Ιστορίες Πρασίνου: Ωδείο Αθηνων

 Από κείμενο που δημοσιέυτικέ στην  εφημερίδα Καθημερινή 

 Κυριε Διευθυντά

    Στην σημερινή ειδησεογραφία (Κ 16/7/24 ) για την ανάπλαση του περιβάλλοντος χώρου του Ωδείου Αθηνών θα ήθελα να προσθέσω κάποια ιστορικά στοιχεία που αφορούν την ιστορία του πρασίνου της Αθήνας και τις  συνεχείς μεταλλαγές αλλά και αλλοιώσεις  που αυτό υφίσταται. 

        Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 όλος ο χώρος που περικύκλωναν οι οδοί Βασιλίσσης Σοφίας-Βασιλέως Κωνσταντίνου -Βασιλέως Γεωργίου – Ρηγίλλης  ήταν μία αχανής γυμνή έκταση που φιλοξενούσε μόνον την  Στρατιωτική Λέσχη και το Μέγαρο της Δουκίσσης Πλακεντίας.  Αρχική ιδέα και πρόταση  του αρχαιολόγου της τοτε Αρχαιολογικής Υπηρεσίας  Κουρουνιώτη και του διακεκριμένου κηποτέχνου της εποχής Άρη Μιχαλόπουλου γεωπόνου στον ΕΟΤ (δαπάνες του οποίου έγινε και το έργο)  να γίνει ένα μεγάλο πάρκο με την χαρακτηριστική χλωρίδα της Αττικής. 

        Τα μέσα περιορισμένα αλλά και οι τεχνικές δυσκολίες πολλές. Με ένα απλό εμπειρικό κηπουρό ως εργολάβο , Ηλία Σφυρή, έγινε μια γιγαντιαία προσπάθεια . Η παραγωγή φυτωριακού υλικού ήταν υποτυπώδης εκείνη την εποχή  με συνέπεια να γίνει μεταφύτευση ή μάλλον εκρίζωση φυτών από τα τριγύρω βουνά της Αττικής . Ο τόπος γέμισε με θυμάρι, μυρτιές, σπάρτα , αφάνες, χαρουπιές, γαζίες  κλπ  και υπήρξε η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας κήπου βοτανικής συνθέσεως από  χαρακτηριστικά φυτά της αττικής υπαίθρου. 

        Η αποδοχή του έργου από το κοινό άμεση και επιτυχημένη . Βέβαια η μετέπειτα διαχείρηση του χώρου ήταν το κύριο πρόβλημα και κυρίως το  έμπειρο ανθρώπινο δυναμικό. Ο αείμνηστος, ρέκτης   τότε δήμαρχος Γ. Πλυτάς  δέχτηκε αμέσως την εισήγησή μου ως διευθυντού Κήπων και Δενδροστοιχιών  να ενταχθεί ο κήπος στο τότε δυναμικό του δημοτικού πρασίνου και να αρχίσει η προσπάθεια της εντάξεως όλων των χώρων πρασίνου της πρωτεύουσας στον Δήμο Αθηναίων που ήσαν κατακερματισμένοι σε διάφορους φορείς. Ο δήμαρχος όμως δεν σταμάτησε εκεί αλλά σε συνεννόηση με το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης κατέλαβε κυριολεκτικά άλλον εγκαταλελειμμένο γειτονικό  χώρο που ανήκε στο Υπουργείο  και  τον οποίο  μετατρέψαμε σε κήπο με πολύ αραιή φύτευση και κυρίως χλοοτάπητα. Είναι ο τεράστιος κήπος που δημιουργήθηκε στα ΝΑ και μπροστά από το σημερινό ΧΙΛΤΟΝ. 

        Οι κήποι αυτοί με τον αντίστοιχο τος Ευαγγελισμού αλλά και τον γειτονικό Εθνικό κήπο απετέλεσαν μια τεράστια νησίδα πρασίνου στην πρωτεύουσα που ευτυχώς διατηρείται μέχρι σήμερα. Ο κήπος που ανέφερα αρχικά κατόπιν πολλών περιπετειών και χρήσεων κατέληξε στην σημερινή μορφή του αποτελώντας την δημιουργική αρχή των  σημερινών  κήπων  Βυζαντινού Μουσείου, την διαμόρφωση του σταθμού του Μετρό, τον κήπο της Ριζαρειου, και τον κήπο του Ωδείου Αθηνών. Είχα δε την υψίστη τιμή να με καλέσει ο αείμνηστος αρχιτέκτων και καθηγητής Αρχιτεκτονικής Ιω. Δεσποτόπουλος  μελετητής του Ωδείου για να προσφέρω την τότε εμπειρία μου στην διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του κτιρίου.     

