Μ. Καπάνταης Δασολόγος- Περιβαλλοντολόγος
τ. Δ/ντης Πρασίνου
Η ΑΓΡΙΑ ΒΛΑΣΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Με τον ερχομό της άνοιξης, η άγρια βλάστηση ανακτά το χώρο της σε πόλεις και μπαίνει σε κάθε ρωγμή στο τσιμέντο και στην άσφαλτο.
Άνοιξη παρά τέταρτο!
Σε λίγο, πίσω από τις μάντρες, στα έρημα οικόπεδα, οι ξινήθρες κι οι τσουκνίδες θα δώσουνε μια γροθιά στις καταλασπωμένες πέτρες και μεσ’ απ’ τα σπασμένα γυαλιά και τις αναποδογυρισμένες τρύπιες λεκάνες, νικώντας τα στερνά σκουπιδομαζώματα, θ’ ανατείλει γυμνή στην αιχμή της αχτίδας της η πρώτη μαργαρίτα της τύχης...
ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ
Εικόνα 1. Φωτογραφία Μ. Καπάνταης
Τα αγρια είδη της βλάστησης εκμεταλλεύονται την ευκαιρία με τον ερχομό της άνοιξης, να φυτρώσουν ανάμεσα στην άσφαλτο και τα κράσπεδα των δρόμων και στις ρωγμές της πλακόστρωσης των πεζοδρομίων και των πλατειών της πόλης, αλλά ο χρόνος της ομορφιάς τους και της ανθοφορίας είναι μικρός και θα τελειώσει γρήγορα
Εικόνα 2.Στη ρωγμή της ασφάλτου. Από το διαδίκτυο
Οι μεγάλες πόλεις είναι εχθρικές περιοχές για τη φυτική ζωή, αλλά όμως πολλά είδη βρίσκουν τη θέση τους να αναπτυχθούν εν μέσω του χάους. Τα τελευταία χρόνια, έχουν αναληφθεί διάφορες πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της βιοποικιλότητας στις πόλεις και για να καταστούν τα καταπατημένα φυτά γνωστά στους κατοίκους τους πόσο είναι χρήσιμα αυτά.
Eικόνα 3 . Η αγρία βλάστηση έχει αναπτυχθεί στους λάκκους των δέντρων. . Φωτογραφία Μ. Καπάνταης
Εικόνα 5 Τοίχος με άγρια παπαρούνα (Papaver rhoeas). Από την τοποθεσία Por qué las llamamos “malas hierbas” si son fundamentales para la regeneración urbana Alfonso Pérez-Ventana
Α. Αστική βιοποικιλότητα: όταν τα φυσικά και δομημένα περιβάλλοντα θα μπορούσαν να επανεξετάσουν τη σχέση τους με την πόλη του αύριο
Η λέξη βιοποικιλότητα εμφανίστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1980, για να δηλώσει την ποικιλία της ζωής στη γη. Η βιοποικιλότητα χρησιμοποιείται σε σχέση με τα είδη (φυτά και ζώα) σε μια περιοχή. Η κοινότητα των έμβιων όντων σε μια συγκεκριμένη περιοχή ονομάζεται οικοσύστημα. Τα αστικά οικοσυστήματα διαφέρουν από πόλη σε πόλη.
Οι χώροι πρασίνου στις πόλεις μπορούν να φιλοξενήσουν προϋπάρχοντα και νέα είδη και να παρέχουν καταφύγιο για τα αποδημητικά είδη. Οι χώροι πρασίνου μπορούν επίσης να έχουν ποικίλα θετικά αποτελέσματα στους ανθρώπους. Μια βόλτα σε ένα πάρκο μπορεί να μειώσει τα επίπεδα άγχους, να βελτιώσει τη γενική υγεία και να απορροφήσει ορισμένες από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Ένας πράσινος διάδρομος μπορεί να μετριάσει το φαινόμενο της θερμικής νησίδας και να χρησιμεύσει ως σημείο διέλευσης για τα αποδημητικά πτηνά και τους επικονιαστές. Σε ένα πρόσφατο άρθρο, ο δημοσιογράφος Thomas Friedman ξεναγεί τους αναγνώστες στις παγκόσμιες καταστροφές των τελευταίων 20 ετών, αναφέροντάς τους ως «μαύρους ελέφαντες», έναν όρο που επινοήθηκε από τον περιβαλλοντολόγο Adam Sweidan. Ένας μαύρος ελέφαντας είναι «μια διασταύρωση ενός μαύρου κύκνου και του ελέφαντα στο δωμάτιο, από ένα απίθανο και απροσδόκητο συμβάν με τεράστιες προεκτάσεις, μια επικείμενη καταστροφή που είναι ορατή σε όλους, αλλά κανείς δεν θέλει να την αντιμετωπίσει».
Εικόνα 6. "Οι εκρήξεις της Άνοιξης" Σαλβαντόρ Νταλί, 1965. Από το διαδίκτυο
Στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19, όλοι γνωρίζουμε ότι τα παθογόνα βρίσκονται εκεί έξω. Η υγειονομική και κοινωνικοοικονομική κρίση του κορωνοϊού έχει δείξει ότι δεν έχουμε τα κατάλληλα αποθέματα ασφαλείας για να αποτρέψουμε μια πανδημία. Πολλοί από εμάς αναρωτιόμαστε εάν η αστική βιοποικιλότητα μπορεί να μειώσει τους κινδύνους πανδημιών. Οι επιστήμονες διαφωνούν σε αυτό το θέμα. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει μια αραίωση της βιοποικιλότητας και ότι η μεγαλύτερη ποικιλότητα ξενιστή σε μια περιοχή πλούσια σε βιοποικιλότητα μειώνει τον κίνδυνο έκθεσης σε ζωονοσογόνες λοιμώξεις που μεταδίδονται από τα ζώα και την αλυσίδα μετάδοσης στον άνθρωπο. Ένα τέτοιο επιχείρημα χρησιμοποιείται υπέρ της βιοποικιλότητας ως γενικής προληπτικής στρατηγικής για τη διαχείριση ασθενειών.
Το αντίθετο επιχείρημα υπογραμμίζει την ανάγκη να συνεχιστεί η μελέτη του πλήρους φάσματος των αντιδράσεων των ασθενειών στις περιβαλλοντικές αλλαγές, δηλώνοντας ότι οποιαδήποτε προληπτική πολιτική βιοποικιλότητας μπορεί να έχει άγνωστες επιπτώσεις στη δημόσια υγεία. Επομένως, δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί πλήρως ότι η βιοποικιλότητα μπορεί να αποτελέσει προστατευτικό μέσο κατά των πανδημιών. Από εικόνες ζώων που ανακτούν τον ανθρώπινο χώρο μέχρι εντυπωσιακές μειώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Από τη θέα των άδειων πόλεων, μέχρι τα πλήθη ανθρώπων που εγκαταλείπουν τις πόλεις, πριν σταματήσει η κυκλοφορία όλων των μαζικών συγκοινωνιών. Από τις εικόνες των αστέγων μέχρι όλους εκείνους τους ανθρώπους που συνέχισαν να εργάζονται σε επικίνδυνες για τη ζωή τους συνθήκες. Η πανδημία του κορωνοϊού έχει αυξήσει τα επίπεδα ευπάθειας και ανισότητας, υπενθυμίζοντάς μας ότι οι πόλεις είναι φωλιασμένες ανάμεσα σε καταπιεσμένα φυσικά οικοσυστήματα. Καθώς όλοι ανησυχούν για το αύριο και αναρωτιούνται για μια νέα κανονικότητα, η βιοποικιλότητα εμφανίζεται ως ένα καταπραϋντικό βάλσαμο για την επανασύνδεση με τη φυσική τάξη της ζωής, τη δημιουργία τοπικών χώρων πρασίνου και την προστασία των αγαπημένων μας από τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής. Με μερικές φορές είναι μια εξιδανικευμένη αγκαλιά, πολλοί δε από εμάς μένουν με την ιδέα ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου, που περιλαμβάνει την πόλη και τη σχέση της με τη φύση.
Τι θα χρειαζόταν για να συμβεί αυτό;
Να έχουμε περισσότερο χώρο πρασίνου στις πόλεις και να τον κάνουμε ένα μέρος όπου όλοι νιώθουν ότι μπορούν να τον χρησιμοποιούν, να τον απολαμβάνουν και να τον συντηρούν, γι’ αυτό δύο πράγματα πρέπει να συμβούν:
1) Πρέπει να θεσπιστούν πολεοδομικά μέσα και εκτελεστικές αποφάσεις ώστε οι χώροι πρασίνου να εντάσσονται στα σχέδια πόλεων.
Πρέπει να σχεδιαστούν βασικές υπηρεσίες και να κατασκευαστούν υποδομές διατηρώντας τον καθορισμένο χώρο πρασίνου, επίσης δημιουργώντας χώρο όπου δεν υπάρχει.Αυτό σημαίνει ότι κάθε πόλη θα πρέπει να συλλέγει δεδομένα για να αναγνωρίσει το οικοσύστημά της, να χαρτογραφήσει πράσινους διαδρόμους σε όλη την πόλη, ώστε τα είδη να μπορούν να κυκλοφορούν, να συντονίζει τη διαχείριση του υπεδάφους, ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν τα δέντρα και να διαχειριστεί τους χώρους πρασίνου καθώς όπως μεγαλώνει η πόλη, είναι και απαραίτητες οι αναπτυγμένες υπηρεσίες.
