχε βελτιώσει το έδαφος με την δημιουργία φυλλοχώματος κάτω από την σκέπη των κλαδιών της, και εκεί έβλεπες μια σημανυική βελτίωση στην χλωρίδα και την πανίδα. Προσωπικά πιστεύω ότι είναι φυτό που εξαιρουμένων των ιστορικών περιοχών, θα πρέπει να φυτεύεται στις πετρώδεις και ανυδρες πλαγιές της Νοτιοδυτικής Αττικής, της ανατολικές πλαγιες της Αργολίδας, με σκοπό την σταδιακή βελτίωση των εδαφών και τον εμπλουτισμό της χλωρίδας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της δυνατότητας που έχει η μηδική, είναι η περιοχή της Πολυτεχνούπολης και της Πανεπιστημιούπολης του Ζωγράφου. Το 2006 που έκανα μια περιήγηση στους χώρους πρασίνου μακράν των κτηριακών εγκαταστάσεων, διαπίστωσα την επίδραση της μηδικής στην βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους, της χλωρίδας και πανίδας, 

Υπήρξαν και λιγότερο επιτυχεις παρεμβάσεις όπως:

Από την Δ/νση Αρχιτεκτονικού στην διαμόρφωση ενός διαδρόμου με κατεύθυνση από το λιθόστρωτο του κεντικού δρόμου του πικιώνη προς το θέατρο Δώρα Στρατου. Ευτυχώς δεν ολοκληρώθηκε, και μπορεί στο μέλλον να το επαναφέρει κάποιος σε χαρακτήρα που να αρμόζει σε δασική κατασκευή.

         Πάντοτε, σε ένα τέτοιο έργο η βασική εννοια είναι να σχεδιάσεις, ταυτόχρονα να υλοποιήσεις και να ελέγξεις, έτσι ώστε, να έχεις πάντα αντικείμενο προς εκτέλεση, υλικά και μέσα προς χρήση, και προσωπικό πλήρως αποσχολημένο. Και βεβαια να λειτουργεις με σύνεση και αποτελεσματικότητα.

         Η σημερινή εποχή είναι πολύ διαφορετική, η απαίτηση της χρήσης συντεταγμένων ΕΓΣΑ 87, για την αποτύπωση, την περιγραφή, την φύτευση, την συντήριση, έχει υπερδακαπλασιάσει το  σχεδιαστικό κόστος, χωρίς να έχει αποτραπεί η εκτέλεση λαθών. Απλώς βρισκουν χώρο "περισσότερα έξοδα".

            Τα παραπάνω που σας περιέγραψα, τα παρακολούθησα να εξελίσσονται από κοντα, από τον Ιούλιο 1985 έως το 1995, όντας υπάλληλος (εργοδηγός) του γραφείου πρασίνου του 3ου Δημοτικού Διαμερίσματος του Δήμου και κάποιες φορές αντικαθιστώντας συναδέλφους που βρισκόταν σε κανονική άδεια και από το 1995 έως το 2008 που ασχολήθηκα στον τομέα της άρδευσης του πρασίνου του Δήμου. 

Αναλυτικότερα για το θέμα του Φιλοπάππου, θα μπορούσαν να δώσουν οι πρωταγωνιστές της εξέλιξης.

Νέλλας Ηλίας
 Τεχν Γεωπόνος 
Δήμος Αθηναίων