 

Γιάννης Σπαντιδάκης

Γεωπόνος-Κηποτέχνης

τ. Διευθυντής Κήπων και Δεν/στοιχιών  Δήμου Αθηναίων 

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ

 

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΝΗΣΙΔΑΣ

ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑΤΑ, ΔΡΟΣΙΣΜΟ και με ΠΡΑΣΙΝΕΣ-ΓΑΛΑΖΙΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ

(Περίληψη του άρθρου https://urbanscapes.slu.se/

I

n August 2023 Iran declared a two-day holiday after the meteorological office forecasted temperatures exceeding 40 degrees Celsius in many cities and hovering around 50 degrees Celsius in the southwest. Photo: Bornamir

        

        Τα δέντρα, τα πάρκα και τα υδάτινα σοιχεία είναι κρίσιμα για τη μείωση της θερμότητας και τη διασφάλιση της υγείας και της ευημερίας των κατοίκων της πόλης. Οι ερευνητές Robert Brown, Johanna Deak Sjöman και Maria Ignatieva μοιράζονται τις απόψεις τους για τον τρόπο αντιμετώπισης της αστικής ζέστης σχεδιάζοντας δροσιρά μικροκλίματα και πράσινες-μπλε υποδομές, με παραδείγματα από όλο τον κόσμο.

Με λίγα λόγια:

• Ο σχεδιασμός αναζωογονητικών μικροκλιμάτων και πράσινων και μπλε χώρων είναι ένα ισχυρό εργαλείο για την άμβλυνση της θερμότητας στις πόλεις.

• Μια προοπτική πράσινου τοπίου πρέπει να εφαρμοστεί καθ' όλη τη διάρκεια της διαδικασίας αστικής ανάπτυξης για την προσαρμογή στο κλίμα και τον μετριασμό της θερμότητας.

• Τα φυτά που ανέχονται υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασία και τα πολύπλοκα οικοσυστηματά φυτών είναι απαραίτητα σε ένα αστικό περιβάλλον σε κλίμα θέρμανσης.

• Χρειάζεται μεγαλύτερη διαεπιστημονική συνεργασία στον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη διαχείριση για ευεργετικές λύσεις για όλους.

• Τα αποδεδειγμένα τοπικά έργα μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαλείο μάθησης και να εμπνεύσουν την αλλαγή.

Επισκόπηση: Καθώς οι πόλεις αντιμετωπίζουν αυξανόμενες θερμοκρασίες λόγω της κλιματικής αλλαγής, κινδυνεύει η υγεία και η ευημερία των κατοίκων των πόλεων.

Urban meadow with native flowers: black mustard, mayweed and hairy vetch. Photo: Elvira Werkman.

Η κλιματική αλλαγή στις πόλεις

            Η προσαρμογή στο κλίμα στις πόλεις είναι ολοένα και πιο σημαντική λόγω των επικίνδυνων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην υγεία. Ο σχεδιασμός μικροκλιμάτων και πράσινων-μπλε υποδομών για τη διαχείριση των θερμών συνθηκών στις πόλεις αποτελεί σημαντικό μέτρο προσαρμογής στο κλίμα. Τα μικροκλίματα είναι μικρές περιοχές όπου οι ατμοσφαιρικές συνθήκες διαφέρουν από τις γύρω περιοχές. Πράσινες-μπλε υποδομές, όπως πάρκα, γκαζόν και υδάτινα κανάλια, μπορούν να βοηθήσουν στη δημιουργία δροσιστικών μικροκλιμάτων.