2) Η βιοποικιλότητα στις πόλεις θα απαιτούσε την άμεση συμμετοχή των κατοίκων της.
Αν θέλουμε ο χώρος πρασίνου στις πόλεις να είναι κάτι περισσότερο από τα δημόσια πάρκα και τα δέντρα στην άκρη του δρόμου, θα πρέπει να υπάρχει διαθέσιμος χώρος για τους ανθρώπους, για να φυτεύουν και να φροντίζουν τους κήπους.
Όταν υπάρχει έλλειψη χώρου για κήπους, θα πρέπει να ξανασκεφτούμε τους δημόσιους χώρους (π.χ. τους ελεύθερους χώρους στις πλατείες των πόλεων).
Οι συμμετοχικές διαδικασίες και η λήψη αποφάσεων από τη βάση προς την κορυφή είναι απαραίτητες, για να δουν οι άνθρωποι τους χώρους πρασίνου ως κοσμήματα για προστασία και φροντίδα. Οι διαδικασίες και οι παράγοντες είναι τα δύο πρώτα πράγματα που πρέπει να συμβούν εάν θέλουμε πραγματικά τη βιοποικιλότητα στις πόλεις μας. Ο εκδημοκρατισμός και των δύο έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει τους κατοίκους της κάθε πόλης σε μια νέα σχέση με το φυσικό περιβάλλον και, συνεπώς, με την πόλη συνολικά.
«Επειδή αν ένας κρίκος στην αλυσίδα της φύσης χανόταν, ένας άλλος επίσης θα χανόταν, μέχρι να εξαφανιστούν σταδιακά όλοι μαζί».
Τόμας Τζέφερσον
Εικόνα 7. Από την τοποθεσία Biodiversidad urbana: cuando los eΒ. Γιατί τα ονομάζουμε «ζιζάνια» αυτά τα φυτά, εάν και είναι απαραίτητα για την αστική αναγέννηση
Με την πρόοδο της άνοιξης, τα φυτά της άγριας βλάστησης ανακτούν το χώρο τους σε πόλεις και μπαίνουν σε κάθε ρωγμή στην άσφαλτο η στα κράσπεδα των πλακόστρωτων πεζοδρομίων. Αν και είναι γνωστά αυτά τα φυτά ως ζιζάνια, ο ρόλος τους είναι ουσιαστικός στην αστική αναγέννηση, όπως εξηγεί ο Ramón Gómez, καθηγητής βοτανικής στο Πανεπιστήμιο Rey Juan Carlos: «Εάν αφήσουμε τα ζιζάνια που εμφανίζονται ελεύθερα και αυθόρμητα στα πεζοδρόμια, η πόλη θα μπορούσε ενδεχομένως από αυτό, να είναι η να γίνει δάσος».
Αυτή η επιστροφή στη φύση στην πόλη είναι μια αλυσιδωτή διαδικασία, «εάν προτιμούμε την εμφάνιση αυτών των φυτών ή τουλάχιστον τα σεβόμαστε, τα επικονιαστικά έντομα σύντομα θα προσελκύονται από τα λουλούδια τους και αυτά με τη σειρά τους θα χρησιμεύσουν ως τροφή για πουλιά και μικρά ερπετά », εξηγεί ο Ramón Gómez, ο οποίος θεωρεί ότι αυτά τα φυτά παρέχουν μεγάλα οφέλη σε πόλεις, που θεωρούνται έρημοι βιοποικιλότητας. «Η πόλη έχει τους περιορισμούς της, δεν είναι δάσος, αλλά παρόλα αυτά μπορούμε να τις μετατρέψουμε σε πολύ πιο ευγενικά και ζωντανά μέρη».
Εικόνα 8. Κοινή μολόχα (Malva sylvestris) στο κέντρο, χόρτο σαλιγκάρι (Paretaria judaica) και ποντικοπαγίδα (Hordeum murinum) στο βάθος, σε δρόμο της Μαδρίτης. Από την τοποθεσία Por qué las llamamos “malas hierbas” si son fundamentales para la regeneración urbana Alfonso Pérez-Ventana
Εικόνα 9. Πικραλίδες (Diplotaxis virgata) και κόκκινη βαλεριάνα (Centranthus ruber), βότανα που μπορούν να φιλοξενήσουν έως και 50 είδη εντόμων. Από την τοποθεσία Por qué las llamamos “malas hierbas” si son fundamentales para la regeneración urbana Alfonso Pérez-Ventana
Ο εμπειρογνώμονας της αστικής βοτανικής και τεχνικός διευθυντής του στούντιο εξωραϊσμού της Herba Nova, δεσμεύεται να επανεξετάσει το μοντέλο ανάπτυξης και να κινηθεί προς πιο ευέλικτες πόλεις, όπου αυτά τα φυτά που γεννιούνται εκτός ελέγχου του ανθρώπου, βρίσκουν ένα μέρος για να ευδοκιμήσουν.
Η φόρμουλά του, σύμφωνα με τις προσεγγίσεις του Γάλλου βοτανολόγου Gilles Clément, είναι τόσο απλή και αποτελεσματική όσο η εξάλειψη της χρήσης ζιζανιοκτόνων και η απομάκρυνση των άγριων χόρτων, τουλάχιστον μέχρι να τελειώσουν τον κύκλο τους, για να τους επιτρέψει να ανθίσουν και να απόθέσουν τους σπόρους που θα βλαστήσουν το επόμενο έτος. Ο Clement είναι ο συγγραφέας του τρίτου μανιφέστου του τοπίου, ένα από τα βασικά κείμενα για την κατανόηση του σύγχρονου τοπίου.
Σε αυτό, ενθαρρύνει την αποδοχή του δυναμικού αυτού που αποκαλεί «τρίτο τοπίο», αυτό που εμφανίζεται στις υδρορροές των αυτοκινητόδρομων, στα υπολειπόμενα μέρη των πόλεων και στους μεταβατικούς χώρους μεταξύ της πόλης και της υπαίθρου.
Γ. Η αστική φύση στην κοινωνία
Τα ζιζάνια δεν υπάρχουν: ένα βιώσιμο μέλλον απαιτεί αλλαγή της έννοιας της αστικής κηπουρικής
Δεν υπάρχει ανεπιθύμητο φυτό στα μάτια της βιωσιμότητας, επομένως πρέπει να το σκεφτείτε δύο φορές πριν ξεριζώσετε ένα γαϊδουράγκαθο ή μια πικραλίδα από ένα πάρκο, καθώς είναι αυτά που κάνουν δυνατό το φυτικό βασίλειο και εγγυώνται ότι θα υπάρχει γύρη αδιάκοπα. Ο τέλειος κήπος είναι άναρχος, είναι ελεύθερος, είναι αυθόρμητος, είναι άγριος...
Ίσως ο André Le Notre, ο πιο λαμπρός υπάλληλος του βασιλιά Λουδοβίκου XIV και σχεδιαστής των κήπων των Βερσαλλιών, δεν θα συμφωνούσε. Όμως, ιδωμένη μέσα από τα μάτια της βιοποικιλότητας, η δημιουργία της θα άξιζε μια αποτυχία.Γιατί ένα βιώσιμο περιβόλι δεν είναι ποτέ άψογο. Σε ένα ιδανικό τοπίο, τα λεγόμενα ζιζάνια — αυτά που αναδύονται αυθόρμητα σε λιβάδια, πετρώδη εδάφη, τάφρους, ανοιχτά χωράφια, σε ρωγμές στην άσφαλτο, στους αρμούς πλακοστρώσεων ή που διαταράσσουν τη φροντίδα ενός κήπου με την παρουσία τους — κάθε άλλο παρά κακό είναι.
Εικόνα 10. Φωτογραφία Μ. Καπάνταης
Φαινομενικά ασήμαντα της χειραφετημένης ομορφιάς, είναι αυτά τα απροσδόκητα και απρόβλεπτα φυτά που κάνουν δυνατή την ακρίβεια του φυτικού βασιλείου. Και μαζί τους όλα τα οικοσυστήματα.
Η βιοποικιλότητα δεν ευδοκιμεί σε γεωμετρικά παρτέρια, σε πάρκα ή σε προσεγμένες καλλιέργειες, αλλά στην υπολειμματική και αδέσμευτη εδαφική περιοχή του άγριου πράσινου.
Γ.1. Περισσότερες πληροφορίες για την άγρια βλάστηση
Η κιμπαλαρία (Veronica cymbalaria), το φυτό που ξέρει να σπέρνει μόνο του τους σπόρους
«Η στάση μας απέναντι στα φυτά είναι πολύ στενόμυαλη», έγραψε η Rachel Carson το 1962 στο Silent Spring, ένα καλτ κείμενο και περιβαλλοντική έκκληση, του οποίου ο λόγος είναι πιο ζωντανός σήμερα από ποτέ. «Αν βλέπουμε χρησιμότητα σε αυτά, τα φροντίζουμε, αλλά αν θεωρούμε την παρουσία τους ανεπιθύμητη, τα καταδικάζουμε σε καταστροφή. Πολλά εξοντώνονται γιατί σύμφωνα με τη μυωπική μας όραση βρίσκονται στο λάθος μέρος και τη λάθος στιγμή», πρόσθεσε.
