Hypericum perforatum (Σπαθόχορτο)

Hypericum perforatum  (Σπαθόχορτο)

Το βάλσαμο των αρχαίων Σπαρτιατών

Κωνσταντίνος Θ. Μπουχέλος

Ομότιμος Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Το φυτό

Πρόκειται για θαμνώδες φυτό με έντονα κίτρινα άνθη. Η επιστημονική ονομασία του φυτού είναι Hypericum perforatum (υπερικόν το διάτρητον). Ανήκει στην Τάξη Malpighiales και την Οικογένεια Hypericaceae.

Λέγεται και: Βάλσαμο, βαλσαμόχορτο, λειχηνόχορτο, σπαθόχορτο, σπαθίδα, περίκη, βότανο του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, υπερικό, St. John’s wort.

Το ύψος του φτάνει τα 60 εκατοστά. Τα άνθη είναι κίτρινα με πέντε πέταλα και με έντονα προβαλλόμενους στήμονες, που βγάζουν έναν κόκκινο χυμό. Φύεται σε αφθονία στην Ελλάδα, κυρίως στη Μακεδονία και στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου.

 Είναι γνωστό εδώ και περίπου 2.500 χρόνια για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Μύθοι που σχετίζονται με το υπερικό, υπάρχουν και στην αρχαία Κίνα, Ινδία, και Αίγυπτο.

Στις χώρες αυτές πίστευαν πως τα φυτά που ανθίζουν στις αλλαγές των εποχών θεωρούνταν θεραπευτικά και μαγικά. Το υπερικό που ανθίζει στο θερινό ηλιοστάσιο, και με τα κίτρινα άνθη του γιόρταζαν τον ήλιο, το φως, τη ζωή. Στην Ευρώπη και την Ελλάδα, όπου και ενδημεί, έχει χρησιμοποιηθεί από αιώνες. Οι αρχαίοι έλληνες επίσης το ονόμαζαν “βότανο της λιακάδας“, γιατί επιδρούσε θετικά σε μελαγχολικά άτομα.

Ο Ιπποκράτης, ο Γαληνός, ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος το χρησιμοποιούσαν ως αναλγητικό, διουρητικό, εμμηναγωγό, αντιδιαρροϊκό, επουλωτικό και αντιπυρετικό. Παλαιότερα, δεν υπήρχε σπίτι που να μη διατηρείται ένα μπουκαλάκι με βάλσαμο (το εκχύλισμα του άνθους του υπερικού), ώστε να αντιμετωπίζονται πληγές και μυαλγίες.   Είναι το περίφημο “βάλσαμο” των αρχαίων Σπαρτιατών, με το οποίο θεράπευαν τις πληγές τους από τα σπαθιά μετά τη μάχη. Έτσι πήρε και την ονομασία σπαθόχορτο.

Ιδιότητες

Το κόκκινο χρώμα, με το οποίο χρωματίζεται το έλαιο, οφείλεται σε δύο ουσίες, την υπερικίνη και την υπερφορίνη. Οι ουσίες αυτές θεωρούνται πως δρουν ως αντιβιοτικά, αντισηπτικά, βακτηριοκτόνα και αντιφλεγμονώδη και πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει πως, ιδίως η υπερφορίνη του, αναστέλλει την ανάπτυξη των καρκινικών όγκων. Επίσης το σπαθόχορτο περιέχει ξανθόνες, φαινολικά οξέα, κουμαρίνη και τανίνη, με διουρητικές και στυπτικές ιδιότητες και φλαβονοειδή, ουσίες γνωστές για τις ευεργετικές τους ιδιότητες στον οργανισμό και κυρίως στην ψυχική ευεξία. Συνιστάται για το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο  αλλά και για την εμμηνόπαυση. Στις ΗΠΑ, δικαίως θεωρείται υποκατάστατο του Prozac.

Σε  κλινικές δοκιμές με πάνω απο 5.000 συμμετέχοντες από το ίδρυμα Cochrane Collaboration, βρήκαν ότι το υπερικό είχε παρόμοια αποτελεσματικότητα με τα φαρμακευτικά αντικαταθλιπτικά και πολύ λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. Σίγουρα όμως είναι ένα εκπληκτικό επουλωτικό μέσο και μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά σε περιπτώσεις ήπιας μορφής κατάθλιψης, υστερίας και διαταραχών ύπνου.

Χρήση

Το σπαθόχορτο είναι ίσως ένα από τα σημαντικότερα φυτά της Ελληνικής χλωρίδας. Καλύτερη εποχή είναι στις αρχές του καλοκαιριού, οπότε σίγουρα θα τραβήξουν την προσοχή σας τα χρυσοκίτρινα άνθη του. Οι δραστικές θεραπευτικές ουσίες βρίσκονται σε όλο το φυτό, φύλλα, βλαστούς και άνθη.

Το βρίσκουμε σε μορφή αποξηραμένου βοτάνου, κάψουλας, σπαθόλαδο (έγχυμα σε ελαιόλαδο) ή αλκοολικό διάλυμα. Με τα υπέργεια τμήματα του φυτού μπορούμε να φτιάξουμε αφέψημα του, όπως κάνουμε με το τσάι. Το σπαθόλαδο (βάλσαμο) γίνεται μόνο από τα άνθη του. Το χρησιμοποιούμε αυτούσιο ή ως πρόσθετο σε χειροποίητες αλοιφές, πάνω σε εγκαύματα, πληγές, έλκη και μολύνσεις.

Προφυλάξεις και αντενδείξεις

Η υπερφορίνη, μία από τις κύριες ουσίες του σπαθόχορτου, είναι φωτοευαίσθητη. Με τη λήψη του σπαθόχορτου να μην γίνεται έκθεση στον ήλιο, επειδή μπορεί να προκαλέσει αντιδράσεις φωτοευαισθησίας και φωτοαλλεργίας. Σε περιπτώσεις εγκυμοσύνης, λοχείας και λήψης αντισυλληπτικών να μη λαμβάνεται το σκεύασμα σε καμία μορφή. Δεν πρέπει να συγχορηγείται με αντικαταθλιπτική αγωγή, καθώς και με βαλεριάνα. Το σπαθόχορτο δεν λαμβάνεται  εφόρου ζωής, αλλά κατά διαστήματα. Άτομα με καρδιολογικά προβλήματα ή υπέρταση να συμβουλεύονται τον ιατρό τους, πριν προχωρήσουν στη λήψη του σπαθόχορτου. Δεν συνιστάται η χρήση του σε παιδιά κάτω των 12 ετών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Beaubrun G, Gray GE. A review of herbal medicines for psychiatric disorders. Psychiatr Serv. 2000;51(9):1130-1134.

Biffignandi PM, Bilia AR. The growing knowledge of  St. John's wort (Hypericum perforatum L) drug interactions and their clinical significance. Curr Ther Res. 2000;61(70):389-394.

De Smet P, Touw D. Safety of St. John's wort (Hypericum perforatum) [letter]. Lancet. 2000;355:575-576.

Geller SE, Studee L. Botanical and dietary supplements for mood and anxiety in menopausal women. Menopause. 2007;14(3 Pt 1):541-9.

Linde K, Mulrow CD. St. John's wort for depression (Cochrane Review). In: The Cochrane Library, Issue 4, 2000. Oxford: Update Software.

Stevinson C, Ernst E. A pilot study of Hypericum perforatum for the treatment of premenstrual syndrome. British Journal of Obstetrics and Gynaecology. 2000;107:870-876.

Yue Q, Bergquist C, Gerden B.  Safety of St. John's wort (Hypericum perforatum)  Lancet. 2000;355:576-577.