Μικροκλιματικοί παράγοντες

            Στο Τέξας, ο Robert Brown, καθηγητής αρχιτεκτονικής τοπίου και πολεοδομίας στο Πανεπιστήμιο A&M του Τέξας, μελετά πώς να σχεδιάσετε θερμικά άνετα μικροκλίματα για εξωτερικούς χώρους. Η ερευνητική του ομάδα συνδυάζει γνώση από τη μικρομετεωρολογία, την αρχιτεκτονική και τον πολεοδομικό σχεδιασμό, μετρώντας διαφορετικούς μικροκλιματικούς παράγοντες σε αστικό περιβάλλον, όπως η θερμοκρασία του αέρα, η σχετική υγρασία, η ταχύτητα του ανέμου, ηλιακή ακτινοβολία και η ποσότητα θερμότητας που εκπέμπεται από τις επιφάνειες, η λεγόμενη ακτινοβολία μακρών κυμάτων.

    Όταν σχεδιάζουν δροσερά μικροκλίματα, προσπαθούν να μειώσουν την ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας και της ακτινοβολίας μακρών κυμάτων, αυξάνοντας τον άνεμο στο σχεδιασμό. Βασικοί παράγοντες είναι η θερμοκρασία του αέρα, η υγρασία, η ταχύτητα του ανέμου, ηλιακή ακτινοβολία και η επιφανειακή θερμότητα (ακτινοβολία μακρών κυμάτων). Αποτελεσματικοί σχεδιασμοί μειώνουν την ηλιακή και την ακτινοβολία μακρών κυμάτων ενώ αυξάνουν τη ροή του ανέμου, που συχνά επιτυγχάνεται μέσω στρατηγικής τοποθέτησης δέντρων, κτιριακών προσανατολισμών

        Τα έργα αναπλάσεων μπορούν να έχουν μεγάλο αντίκτυπο στο πόσο επηρεάζει ηλιακή ακτινοβολία ένα άτομο ή την επιφάνεια. Με επιφάνειες σκίασης, που καλύπτουν σκληρα υλικά όπως άσφαλτο και μπετόν, μπορούν να τα διατηρήθουν πιο δροσερά και να μειώθείηακτινοβολία μακρών κυμάτων

        Ο άνεμος μπορεί να διοχετευθεί σε περιοχές για να τους δροσίσει, για παράδειγμα προσανατολίζοντας τους δρόμους προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Στο Τέξας, ο άνεμος που επικρατεί έρχεται από νότια ή νοτιοανατολικά κατά τη διάρκεια της ζέστης, οπότε είναι σημαντικό να μην τον μπλοκάρουμε.

    Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό για την ψύξη μικροκλιμάτων στις πόλεις είναι το νερό. Μόνο το νερό έχει μικρή επίδραση στη θερμοκρασία του αέρα, αλλά σε συνδυασμό με τη βλάστηση μπορεί να έχει μετρήσιμη δροσιστική επίδραση.

Alternative lawns like grass-free tapestry lawns (in the picture) or meadows can be more heat resistant than traditional grass lawns. Experimental grass-free Tapestry Lawn at SLU Campus Ultuna developed by Maria Ignatieva’s research group. Photo: Maria Ignatieva 

Τα οφέλη των δέντρων

        Τα δέντρα είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση των θανάτων που σχετίζονται με τη θερμότητα. Η υψηλή κάλυψη και η συγκόμωση της κόμης των δέντρων μπορεί να μειώσει σημαντικά τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα που σχετίζεται με τη θερμότητα. Τα δέντρα μπορούν να επηρεάσουν τη θερμική άνεση των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου και να βελτιώσουν τη φυσική τους ευεξία σκιάζοντας και μετριάζοντας την ακτινοβολία μακρών κυμάτων.

        Ωστόσο, οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ δέντρων, άλλων βλάστησης και δομημένων κατασκευών είναι πολύπλοκες και πρέπει να σχεδιάζονται διαφορετικά σε διαφορετικές περιοχές. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε αυτές τις διαφορές όπως και τις ιδιότητες των φυτων για να σχεδιάσουμε καλές καιρικές και θερμικές συνθήκες.

        Για να επιτευχθεί επιτυχημένη κλιματική προσαρμογή, απαιτείται διαεπιστημονική συνεργασία. Αυτή η συνεργασία θα πρέπει να ξεκινήσει τόσο σε εκπαιδευτικά όσο και σε επαγγελματικά προγράμματα, όπου οι σπουδαστές γεωτεχνικοί, αρχιτεκτονικής τοπίου, αρχιτεκτονικής, πολιτικού μηχανικού και άλλων σχετικών κλάδων μπορούν γρήγορα να μάθουν πώς να χτίζουν ισχυρές συνεργασίες.