Ο César del Arco, βιολόγος και ειδικός στους βοτανικούς κήπους, εκφράζεται με τον ίδιο τρόπο: «Οποιαδήποτε τρύπα στη τσιμεντένια ζούγκλα πρέπει να καταλαμβάνεται από την ποικιλομορφία. Και αυτή η ποικιλομορφία μπορεί να έχει τη μορφή ζιζανίων, τα οποία πρόκειται να μας δώσουν πολλά οφέλη».
Γ.2. Μάθετε να κοιτάτε τα ζιζάνια
Η πικραλίδα (Taraxacum officinale),η οξαλίδα (Oxalis corniculata), το άγριο γεράνι (Geranium molle), η μολόχα (Malva sylvestris), η κιμπαλαρία (Cymbalaria muralis), το γαϊδουράγκαθο (Onopordum acanthium), το αγριόχορτο (Convolvulus arvensis (D) ή το άγριο καρότο (D) είναι παραδείγματα ζιζανίων.
Τι θα γινόταν όμως αν τα βλέπαμε διαφορετικά;
«Αυτά τα φυτά παρέχουν τροφή και καταφύγιο για πουλιά, έντομα και επικονιαστές», εξηγεί ο Del Arco. «Στα μέσα του καλοκαιριού, όταν τα πάντα έχουν στεγνώσει, στις ρωγμές των πόλεων είναι δυνατό να δεις ανθισμένα Ηλιοτρόπια (Heliotropium europaeum) και Φελλόχορτο (Anagallis arvensis), στους σαράντα μονούς βαθμούς. Άλλα επιβιώνουν και τις πιο κρύες μέρες του χειμώνα. Αντέχουν σε συνθήκες κακομεταχείρισης: υψηλές συγκεντρώσεις αζώτου, ποδοπάτημα, φτωχά εδάφη... και αυτά ακόμα αντέχουν. Είναι οι επιζώντες που εγγυώνται ότι υπάρχει γύρη αδιάκοπα, υποστηρίζοντας τον κύκλο των οικοσυστημάτων». Επιπλέον, αποτρέπουν τη διάβρωση. «Με την εξάλειψη αυτής της αυθόρμητης χλωρίδας που δεν μας αρέσει επειδή παρεξηγείται, φτωχοποιούμε το έδαφος, επειδή η γυμνή γη συμπιέζεται, το νερό δεν φιλτράρει και τα θρεπτικά συστατικά δεν διεισδύουν», προσθέτει.Σαν να μην έφτανε αυτό, προσθέτει ότι αυξάνει τον κίνδυνο πυρκαγιών. Η ζημιά είναι μεγαλύτερη όταν αφαιρούνται με ζιζανιοκτόνα, καθώς οι χημικές ουσίες που διαρρέουν μολύνουν τους υδροφόρους ορίζοντες.
Γ.3. Χώροι πρασίνου, καταλήψεις ασφάλτου
Οι πόλεις μπορούν να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο ως κινητήρες αλλαγής προς έναν πιο βιώσιμο πλανήτη. Η προώθηση μιας ορισμένης άγριας κατάστασης στις πόλεις μας επιτρέπει τις πασχαλίτσες, τις σφήκες, τις πεταλούδες και τα πουλιά να φωλιάζουν, κρατώντας μακριά τα παράσιτα, αποφεύγοντας την ανάγκη εφαρμογής φυτοφαρμάκων.
Ο César del Arco υποστηρίζει την προώθηση μιας αλλαγής στην τάση στη διαχείριση των αστικών χώρων πρασίνου. «Το κλειδί είναι η εκπαίδευση. Γιατί αν αφήσουμε ένα κενό χωρίς να προσφέρουμε μια ερμηνεία του τι συμβαίνει εκεί, είναι δύσκολο για τους ανθρώπους να εκτιμήσουν τη σημασία του. Πρέπει να δημοσιοποιήσουμε την τύχη να έχουμε αυτούς τους χώρους, να αποκαλύψουμε πώς ευημερούν δεκάδες είδη πεταλούδων, πώς φωλιάζουν οι καρδερίνες και τα σπουργίτια. Αυτά τα πουλιά αγαπούν τα γαϊδουράγκαθα, αλλά ο πληθυσμός τους μειώνεται λόγω έλλειψης τροφής. Αυτό είναι ένδειξη ότι κάνουμε κάτι λάθος», θρηνεί. Μια καλή στρατηγική στις πόλεις είναι να αντικαταστήσετε το γρασίδι με ανθισμένα λιβάδια. «Το γκαζόν καταναλώνει πολύ νερό και χρειάζεται συχνό κούρεμα. τα λιβάδια είναι πιο βιώσιμα», εξηγεί ο ειδικός.
Μια άλλη τάση είναι οι ζωντανοί λάκκοι δέντρων, στους οποίους επιτρέπεται να αναπτυχθεί αυθόρμητη βλάστηση. Αυτό απλοποιεί τη συντήρηση και ενισχύει τη βιοποικιλότητα.
- Γιατί να μην ενστερνιστούμε την ιδέα για το ποιο θα ήταν το αντίθετο του πάρκου όπως το καταλαβαίνουμε σήμερα;
- Γιατί να μην κάνουμε χώρο για το «τρίτο τοπίο», όπως το βάφτισε ο βοτανολόγος; ή και ο σχεδιαστής τοπίου Gilles Clément;
- Κάντε χώρο για τους χώρους πρασίνου ως ελπίδα, και όχι μόνο με την κυριολεκτική έννοια, καθώς είναι «το μόνο οχυρό αντίστασης ενάντια στην αστικοποιημένη γη και τα ζιζανιοκτόνα και είναι ικανά να εγγυηθούν το βιολογικό μέλλον», λέει ο Clément.
Γ.4. Η πορεία προς ένα βιώσιμο μέλλον
Οι τσουκνίδες, το παχύφυτο (Cotyledon orbiculata) και η στάχτη (Tidestromia suffruticosa) εμφανίζονται στους οπωρώνες και τους κήπους ανταγωνίζονται τα καλλιεργούμενα είδη. «Μια φόρμουλα για να αποφευχθεί αυτό είναι η εφαρμογή padding (δημιουργία ζώνης στο περιθώριο)», εξηγεί ο César del Arco. Για να επωφεληθείτε από τις δυνατότητές του, η καλύτερη επιλογή είναι να τα αφαιρέσετε μηχανικά εκείνα που βρίσκονται πιο κοντά στα καλλιεργούμενα φυτά, «αφήνοντας ζώνες ζιζανίων στο περιθώριο, γιατί εκεί καταφεύγουν τα αρπακτικά παρασίτων και εκεί πηγαίνουν να φωλιάσουν τα πουλιά που θα φάνε τα σκουλήκια».
Η εστίαση εκτείνεται πέρα από τις πόλεις.
«Ο ψεκασμός των τάφρων με ζιζανιοκτόνα με τη δικαιολογία της πρόληψης των πυρκαγιών σημαίνει εξάντληση της βιοποικιλότητας για μίλια», λέει ο Del Arco.Οι τάφροι πρέπει να κουρεύονται και να καθαρίζονται τακτικά, αλλά όχι συστηματικά με χημικές ουσίες που συσσωρεύονται στο έδαφος.
Τα ζιζανιοκτόνα σκοτώνουν πολλά ζώα, όχι μόνο έντομα, αλλά και αμφίβια που γεννούν τα αυγά τους στις λακκούβες που σχηματίζονται στις τάφρους κατά τη διάρκεια των βροχών. Ή με τα σκαθάρια της κοπριάς, που είναι αυτά που θάβουν τους σπόρους που ανανεώνουν το φυτικό στρώμα. «Σκοτώνουμε τους ανακυκλωτές του εδάφους και κάνουμε τα βοσκοτόπια φτωχά. Για αυτές τις κενές περιοχές στις πλευρές των δρόμων και στις παρυφές των πόλεων, για παράδειγμα το Casa de Campo στη Μαδρίτη, η βοσκή είναι μια πολύ καλή εναλλακτική που πρέπει να τεθεί στο τραπέζι», προσθέτει ο ειδικός.
Η πορεία προς ένα βιώσιμο μέλλον απαιτεί μια θεμελιώδη αλλαγή στην έννοια της αστικής κηπουρικής. «Η χλωρίδα που αποικίζει εγκαταλελειμμένους χώρους στην Ισπανία συγκεντρώνει περισσότερα είδη από όλα αυτά που καταγράφονται στη Γαλλική Βρετάνη», λέει ο Del Arco. «Σε ένα μόνο τετραγωνικό μέτρο μπορεί να υπάρχουν 30 διαφορετικά άγρια είδη. Είναι πολλές οι ιστορίες να διηγηθούν, πολλοί φίλοι», προσθέτει. Οι πόλεις, τα πάρκα τους και οι κήποι μας πρέπει να σκεφτούν διαφορετικά.
Πρέπει να εισάγουμε τη λειτουργική διάσταση στο σχεδιασμό των χώρων πρασίνου, που δεν χρειάζεται να έρχεται σε αντίθεση με την αισθητική. Στην πραγματικότητα, πολλά από τα ζιζάνια μας χρησιμοποιούνται με επιτυχία από Ευρωπαίους τοπιογράφους που εκτιμούν την ομορφιά τους. Μια βιώσιμη πόλη μπορεί να είναι πολύχρωμη και εκπληκτική. Ας σκεφτούμε ένα όργιο από κρόκους ελαιοκραμβη, πουρνάρια και παπαρούνες την άνοιξη όταν στρίβουμε σε οποιαδήποτε γωνιά της πόλης. Είναι όντως μια παράσταση.
Δ. Παραδείγματα πρωτοβουλιών σε πόλεις
Στη Βαρκελώνη, οι πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια. Το Alcorques vivos, που αναπτύχθηκε από το 2017 από το Δημοτικό Συμβούλιο, είναι ένα από αυτά. Αυτό το έργο επικεντρώνεται στην ανανέωση των 200.000 δέντρων στην πόλη μέσω της σποράς ενός συγκεκριμένου μείγματος γηγενών ανθοφόρων ποωδών φυτών που χρησιμεύουν στην προσέλκυση ευεργετικών εντόμων για τον βιολογικό έλεγχο των παρασίτων, ως εναλλακτική λύση στη χρήση χημικών φυτοϋγειονομικών προϊόντων.
Άλλες ισπανικές πρωτεύουσες, όπως το Μπουργκός ή το Σαν Σεμπαστιάν, έχουν ξεκινήσει φέτος να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βαρκελώνης. Κατά τη γνώμη του Ramón Gómez, ο οποίος τον Ιούνιο δημοσιεύει το βιβλίο Botanica cerca: βότανα από τις πόλεις(εκδοτικός οίκος Tundra), «σημειώνονται πολύ θετικές προόδους, αλλά πρέπει να γίνει ένα ακόμη βήμα.
Στη Λυών, για παράδειγμα, δεν γίνονται σεβαστά μόνο τα βότανα που φυτρώνουν σε λάκκους δέντρων, αλλά και όλα εκείνα που φυτρώνουν σε δρόμους και πάρκα».
Παρόμοια μέτρα εφαρμόζονται σε άλλες γαλλικές πόλεις, όπως το Παρίσι ή τη Νάντη και τη Γάνδη (Βέλγιο), όπου τα ζιζανιοκτόνα έχουν σταματήσει και επιτρέπεται η ελεύθερη ανάπτυξη αυτών των βοτάνων μεταξύ κυβόλιθων, σε μεσαίους και στους πρόποδες των φωτεινών σηματοδοτών ή των φανών, ως μέρος ενός μεγάλου αστικού κήπου.
Κάτι παρόμοιο είναι αυτό που βρήκαν οι Ισπανοί πολίτες στους δρόμους στα τέλη Απριλίου 2020, μετά τον εγκλεισμό τους στο σπίτι από το covid-19. Χάρη στην αναγκαστική παύση της εκκαθάρισης της άγριας βλάστησης από τα συνεργεία του Δήμου, πραγματοποιήθηκε ένας θεαματικός πολλαπλασιασμός της άγριας χλωρίδας σε δημόσιους δρόμους.
Η δεντρομολόχα, οι πικραλίδες, οι παπαρούνες, τα χαμομήλια, οι πικραλίδες, το κριθάρι, τα γαϊδουράγκαθο όλα αυτά ήταν μέρος μιας νέας εφήμερης αστικής ζωντανής κάρτας. Αν και σύντομα η άσφαλτος επέστρεψε για να κερδίσει τη μάχη από την ευκαιριακή βλάστηση.
«Πρέπει να σεβόμαστε αυτούς τους μικρούς πολίτες που είναι τα τα φυτά της αγριας χλωρίδας, γιατί κατοικεί στην πόλη όχι μόνο ο άνθρωπος», λέει ο Ramón Gómez.
Εικόνα 11.Βότανα κοινώς γνωστά ως κολλέγια (Silene vulgaris), almiron (Crepis capillaris) και κίτρινη ρεσέντα (Reseda lutea) σε έναν δρόμο στη Γαλλία .twitter @morethanweeds. Από την τοποθεσία Por qué las llamamos “malas hierbas” si son fundamentales para la regeneración urbana Alfonso Pérez-Ventana
Δ.1. Η κιμωλία του πεζοδρομίου για να επιστήσει την προσοχή στα άγρια λουλούδια και φυτά σε αστικές περιοχές
Μια ανερχόμενη διεθνής δύναμη επαναστατών βοτανολόγων οπλισμένοι με κιμωλία έχει πάρει τους δρόμους και κάνει γκράφιτι για να προσδιορίσει τα ονόματα, να τονίσει και τη σημασία της ποικιλόμορφης αλλά καταπιεσμένης χλωρίδας, που αναπτύσσεται στις ρωγμές των πεζοδρομίων και των τοίχων σε πόλεις και κωμοπόλεις σε όλη την Ευρώπη. Η ιδέα – η οποία ξεκίνησε από τη Γαλλία – να τα ταυτοποιούν και με κιμωλία να γράφουν τα ονάματα των άγριων φυτών όπου κι αν αναπτύσσονται, έχει γίνει viral, με τους ανθρώπους και να μοιράζονται τις εικόνες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Περισσότεροι από 127.000 άνθρωποι έχουν κάνει like σε μια φωτογραφία με ονόματα φυτών με κιμωλία σε ένα προάστιο του Λονδίνου, ενώ ένα βίντεο του βοτανολόγου Boris Presseq από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Τουλούζης που γράφει ονόματα για να τονίσει τα λουλούδια του δρόμου στη γαλλική πόλη είχε θέα 7 μέτρων. Η κιμωλία του πεζοδρομίου, όπως είναι γνωστή η κίνηση αυτή, έχει σκοπό για να επιστήσει την προσοχή στα άγρια λουλούδια και φυτά σε αστικές περιοχές έχει γίνει viral σε όλη την Ευρώπη – αλλά το γράψιμο με κιμωλίες στο Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσαν να αντιμετωπιστεί νομική αγωγή.
Εικόνα 12. Η Sophie Leguil, ιδρύτρια του More Than Weeds, στέκεται πάνω από ονόματα φυτών με κιμωλία στο πεζοδρόμιο. Από την τοποθεσία'Not just weeds': how rebel botanists are using graffiti to name forgotten flora The Guardian
Ο Presseq είπε στον Guardian: «Ήθελα να ευαισθητοποιήσω για την παρουσία, τη γνώση και τον σεβασμό αυτών των άγριων φυτών στα πεζοδρόμια. Άνθρωποι που δεν είχαν αφιερώσει ποτέ χρόνο για να παρατηρήσουν αυτά τα φυτά τώρα μου λένε ότι η άποψή τους έχει αλλάξει. Από τότε που τα σχολεία επικοινώνησαν μαζί μου για να δουλέψουν οι μαθητές για τη φύση στην πόλη».
Η Γαλλία απαγόρευσε τη χρήση φυτοφαρμάκων σε πάρκα, δρόμους και άλλους δημόσιους χώρους το 2017 και σε κήπους από το 2019, οδηγώντας σε αύξηση της ευαισθητοποίησης για τα αστικά αγριολούλουδα στη χώρα. Η Γαλλίδα βοτανολόγος και ακτιβίστρια Sophie Leguil, που ζει στο Λονδίνο, δημιούργησε την καμπάνια More Than Weeds για να αλλάξει τις αντιλήψεις για τα αστικά φυτά στο Ηνωμένο Βασίλειο, αφού βοήθησε στη διάδοση της εκστρατείας Sauvages de ma rue(«άγρια πράγματα του δρόμου μου») στη Γαλλία, με επικεφαλής την Tela Botanica. Κέρδισε την άδεια να χαράξει τους αυτοκινητόδρομους του Χάκνεϊ και να φτιάξει μονοπάτια με κιμωλία για να αναδείξει την ξεχασμένη χλωρίδα στα πόδια μας και ζητά από άλλα συμβούλια να το επιτρέψουν.
Τι είναι η εβδομάδα άγριων φυτών των πόλεων;
«Η απαγόρευση των φυτοφαρμάκων στη Γαλλία έπαιξε σημαντικό ρόλο, καθώς ανάγκασε τις τοπικές αρχές και τις νοοτροπίες να αλλάξουν και τις ευαισθητοποίησε», δήλωσε η Leguil. «Ήθελα να το κάνω σε μεγαλύτερη κλίμακα, με άδεια, και ελπίζω να ενδιαφερθούν περισσότερο οι αρχές για να δημιουργήσουν μονοπάτια. Μιλάμε πολύ για την τύφλωση έναντι των φυτών – τι θα γινόταν αν η τοποθέτηση ονομάτων στα φυτά θα μπορούσε να κάνει τους ανθρώπους να τα κοιτάζουν με διαφορετικό τρόπο; Είμαι απελπισμένη για το πόσο απολυμασμένο έχει γίνει το Λονδίνο. Τα φυτά μπορούν να διαχειρίζονται διαφορετικά, με οφέλη – εξοικονόμηση κόστους, βιοποικιλότητα, εκπαίδευση».