        Η προσαρμογή των πόλεων για τη διαχείριση τόσο των ακραίων ροών νερού(ομβρίων) όσο και της ξηρασίας στον ίδιο χώρο αποτελεί πρόκληση.         Αυτές οι κλιματικές ακρότητες δεν μπορούν να σχεδιαστούν ξεχωριστά, αλλά πρέπει να προγραμματιστούν μαζί για να καταστούν δυνατή η συνέργεια. Η διαεπιστημονική συνεργασία στα πρώιμα στάδια σχεδιασμού θα αυξήσει τις πιθανότητες προσαρμογής των πόλεών μας στην κλιματική αλλαγή.

        Απαιτείται αυξημένη ευαισθητοποίηση για τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής και τη σημασία του σχεδιασμού αστικών περιβαλλόντων ως δροσερών νησιών, παρά νησιών θερμότητας. Ξεκινώντας να εργάζόμαστε τοπικά, δημιουργώντας άνετα μικρά μικροκλίματα, μπορεί να εμπνεύσουμε για μεγάλες αλλαγές σε κοινότητες και γειτονιές.

Different tree species influence thermal comfort in different ways. Which trees do we need in summer and winter, and which can survive in a future climate? Photo: ryasick

Επιπτώσεις της βλάστησης: 

    Η βλάστηση παίζει κρίσιμο ρόλο στην ψύξη των αστικών περιοχών. Τα δέντρα παρέχουν σκιά, μειώνουν τις θερμοκρασίες ακτινοβολίας και η διαπνοή τους δροσίζει τον αέρα. Έρευνα δείχνει σημαντικά οφέλη για την υγεία, όπως μειωμένη θνησιμότητα που σχετίζεται με τη θερμότητα με αυξημένη κάλυψη δέντρων.

Ολοκληρωμένες Προσεγγίσεις Σχεδιασμού: 

Στη Σουηδία, η Johanna Deak Sjöman μελετά πώς διαφορετικά είδη δέντρων επηρεάζουν τα αστικά μικροκλίματα, αποδεικνύοντας ότι τα δέντρα μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τη θερμική άνεση. Το έργο της αναδεικνύει την ανάγκη για σχεδιασμό που να φιλοξενεί τόσο τις καλοκαιρινές όσο και τις χειμερινές συνθήκες, καθώς και την ξηρασία και τις πλημμύρες.

Τοπία ανθεκτικά στην ξηρασία: 

Η έρευνα της Μαρίας Ιγνατίεβα στην Αυστραλία εστιάζει στη δημιουργία ανθεκτικών αναπλάσεων , βιοποικιλότητας και ανθεκτικών στην ξηρασία αστικών τοπίων. Αυτό περιλαμβάνει τη μετατροπή των χλοοτάπητων σε λιβάδια, που απαιτούν λιγότερη συντήρηση και άρδευση, και την επιλογή αυτόχθων, ανθεκτικών στη θερμότητα ειδών φυτών.

Διαεπιστημονική Συνεργασία: 

Η αποτελεσματική προσαρμογή στο αστικό κλίμα απαιτεί συνεργασία σε διάφορους τομείς και κλάδους. Η έγκαιρη ενσωμάτωση του τοπίου στην αστική ανάπτυξη μπορεί να οδηγήσει σε πιο βιώσιμες και αξιοβίωτες πόλεις. Οι εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες και τα έργα επίδειξης είναι ζωτικής σημασίας για την ανάδειξη επιτυχημένων στρατηγικών και την ενθάρρυνση της ευρείας υιοθεσίας.

Tourists get relief from the heat by a fountain at Plaza de Espana in Seville during the Lucifer Heatwave in 2017. “Water sprayed into the air, like a fine mist or a fountain, has a very positive effect of cooling down air and people”, says Robert Brown, professor at Texas A&M University. Photo: Teresia Borgman 

Συμπέρασμα: 

Το αστικό περιβάλλον πρέπει να μεταβεί από νησιά θερμότητας σε νησιά δροσερά για να προστατεύσει τη δημόσια υγεία εν μέσω αυξανόμενων θερμοκρασιών. Αυτό περιλαμβάνει τον σχεδιασμό μικρών, άνετων μικροκλιμάτων Η αυξημένη ευαισθητοποίηση και ο προορατικός σχεδιασμός είναι κλειδιά για την επίτευξη αυτών των στόχων.