Εικόνα 13. Ονόματα φυτών με κιμωλία Sophie Leguil σε ένα πεζοδρόμιο στο Hackney. Φωτογραφία: Jill Mead/The Guardian Από την τοποθεσία'Not just weeds': how rebel botanists are using graffiti to name forgotten flora The GuardianΣτο Ηνωμένο Βασίλειο είναι παράνομο να γράφεις οτιδήποτε – λυκίσκο, ονόματα τέχνης ή βοτανικές ονομασίες – σε μονοπάτια ή αυτοκινητόδρομους χωρίς άδεια, έστω ακόμα κι αν αυτό εκπαιδεύει, γιορτάζει και προωθεί το ενδιαφέρον και τη γνώση για τη φύση.
Ένας ανώνυμος Chalker(επώνυμο για κάποιον που ζούσε σε ασβεστώδες έδαφος κατ΄επέκταση που γράφει με κιμωλία) για το γράψιμο του ονόμαματος του δέντρου στο Λονδίνο είπε: «Θα συνεχίσω να κάνω ετικέτες καθώς κάνω τις καθημερινές μου βόλτες. Νομίζω ότι έχει πραγματικά αξιοποιηθεί στο πού βρίσκονται οι άνθρωποι αυτή τη στιγμή. «Η βοτανική κιμωλία δίνει μια γρήγορη έκρηξη της φύσης, καθώς οι λέξεις σας ενθαρρύνουν να κοιτάξετε ψηλά και να παρατηρήσετε το δέντρο από πάνω σας, τα φύλλα, το φλοιό, τα έντομα, τον ουρανό. Και όλα αυτά είναι καλό για την ψυχική υγεία. Κανείς από εμάς δεν μπορεί να διαχειριστεί τόσα πολλά – το να ζούμε μέσα από μια παγκόσμια πανδημία, είναι αρκετά για να συνεχίσουμε. Αλλά μου έφερε μεγάλη χαρά».
Ο εκπρόσωπος του UK Plantlife Trevor Dines είπε ότι η φιλανθρωπική οργάνωση δεν μπορεί να συγχωρήσει την παραβίαση του νόμου, αλλά πρόσθεσε: «Η απίστευτη ανταπόκριση στα ονόματα φυτών γκράφιτι είναι εκπληκτική και νομίζω ότι είναι κάτι πιο βαθύ. Είναι σαν να δηλώνει το φυτό, τη δική του θέση στον κόσμο μας. «Σε μια πρόσφατη δημοσκόπηση της YouGov, μόλις το 6% των ατόμων ηλικίας 16 έως 24 ετών μπόρεσαν να ονομάσουν σωστά μια εικόνα μιας άγριας βιολέτας. Η ίδια δημοσκόπηση έδειξε ότι σχεδόν το 70% των ερωτηθέντων θα ήθελε να είναι σε θέση να αναγνωρίσει περισσότερα αγριολούλουδα».
Προτείνεται, ότι με λιγότερους ψεκασμούς και βοτάνισμα, μπορεί να περιμένουμε να δούμε έως και 400 είδη φυτών σε τοίχους και μονοπάτια. Αυτό είναι το 10% του πλούτου της άγριας χλωρίδας μας. «Μια έρευνα στα πεζοδρόμια στο Σέφιλντ βρήκε 183 διαφορετικά φυτά, μια άλλη στο Κέμπριτζ βρήκε 186 είδη σε τοίχους. Όλες αυτές οι μικρές κόγχες δημιουργούν μια υπέροχα πολύπλοκη ταπετσαρία», είπε ο Ντάινς.
«Κάθε λουλούδι μετράει και θα γίνει στόχος επικονιαστών – ένα κομμάτι τσουκνίδας μπορεί να πλημμυρίσει με κάμπιες. Και αυτό bird’s-foot-trefoil, ένα όχι ασυνήθιστο αστικό φυτό, είναι φυτό τροφής για περισσότερα από 160 διαφορετικά ασπόνδυλα. Αν αλλάξουμε τις αντιλήψεις μας και δούμε το λουλούδι της πικραλίδας όπως είναι – μια απόλυτη σανίδα σωτηρίας για τις μέλισσές μας στις αρχές της άνοιξης – ίσως μάθουμε να τις αγαπάμε περισσότερο».
Μια μελέτη από ερευνητές επικονιαστών αποκάλυψε ότι πολλά άγρια αστικά «ζιζάνια» κατατάσσονται πολύ ψηλά για την ποσότητα νέκταρ και γύρης που παρέχει κάθε λουλούδι, συχνά πολύ υψηλότερη από μια ποικιλία φυτών κήπου. Τα κορυφαία ατού μεταξύ των φυτών που μέτρησαν περιελάμβαναν πικραλίδες και τα όμοιά τους γαϊδουράγκαθο – συν αμβροσία, μολόχες, νεραγκούλα και παπαρούνες.
Ο Andrew Whitehouse, της διαπίστευσης διατήρησης της Buglife(ζωής εντόμων), είπε ότι τα φυτά μονοπατιών και τοίχων είναι επίσης σημαντικά ως πηγές χειμερινής τροφής όταν υπάρχουν λιγότερα άνθη διαθέσιμα για έντομα όπως οι βομβίνοι. «Κάτω από το σκυρόδεμα, οι ρίζες δημιουργούν μικροσκοπικούς μικροβιότοπους που υποστηρίζουν ψείρες, σκουλήκια, θεριστές, αράχνες, μωρά γυμνοσάλιαγκες και σαλιγκάρια, τα οποία με τη σειρά τους γίνονται τροφή για πουλιά και σκαντζόχοιρους», πρόσθεσε. Ο Cllr Jon Burke, του Hackney Council, το οποίο έχει απαλλαγεί από φυτοφάρμακα σε ορισμένες περιοχές και μείωσε τη χρήση του συνολικά στο μισό για να αυξήσει τα άγρια λουλούδια και να ενισχύσει τη βιοποικιλότητα των εντόμων μετά από ανησυχία του κοινού, είπε: «Είναι παράλογο αυτή η η γραφή με κιμωλία των ονομάτων των φυτών να είναι εγκληματική. Είναι κάτι που καλωσορίζουμε ως σημαντικό και εμπνευσμένο εργαλείο διδασκαλίας για ενήλικες και παιδιά. Πώς αλλιώς θα μάθει ποτέ ένα παιδί αυτά τα ονόματα;
Το λεξιλόγιο του φυσικού κόσμου μας βοηθά να έχουμε πρόσβαση σ’ αυτόν, να τον αγαπάμε και να θέλουμε να τον προστατεύσουμε».
Ο εμπειρογνώμονας ποινικού δικαίου James Gray της Drystone Chambers επιβεβαίωσε ότι η η γραφή με κιμωλία των ονομάτων των φυτών στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι παράνομη χωρίς άδεια ή «νόμιμη δικαιολογία» και ένας επαναστάτης βοτανολόγος μπορεί να επιβληθεί πρόστιμο έως και 2.500 £ για ζωγραφική ή επιγραφή οποιασδήποτε εικόνας, γράμματος, πινακίδας ή άλλου σήματος. σε μονοπάτι, επιφάνεια αυτοκινητόδρομου, δέντρο ή άλλη κατασκευή.
Αναφερόμενος στον διάσημο φανταστικό αστυνομικό επιθεωρητή του Βίκτορ Ουγκώ, ο Γκρέι πρόσθεσε: «Οι Ιαβέρηδες αυτού του κόσμου θα δουν μεγάλη ζημιά στις μουντζούρες των απατεώνων βοτανολόγων και θα ζητήσουν διώξεις, άλλοι θα το δουν ως εντελώς ακίνδυνο και ίσως ακόμη και ως μια αναζωογονητική παρεκτροπή στους δρόμους μας. «Κοιτάξτε ψηλά, κοιτάξτε κάτω: οι ειδικοί μας προτρέπουν να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στη τσιμεντένια ζούγκλα και πρόσθεσε: «Το πού βρίσκεται το όριο θα εξαρτηθεί από τη στάση όσων είναι επιφορτισμένοι με την επιβολή του νόμου. Η ομορφιά (ή η αναστάτωση) είναι στο μάτι του δικαστή».
Δ.2. Πρόγραμμα ξενάγησης για την ταυτοποίηση των φυτών της αγριας βλάστησης της πόλης στην Ολλανδία
Θα έρθεις μαζί μας;
Πάρτε κιμωλίες για την ταυτοποίηση των φυτών της αγριας βλάστησης στα πεζοδρόμια της πόλης σας. Υπάρχουν οδηγοί επιστήμονες των Υπηρεσιών Πρασίνου αλλά και άλλων εθελοντών που μπορούν να σας βοηθήσουν να αναγνωρίσετε τα φυτά πεζοδρομίου.
Πρόκειται για συνομιλίες με ειδικούς που θέλουν να συμβάλουν στην αλλαγή της αντίληψης για τα λεγόμενα «ζιζάνια» από τους πολίτες. Αυτό είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα αφετηρία για προβληματισμό γιατί μιλάει για το πώς τα όρια, δεν είναι τόσο ξεκάθαρα και διάφανα, μεταξύ των φυτών της άγριας βλάστησης και της πόλης είναι θολά.
Είναι αλήθεια ότι η μείωση της ανθρώπινης παρουσίας στους δρόμους, η διακοπή των εργασιών καθαρισμού από τις δημοτικές υπηρεσίες πρασίνου και οι ανοιξιάτικες βροχές οδήγησαν σε μια ασυνήθιστη ανάπτυξη ΄γριας χλωρίδας στα πεζοδρόμια, τα ανοιχτά χωράφια, τους λάκκους των δέντρων, τους υπονόμους και τους διασταυρούμενους χώρους των γειτονιών της πόλης. Αυτή η τυχαία βλάστηση έχει θετικά αποτελέσματα όπως η αύξηση της βιοποικιλότητας στην πόλη, στον εμπλουτισμός του τοπίου της και η προσέλκυση εντόμων επικονίασης. Οι συμμετέχοντες στις συνεδρίες καλούνται να φωτογραφίσουν την άγρια χλωρίδα των δρόμων
Εικόνα 15. Από την τοποθεσία Hortus Botanicus Amsterdam Δ.3. Τα κοινά βότανα των πόλεων. Έκδοση βιβλίων
Το Botanica cerca είναι ένα βιβλίο που στοχεύει να αφυπνίσει την ευαισθησία για τα αστικά άγρια φυτά ή τα βότανα του δρόμου, αυτά τα ετήσια άγρια φυτά που εμφανίζονται σε λάκκους δέντρων, τάφρους, ανοιχτά χωράφια και ρωγμές στην άσφαλτο των πόλεων. Φυτά που ελάχιστα παρατηρούμε και που δεν ξέρουμε καν τα ονόματά τους, παρά το γεγονός ότι τα συναντάμε καθημερινά. Ωστόσο, αν και έχουν σύντομο κύκλο ζωής, αυτά τα βότανα της πόλης ή του δρόμου, που συνήθως προσδιορίζονται ως «ζιζάνια», είναι εξίσου όμορφα και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλά από αυτά ήταν ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή μας σε έναν άλλο όχι τόσο μεγάλο χρόνο. .
Εικόνα 16-16α. βιβλία για την αγρια βλαστηση
Αναμφίβολα, ο καλύτερος τρόπος για να έρθετε πιο κοντά στα βότανα του δρόμου είναι να τα γνωρίσετε και αυτό ακριβώς μας προτείνει ο Ramón Gómez, ο συγγραφέας του βιβλίου Botánica cerca, ένας εξαντλητικός οδηγός για τα διάφορα άγρια είδη φυτών, που όχι μόνο μας βοηθά να τα αναγνωρίσουμε αλλά και να τα γνωρίσουμε καλύτερα, να βάλουμε το καθένα από αυτά σε διαφορετικά πλαίσια όπου τα βρίσκουμε συνήθως και να ανακαλύψουμε ότι, εκτός από όμορφα, είναι και χρήσιμα
Στην εισαγωγή του βιβλίου, ο συγγραφέας αφιερώνει 80 σελίδες γεμάτες ενδιαφέρουσες πληροφορίες και προβληματισμούς για την αστική οικολογία και τη βοτανική των δρόμων. Μια ολόκληρη δήλωση πρόθεσης στην οποία τα αστικά βότανα βγαίνουν πολύ καλά και ο αναγνώστης μπαίνει σε μια κατάσταση, να ανακαλύψει αργότερα ένα προς ένα τα βοτανικά είδη που επέλεξε ο Ramón Gómez. Τα βότανα ανοίγουν το δρόμο τους
Στην παρουσίαση του βιβλίου Botánica cercana που έκανε ο Ramón Gómez στον Βασιλικό Βοτανικό Κήπο, εντοπίζει την έννοια που καθοδηγεί το βιβλίο του, δίνοντας ως παράδειγμα το πάρκο Südgelände στο Βερολίνο, έναν παλιό κόμβο τρένων, που εγκαταλείφθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τώρα μετατράπηκε σε πρωτογενές δάσος, έχοντας αναγεννηθεί με τα χρόνια χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Μια από αυτές τις μέρες θα μιλήσω για εκείνο το πάρκο, όπου φυτρώνουν ακόμη και είδη φυτών μοναδικά στη Γερμανία. Ένα αληθινό παράδειγμα της δύναμης του αποικισμού πρωτοπόρων ειδών σε φαινομενικά εχθρικούς χώρους.
Εικόνα 19. Χαμομήλι (Anacyclus clavatus), ένα είδος που αναπτύσσεται εύκολα σε ρωγμές στο πεζοδρόμιο | © J. Ramón Gómez Fernández
Τα είδη της άγριας βλάστησης βελτιώνουν το αστικό περιβάλλον
Ο Ramón Gómez υπογραμμίζει ότι περίπου το 5% των φυτών που υπάρχουν στον κόσμο έχουν εγκατασταθεί σε πόλεις, πράγμα που σημαίνει ότι περίπου 15.000 βοτανικά είδη ευδοκιμούν σε διαφορετικά αστικά περιβάλλοντα. Ωστόσο, λυπάται που η επιστήμη δεν έχει δώσει αρκετή προσοχή στην αστική χλωρίδα, παρά το γεγονός ότι σήμερα είναι γνωστή η ανάγκη προστασίας της βιοποικιλότητας ως βασικό εργαλείο για την καταπολέμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον.
Με αυτό τονίζει ότι δεν είναι μόνο ένα αισθητικό ζήτημα, αν και η λιχουδιά ή η ομορφιά είναι επίσης μερικά από τα προσόντα του. Είναι απαραίτητο να θυμόμαστε ότι τα αστικά άγρια φυτά αυξάνουν τον αριθμό των επικονιαστών, ευνοούν την αποκατάσταση της αστικής βιοποικιλότητας, μειώνουν τους ατμοσφαιρικούς ρύπους, απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα και αποκαθιστούν το οξυγόνο, βελτιώνουν τη διείσδυση της βροχής και μειώνουν τη θερμοκρασία. Έτσι το εκφράζει ξεκάθαρα ο Ramón Gómez. Και είναι τόσο ξεκάθαρα ότι αυτά τα αδέσποτα ζιζάνια που δύσκολα δίνουμε προσοχή συνυσφέρουν στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος.
Τα κοινά βότανα των πόλεων και των κωμοπόλεων είναι, στην πραγματικότητα, μια βελτιωμένη, διευρυμένη και αναθεωρημένη συλλογή ή επιτομή των άρθρων που δημοσιεύει ο συγγραφέας στο περιοδικό Quercus. Σε αυτή την περίπτωση, τα διάφορα είδη έχουν οργανωθεί σε βοτανικές οικογένειες.
Εικόνα 20. Τσουκνίδα (Urtica urens) Wikipedia
Οι κάρτες φυτών είναι πολύ χρήσιμες για την αναγνώρισή τους και περιλαμβάνουν τόσο την επιστημονική ονομασία όσο και την κοινή ονομασία. Κάθε ένα από αυτά συνοδεύεται από μια μικρή φωτογραφία που αντικατοπτρίζει τέλεια τα χαρακτηριστικά του αντίστοιχου είδους και, σε ορισμένες περιπτώσεις, υπάρχει επίσης μια πολύτιμη βοτανική εικονογράφηση της Cristina Losa, με λεπτομέρειες ορισμένων ειδών. Επιπλέον, στο τέλος του βιβλίου υπάρχει ένα βοτανικό ευρετήριο, ταξινομημένο με αλφαβητική σειρά, όπου εμφανίζονται οι επιστημονικές ονομασίες των αναφερόμενων βοτάνων. Ένα πολύ πλήρες βιβλίο, με μια ευχάριστη περιγραφή για κάθε βότανο, που χρησιμεύει ως όχημα για να έρθετε πιο κοντά τους, να μάθετε για τις ιδιότητές τους, τη συμπεριφορά τους σε διαφορετικά ενδιαιτήματα στα οποία ευδοκιμεί, κάποια άλλη περιέργεια και, στις περισσότερες περιπτώσεις, μας βοηθά να ανακαλύψουμε το όνομά του. Ένα υπέροχο εγχειρίδιο για να σταματήσετε να τα αποκαλείτε «ζιζάνια» εκείνα τα βότανα των αστικών και δρόμων που δεν είναι κακά, αλλά καλά, απαραίτητα, αλλά και όμορφα.
Ε. Η ευαισθητοποίηση και η γνώση των πολιτών είναι ο στόχος
Εικόνα 21. Από Michael Pederson, Australia.
Ακριβώς, η ευαισθητοποίηση και η γνώση των πολιτών είναι ο στόχος του Sauvages de maue (άγρια φυτά του δρόμου μου), μιας πρωτοβουλίας που αναπτύχθηκε στη Γαλλία το 2011 από μια ομάδα βοτανολόγων από το Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι. Ομαδοποιημένοι στο ερευνητικό δίκτυο της Tela Botanica, αυτοί οι ειδικοί ενθαρρύνουν τους κατοίκους της πόλης να μάθουν περισσότερα για τα άγρια βότανα που αναπτύσσονται στους δρόμους της γειτονιάς τους, αναπτύσσοντας μια συμμετοχική απογραφή μέσω διαδραστικών διαδικτυακών οδηγών.
Με τον ίδιο στόχο, ο Γάλλος βοτανολόγος Boris Presseq ξεκίνησε το 2019 να σημειώνει με κιμωλία και να εντοπίζει τα φυτά που αναπτύσσονται στα πεζοδρόμια της Τουλούζης. Η ιδέα που αναπτύχθηκε από τον Sauvages de ma rue έχει επίσης εξαχθεί σε άλλες χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου γεννήθηκε το More Than Weeds(περισσότερα από τα ζιζάνια) αναφέρθηκε παραπάνω, το οποίο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη διάδοση μέσω κοινωνικών δικτύων, δρομολογίων αστικών περιοχών, εκθέσεων ή οδηγών, προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες και να ενθαρρύνουν τις αρχές να υιοθετήσουν κριτήρια βιοποικιλότητας.
Στη Μαδρίτη, όπου περίπου 1.000 είδη βοτάνων αναπτύσσονται αυθόρμητα, σε σύγκριση με τα 300 δέντρα που φυτεύτηκαν από το Δημοτικό Συμβούλιο, αρχίζουν επίσης να αναδύονται πρωτοβουλίες σε αυτόν τον τομέα, αν και εκτός της δημοτικής κυβέρνησης. Τον περασμένο Απρίλιο, η La Casa Encendidaπραγματοποίησε τη δεύτερη έκδοση του κύκλου Άγρια, Άγρια και Αυθόρμητα φυτά, ένα συνέδριο που προτείνει μια προσέγγιση της «πιο όμορφης, άγριας και ανθεκτικής» χλωρίδας του αστικού περιβάλλοντος μέσω διαφόρων καλλιτεχνικών επιστημών όπως η ζωγραφική, η απεικόνιση και η τέχνη του περπατήματος.
«Αρχικά, πρέπει να σταματήσουμε να τα ονομάζουμε ζιζάνια, γιατί αυτά τα φυτά μας δίνουν πιο θετικά από τα αρνητικά πράγματα», λέει ο Ramón Gómez. Σε εκτεταμένες ποώδεις καλλιέργειες ξηρών εκτάσεων, όπως δημητριακά ή ελαιούχοι σπόροι, εκτελούν αμέτρητες οικολογικές λειτουργίες. Προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση, βελτιώνουν τη δομή του και παρέχουν θρεπτικά συστατικά και οργανική ύλη. Παρέχουν ένα ευνοϊκότερο μικροκλίμα για τις καλλιέργειες. Παρέχουν βιοποικιλότητα, φιλοξενώντας ωφέλιμη πανίδα ως επικονιαστές ή φυσικούς εχθρούς των παρασίτων, και ακόμη γίνονται παγίδες για αυτούς. Είναι ακριβώς η γεωργία που, κατά τη γνώμη του καθηγητή URJC, θα πρέπει να ενδιαφέρεται πρώτος για τη διατήρηση αυτών των βοτάνων ζιζανίων, καθώς περίπου το 60% των φυτών που καλλιεργούνται για ανθρώπινη κατανάλωση εξαρτώνται από επικονιαστές. «Όντας εγωιστές, πρέπει να λύσουμε αυτήν την κατάσταση μόνο και μόνο επειδή επηρεάζει τις καλλιέργειες μας και τη διατροφή της ανθρωπότητας», λέει.
Κλιματική αλλαγή και παγκοσμιοποίηση
Η κλιματική αλλαγή οδήγησε στην εμφάνιση νέων ειδών: αυτή είναι η περίπτωση του ελαιώνα (Dittrichia viscosa), που προέρχεται από τη Μεσόγειο, το οποίο, λόγω της αύξησης των θερμοκρασιών, παρατηρείται όλο και περισσότερο κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου στα χαντάκια του κέντρο της χερσονήσου. Στην αστική χλωρίδα υπάρχει επίσης μια τάση προς την παγκοσμιοποίηση, τα ίδια ποώδη φυτά εμφανίζονται σε διάφορες πόλεις του πλανήτη, όπως η πικραλίδα (Taraxacum officinale), ένα ευρωπαϊκό είδος που έχει αποικίσει πόλεις και κωμοπόλεις σε όλο τον κόσμο. Αυτό συμβαίνει επειδή τα περισσότερα αστικά κέντρα έχουν παρόμοιες συνθήκες, φιλικές προς ορισμένα είδη, όπως υψηλές θερμοκρασίες και απουσία θηρευτών. Επιπλέον, είναι ταχέως αναπτυσσόμενα είδη, με υψηλή παραγωγή σπόρων, και νιτροφιλικά, δηλαδή ζουν σε περιβάλλοντα πλούσια σε άζωτο, όπως τα αστικά εδάφη.
Τέλος, ο Ramón Gómez επισημαίνει τι είναι γι 'αυτόν το πιο θλιβερό πράγμα σχετικά με τη μη δημοτικότητα που διώκει αυτά τα φυτά που υπάρχουν σήμερα στη ζωή μας: «Το χειρότερο είναι ότι περνάμε από αυτά κάθε μέρα, πατάμε πάνω τους και δεν γνωρίζουμε καν πώς να τα ονομάσουμε».
Εικόνα 22. Από Michael Pederson, Australia.
ΣΤ. Η ανάγκη για μια επαναστατική πολιτική στο πράσινο
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα τελευταία 100 χρόνια έχει αυξηθεί η ιδέα ότι η φύση είναι μια ανεξάντλητη πηγή πόρων από την οποία μπορείτε να προμηθευτείτε τα αναγκία είδη. Και, ταυτόχρονα, ένα εχθρικό μέρος από το οποίο έπρεπε να απομακρυνθούμε όσο το δυνατόν περισσότερο. Πηγή κινδύνων, ασθενειών και, κυρίως, μιας άβολης αβεβαιότητας.
Εικόνα 23. Η κοινή μολόχα (Malva sylvestris) και η άγρια παπαρούνα (Papaver rhoeas) γεννιούνται σε μια ρωγμή στο πεζοδρόμιο. Από τηντοποθεσία Por qué las llamamos “malas hierbas” si son fundamentales para la regeneración urbana Alfonso Pérez-Ventana
Εικόνα 24. Η μαργαρίτα Μαργαρίτα (Erigeron karvinskianus) έχει γίνει ένα από τα πιο κοινά φυτά στις πόλεις της Αγγλίας. Από την τοποθεσία Por qué las llamamos “malas hierbas” si son fundamentales para la regeneración urbana Alfonso Pérez-Ventana
Η έλλειψη ελέγχου του τι συμβαίνει μας προκαλεί ανασφάλεια και απόρριψη. Ως εκ τούτου, σιγά σιγά, δημιουργήσαμε το δικό μας ασφαλές περιβάλλον, το οικοσύστημά μας: τις πόλεις. Όσο πιο μακριά από τη φύση τόσο το καλύτερο, και για αυτό έχουμε δημιουργήσει τεράστια εμπόδια από μπετόν, χάλυβα και άσφαλτο που καταπατούν κάθε υπαινιγμό και αυθορμητισμού ζωής. Ωστόσο, φαίνεται ξεκάθαρο ότι αυτό το μοντέλο έχει αποτύχει. Αυτός ο διαχωρισμός από τη φύση είχε ανεπανόρθωτο περιβαλλοντικό κόστος. Με κατοχή μόνο του 5% της επιφάνειας του πλανήτη, αυτά τα «στυλό» με πλακάκια παράγουν το 70% των εκπομπών CO2 και καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες πόρων. Σήμερα ο πλανήτης Γη θρηνεί για τις υπερβολές μας, δείχνοντας ανησυχητικά σημάδια εξάντλησης. Οι ασθένειές μας είναι πολλές, αλλά φαίνεται πως μια από τις πιο βαθιές πληγές βρίσκεται στις πόλεις. Μέρη που καταδικάζουν και τον εαυτό μας ως είδος. Γνωστές είναι οι βλάβες που δημιουργεί η πόλη στην υγεία μας. Με έκπληξη παρατηρούμε την εμφάνιση ανυποψίαστων παθήσεων που σχετίζονται με αυτήν την επιθυμητή απόσταση από τη φύση.
Το «Σύνδρομο Αστικής Θλίψης» ή η «Διαταραχή Ελλειμματικής Φύσης» είναι μερικά εξαιρετικά παραδείγματα. Φαίνεται ξεκάθαρο ότι είναι επείγον να αλλάξουμε πόλεις. Αυτός πρέπει να είναι αναγκαστικά ο στόχος στον 21ο αιώνα, για το καλό του είδους μας και, ιδιαίτερα, για την υπόλοιπη ζωή που μας συνοδεύει. Αναμφίβολα, το πρώτο πράγμα που πρέπει να γνωρίζουμε περισσότερο για τον περιορισμό των φυσικών πόρων, πρέπει να υπάρξει μια ριζική αλλαγή στις καταναλωτικές κοινωνίες μας. Και, εν τω μεταξύ, μπορούμε να στηριζόμαστε στην ίδια φύση που έχουμε περάσει αιώνες περιφρονώντας την.
Η αύξηση του αριθμού των δέντρων στους δρόμους και η αύξηση της έκτασης των χώρων πρασίνου μπορεί να είναι καλά μέτρα, αν και ανεπαρκή. Πρέπει να πάμε λίγο παραπέρα αν θέλουμε πραγματικά να διορθώσουμε τα πράγματα. Κάθε πόλη έχει, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, εγκαταλειμμένη γη, πολλές από αυτές περιθωριοποιημένες.εκείνες που ονομάζονται κενές επειδή θεωρούνται άχρηστες. Μέρη ανώνυμα, χωρίς χρήσεις, χωρίς να φαίνονται παρά την προνομιακή τους κατάσταση. Μερικές φορές, θα είναι μικρά απομεινάρια λίγων μέτρων.άλλα, ανεξήγητα μεγάλες επιφάνειες. Με λίγα λόγια, γη ξεχασμένη από διοικήσεις και πολίτες. Πολλά βρίσκονται στις περιμετρικές περιοχές της πόλης. Άλλα κατανέμονται τυχαία μέσω των αρτηριών μέχρι να φτάσουν στην καρδιά της ίδιας πόλης. Αυτά ονομάζει ο Gilles Clement «το τρίτο τοπίο», η, όπως σωστά αναφέρουν οι Krasny και Tidball , «σπασμένα μέρη».
Χώροι που ίσως περιμένουν κάποια ρυθμιστική αλλαγή, ίσως έναν νέο πιο φιλόδοξο ιδιοκτήτη ή μια στροφή στη νέα μητροπολιτική πολιτική. Δράσεις που θα επιτρέψουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο την οριστική ένταξή του στο αστικό στημόνι. Αλλά όλες αυτές οι γωνίες ξεχωρίζουν για την παρουσία μιας άφθονης και αχαλίνωτης αυθόρμητης φύσης. Είναι εκπληκτικό να ανακαλύπτουμε ότι είναι μέρη με διπλάσια φυτική ποικιλότητα σε σύγκριση με οποιαδήποτε πράσινη περιοχή. Και σε αυτό θα πρέπει να προσθέσουμε όλα τα μικρά ζώα που είναι ικανά να προσελκύσουν. Όπως και να έχει, πρόκειται για παρεξηγημένα τοπία όπου αναδύεται σιγά σιγά μια αρχόμενη φύση. Χρειάζεται μόνο χρόνος, όσο περισσότερο τόσο το καλύτερο και σιγά σιγά θα παγιωθεί μια ταπεινή βλάστηση που θα είναι το μικρόβιο του χαμένου δάσους. Περιοχές ικανές να αντέξουν άπειρες επιθέσεις που αναγκάζουν αυτή τη χλωρίδα να επανεκκινήσει τη φυτική της διαδοχή, ξανά και ξανά. Κι όμως, από αυτά τα ηρωικά βότανα δεν ξέρουμε καν τα ονόματά τους. Αυτό το ζιζάνιο και η άγρια χλωρίδα είναι μόνο η αρχή μιας όμορφης ιστορίας. Είναι η αρχή μιας επισκευής, η φύση είναι από μόνη της ικανή να επουλώσει τις πληγές της. Τα είδη αυτά, με σύντομο κύκλο, αποτελούν την αρχή της αποκατάστασης της φυσικής βλάστησης και κατά συνέπεια της ανάκαμψης του οικοσυστήματος.
Η ανάλυση της δυναμικής της βλάστησης επιτρέπει την πρόοδο στα στάδια διαδοχής των διαφόρων σειρών κλιματόφιλης βλάστησης. Ως εκ τούτου, η σταδιακή ενοποίηση των διαφορετικών αυθόρμητων ειδών θα οδηγήσει στη δυνητική βλάστηση κάθε ζώνης μέχρι το στάδιο της κορύφωσής της. Είναι ο σπόρος μιας νέας ιδέας, ενός φυσικού χώρου μακριά από τις αστικές περιοχές πρασίνου. Όπου η παρέμβαση δεν είναι ο άξονας των εργασιών συντήρησης. χωρίς την έμμονη ανάγκη για έλεγχο, σεβόμενη τον αυθορμητισμό του φυτού και τη δική του εξέλιξη. Όπου η δυναμική της βλάστησης επιτρέπει να μεταμορφωθεί το τοπίο.
Είναι τα «κατακερματισμένα δάση». Μερικές φορές θα είναι εφήμεροι χώροι, με τις ημέρες μετρημένες, ότι δεν θα προχωρήσουν πέρα από τα ποώδη στάδια. Μερικοί με τον καιρό θα γίνουν θαμνώδεις σχηματισμοί. Άλλοι που συγχωρούνται από τις διοικήσεις θα φτάσουν στο αποκορύφωμά τους στις επόμενες γενιές. Σε αυτούς τους οικισμούς δεν πρέπει να επεμβαίνει ο κηπουρός, αφού πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα φιγούρα ικανή να «διαβάσει το τοπίο». Κάποιοι από αυτούς τους χώρους, προς έκπληξη των πολιτών, θα πρέπει να περιφραχτούν και μόνο ο χρόνος θα τους σμιλέψει χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Άλλα με τη βλάστηση ήδη εγκατεστημένη στα διαφορετικά της στάδια θα παρέμβουν ελαφρά για να μην καταστραφεί η βλάστηση και να επιτραπεί η συνύπαρξη με κάποιους πολίτες που λαχταρούν τη φύση. Με λίγα λόγια, απομεινάρια φυσικής ζωής που πρέπει να διανεμηθούν σε όλη την πόλη, δημιουργώντας γέφυρες μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού. Εκπλήρωση της αποστολής της μόλυνσης της πόλης με τη φύση, την ανάκτηση του αυθορμητισμού και κάτι από το άγριο. Και όλα αυτά χάρη σε εκείνη την ανώνυμη χλωρίδα, εκείνα τα παρεξηγημένα βότανα που μια μέρα μετέτρεψαν έναν άψυχο χώρο σε «νησί βιοποικιλότητας».
Όλα ξεκινούν με το Close Botany…
Επιλέγουμε έναν διαφορετικό και απαραίτητο τρόπο εξέτασης του καμβά της πόλης και μας δίνουν όλα αυτά κάποιες ενδείξεις για το γιατί να δούμε αυτήν την πρόταση και ποιες ενδιαφέρουσες αλλαγές πρέπει να προωθηθούν στις πόλεις, σε ένα νέο τολμηρό και τόσο απαραίτητο μοντέλο διαχείρισης.
Εικόνα 25. Zamarraga (Conyza canadensis). Valdemorillo. Από την τοποθεσία La necesidad de una botánica rebelled J. Ramón Gómez Fdez. Paisajista, docente y divulgador
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ.
Σύμφωνα με τις γραμμές του Darwin Comes to the City, του Menno Schilthuizen, που προτείνεται επίσης σε αυτό το άρθρο, το Botánica cercana δεν θα σας αφήσει αδιάφορους.
Εικόνα 26. Amapola (Papaver rhoeas). Valdemorillo. Από την τοποθεσία La necesidad de una botánica rebelled J. Ramón Gómez Fdez. Paisajista, docente y divulgador
Εικόνα 27. Valeriana roja (Centranthus ruber). Bilbao. Από την τοποθεσία La necesidad de una botánica rebelled J. Ramón Gómez Fdez. Paisajista, docente y divulgador
Εικόνα 28. Espiguilla (Poa annua). Bilbao Από την τοποθεσία La necesidad de una botánica rebelled J. Ramón Gómez Fdez. Paisajista, docente y divulgador
ΠΗΓΕΣ
Biodiversidad urbana: cuando los entornos naturales y construidos podrían repensar su relación con la ciudad del mañana Ophélie Chevalier
Las malas hierbas no existen: un futuro sostenible exige cambiar el concepto de jardinería urbana
No existe planta indeseable a ojos de la sostenibilidad, por lo que hay que pensarlo dos veces antes de arrancar un cardo borriquero o un diente de león de un parque, ya que son las que hacen posible la precisión del reino vegetal y garantizan que haya polen ininterrumpidamente
En este prado de Suiza conviven el diente de león, considerada una mala hierba, junto a las margaritas. Carol López - elpais
botanica-cercana-conociendo-las-hierbas-espontaneas-mas-comunes-de-ciudades-y-pueblos J. Ramón Gómez Fernández
La necesidad de una botánica rebelde J. Ramón Gómez Fdez. Paisajista, docente y divulgador
Por qué las llamamos “malas hierbas” si son fundamentales para la regeneración urbana Alfonso Pérez-Ventana elpais
Sobre la buena (y no mala) hierba que ha crecido libre en pleno confinamiento
'Not just weeds': how rebel botanists are using graffiti to name forgotten flora The Guardian
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου