ΟΙ ΖΩΪΚΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥΣ

ΟΙ ΖΩΪΚΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΙΟΥ  ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥΣ

Δρ. Νικ. Ροδιτάκης Εντομολόγος

e-mail: roditakis@her.forthnet.gr ,

website: https://nikosroditakis1.wordpress.com ,

Eισαγωγή

Από την εποχή που το αμπέλι αποτέλεσε αντικείμενο βιοποριστικό και στη συνέχεια συστηματικής καλλιέργειας από τον άνθρωπο, η παρουσία ζωϊκών εχθρών ήταν μια λογική συνέπεια. Ορισμένοι από αυτούς ενώ υπήρχαν και δεν ενοχλούσαν,  βρήκαν αφθονία τροφής και αναπτύχθηκαν ταχύτερα από τους βιολογικούς τους εχθρούς.  Οι καλλιεργητικές τεχνικές που εφαρμόστηκαν και εφαρμόζονται μέχρι σήμερα (χρήση ορμονών, κατάχρηση παρασιτοκτόνων, άρδευση κλπ) βοηθούν επίσης στην εμφάνιση νέων ζωϊκών εχθρών π.χ. το άκαρι των οφθαλμών του αμπελιού, οι θρίπες, ο τετράνυχος (κατάχρηση παρασιτοκτόνων, υπερλιπάνσεις), , η μυίγα της Μεσογείου πρόσφατα (φυτορμόνες-υπεράρδευση-υπερλιπάνσεις). Εκτός από αυτούς έχομε και εισαγόμενους από άλλες χώρες π.χ. ο θρίπας της Καλιφόρνιας, η μαύρη αφίδα του Ilinois. Κάθε παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά τον αμυντικό μηχανισμό του φυτού (φυτοαλεξίνες, φαινολικές και φλαβονοειδείς ουσίες κλπ) βοηθούν στην ευπάθεια σε ασθένειες και ζωϊκούς εχθρούς.  Η συγκέντρωση π.χ. ρεσβερατρόλης στους φυτικούς ιστούς που είναι γνωστή για τις ευεργετικές επιδράσεις στην υγεία, επηρεάζει παράλληλα την ευπάθεια στις ασθένειες και στους ζωϊκούς εχθρούς του αμπελιού. Πολλοί θα έχετε παρατηρήσει εγκαταλελειμμένα πρέμνα ακλάδευτα να έχουν υγιή σταφύλια και χωρίς ασθένειες ενώ αυτά που φροντίζετε εντατικά να έχουν αντίθετα σοβαρά προβλήματα. Αυτή η συμπεριφορά οφείλεται ακριβώς στην  ύπαρξη ενός αμυντικού μηχανισμού που εμείς υποβαθμίσαμε.  Μελλοντικά η φυτοπροστασία στο αμπέλι θα αλλάξει σημαντικά και θα στοχεύει στην ενίσχυση του αμυντικού μηχανισμού και στη χρήση φλαβονοειδών ουσιών π.χ. ρεσβερατρόλη, κερκετίνης η τη χρήση κομπόστ με ειδικά βακτηρίων στη ριζόσφαιρα για την ενίσχυση της άμυνας.  Τα φυτά συμπεριφέρονται όπως και ο άνθρωπος.  Κάθε παράγοντας που επηρεάζει το αμυντικό σύστημα επηρεάζει και την αντοχή σε δυσμενείς παράγοντες (ασθένειες, στρεςς κλπ).  Αυτό ακριβώς το σημείο είναι που αγνοήσαμε και σήμερα αποτελεί αντικείμενο έρευνας στις προηγμένες χώρες.

1.      Η Ευδεμίδα του αμπελιού (Lobesia botrana, Lepidoptera: Tortricidae)

H ευδεμίδα του αμπελιού, Lobesia botrana, είναι έντομο επιβλαβές κυρίως στις χώρες της Μεσογειακής λεκάνης. Στη χώρα μας αναφέρεται να προκαλεί σοβαρές ζημιές από το 1872. Προτιμά εύκρατα κλίματα. Η αλλαγή των κλιματικών συνθηκών από το 1990 τη βοήθησε να πολλαπλασιαστεί ταχύτερα και να καταστεί επιβλαβές στη Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία όπου απλά ενδημούσε. Ανέτρεψε τις μεθόδους σεξουαλικής σύγχυσης που εφαρμόζονταν με επιτυχία για τη κοχυλίδα, Clysia ambiguela.  Με τη παγκοσμιοποίηση των αγορών έχει ήδη εισαχθεί και στις ΗΠΑ όπου  πολλαπλασιάζεται ανεξέλεγκτα προκαλώντας  σοβαρότατες ζημίες επειδή δεν υπάρχουν ιθαγενείς βιολογικοί εχθροί για να την ελέγξουν.

Ξενιστές: Η ευδεμίδα εκτός από το αμπέλι προτιμά περισσότερο άλλα φυτά όπως είναι το αγιόκλιμα, τα άνθη της ελιάς, το αρισμαρί (δενδρολίβανο), τα βατόμουρα, τα άνθη της μολόχας, τα άνθη της μουσμουλιάς, τη φινοκαλιά,  τα άνθη της σκυλοκρεμμύδας.  Το αμπέλι δεν είναι στις προτιμήσεις της αλλά λόγω σπανιότητας α η καταστροφής άλλων ξενιστών το προτιμά εξ ανάγκης. Επειδή το φθινόπωρο υπάρχουν σε αφθονία οι ξενιστές αρισμαρί, άνθη  σκυλοκεμμύδας, φινοκαλιά δεν προτιμά τα σταφύλια και δεν υπάρχει λόγος ψεκασμών από 1-5 Σεπτεμβρίου και μετά.

Στοιχεία βιολογίας: Η ευδεμίδα συμπληρώνει τέσσερεις γενιές στο αμπέλι αλλά μπορεί επίσης να συμπληρώσει το ιδιο αριθμό γενεών και χωρίς αυτό ιδιαίτερα στη φινοκαλιά. Στη πρώτη πτήση  (μέσα Μαρτίου-μέσα Μαίου) γεννά τα αυγά στις ανθοταξίες του αμπελιού, της ελιάς και στο αγιόκλημα. Η πλούσια ανθοφορία της ελιάς ιδιαίτερα όταν βρίσκονται κοντά σε αμπέλια βοηθά στη πληθυσμιακή αύξηση και στη συνέχεια να έχομε σοβαρές προσβολές τον Ιούνιο πρώϊμα στα αμπέλια που οδηγούν σε μια καταστροφική χρονιά ευδεμίδας. Τη περίοδο αυτή ελέγχεται από ένα μεγάλο αριθμό παρασιτοειδών και δεν χρειάζονται να γίνονται επεμβάσεις.

Τη δεύτερη και Τρίτη πτήση (Ιούνιο-Ιούλιο) γεννά σχεδόν αποκλειστικά τα αυγά στις  ρόγες των σταφυλιών ενώ τη τέταρτη γενιά σε άλλους ξενιστές σε πολύ μεγάλο ποσοστό (δενδρολίβανο, φινοκαλιά, σκυλοκρεμμύδα κλπ). Η ευδεμίδα προτιμά να τοποθετεί τα αυγά σε υγρά και σκιερά μέρη του φυτού. Πολύ υψηλές θερμοκρασίες  μεγαλύτερες των 35 ◦C είναι καταστροφικές για τα αυγά. Ο βιολογικός της κύκλος το καλοκαίρι κυμαίνεται από 25-32 ημέρες ανάλογα με τη θερμοκρασία.

Αντιμετώπιση: Η συστηματική παρακολούθηση των πτήσεων της ευδεμίδας  βοηθά στην επιλογή του κατάλληλου χρόνου των επεμβάσεων. Οι γεωργικές προειδοποιήσεις αποτελούν το καλλίτερο μέσο σ αυτή τη περίπτωση.  Μπορούμε όμως και με τη χρήση ενός μίγματος ξυδιού και νερού σε αναλογία 60 κυβ. εκ./λίτρο νερού με 40γρ. ζάχαρη σε πλαστικά δοχεία να παγιδεύσομε τα ακμαία η και χρήση φερομονικών παγίδων. Σημειώνομε ότι οι πτήσεις αρχίζουν συνήθως κατά τη δύση του ήλιου και συνεχίζονται 1-2 ώρες μετά. Για τα κρασάμπελα και σταφιδάμπελα, η χρήση του βιολογικού σκευάσματος βακίλου Θουριγγίας σε σκόνη είναι εξαιρετικά αποτελεσματική όταν γίνονται έγκαιρα οι επιπάσεις με την έναρξη των πτήσεων. Δύο επιπάσεις/γενεά  είναι αρκετές ανάλογα με τη διάρκεια πτήσης. Για τα επιτραπέζια σταφύλια επιβάλλεται η χρήση των εγκεκριμένων εντομοκτόνων methoxyfenozide, chlorpyrifos-methyl, indoxacarb, etofenprox, chlorantraniliprole. Το chlorpyrifos-methyl ελέγχει παράλληλα το ψευδόκοκκο.

2.      

Ψευδόκοκκος του αμπελιού (Planococcus ficus  Fam. Pseudococcidae)

O ψευδόκοκκος του αμπελιού αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα εντόμου που ενδημούσε στα αμπέλια με σπάνιες εξάρσεις και που με την αλόγιστη χρήση εντομοκτόνων στα επιτραπέζια σταφύλια έγινε πλέον συστηματικός σημαντικός εχθρός και πολύ καταστροφικός.  Δεν απασχολεί τα κρασάμπελα και σταφιδάμπελα επειδή δεν γίνεται συχνή χρήση εντομοκτόνων. Η διαταραχή αυτή οφείλεται στη καταστροφή και παρεμπόδιση δράσης ενός μεγάλου αριθμού ιθαγενών φυσικών εχθρών γι αυτό και η προσπάθεια πρέπει να είναι η προστασία τους.

Βιολογικος κύκλος: Διαχειμάζει σε μορφή αυγών η και κινητών νυμφών  κάτω από τις 

φλούδες του φλοιού του πρέμνου και κυρίως στις διχάλες. Τα αυγά από ωχροκίτρινα γίνονται πορτοκαλόχροα που υποδηλώνει ότι πλησιάζει ο χρόνος εκκόλαψης.  Με τη βοήθεια των μυρμηγκιών μεταφέρονται στις φωλιές τους και γι αυτό είναι πολύ δύσκολη η αντιμετώπιση.

 Η ζωηρή κίνηση των μυρμηγκιών στο πρέμνο υποδηλώνει παρουσία του ψευδόκοκκου. Η μεταφορά όμως μπορεί να γίνει με δυνατό άνεμο, με τις καλλιεργητικές εργασίες (ξεφύλλισμα, λάστιχα ραντίσματος κλπ), από τα πουλιά, από μεγαλύτερα έντομα π.χ. ακρίδες από πρέμνο σε πρέμνο με τη βοήθεια των συρμάτων υποστύλωσης που τα διασχίζουν οι κινητές νεαρές νύμφες. Ενωρίς την  άνοιξη (μέσα Μαρτίου) εκκολάπτονται και οι νεαρές προνύμφες μετακινούνται με την έκπτυξη των οφθαλμών στους νεαρούς βλαστούς απομυζώντας το χυμό για να ολοκληρώσουν την ανάπτυξή τους.  

Τα θηλυκά γεννούν 200-400 αυγά σε ωόσακκο απόπου αρχίζει η ανάπτυξη της 2^ης γενεάς. Στη 2^η γενεά οι κινούμενες προνύμφες μετακινούνται στα φύλλα και σταφύλια που συνεχίζουν τον ίδιο κύκλο. Το έντομο αυτό έχει 3-4 γενιές το χρόνο. Το φθινόπωρο μετακινείται κάτω από τις φλούδες στις διχάλες των βραχιόνων και το κορμό όπου διαχειμάζει.    

 Ξενιστές: Η συκιά αποτελεί το κυριότερο ξενιστή και αποτελεί εστία διασποράς του στα αμπέλια με το δυνατό άνεμο , πουλιά κλπ. . Συκιές μέχρι και υψόμετρο 800μ φιλοξενούν στις σχισμές του κορμού όλα τα στάδια του εντόμου.

Φυσικοί εχθροί: Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός φυσικών εχθρών.  Αρπακτικά αυγών Cecidomyidae , νυμφικών σταδίων  Cryptolemus mantrouzieri  και υμενόπτερα παράσιτα . Το σπουδαιότερα υμενόπτερα παράσιτα είναι Anagyrus pseudococci, Leptomastidea abnormis, Leptomastix flavus,Leptomastix dactylopii.

Ζημία: Προκαλεί μελιτώματα στα επιτραπέζια με σύγχρονη ανάπτυξης καπνιάς που τα καθιστά ακατάλληλα για εξαγωγή.

Αντιμετώπιση:

Καλλιεργητικά μέτρα: Σε αμπελώνες με έντονο πρόβλημα συνιστάται συνίσταται οι βλαστοί από ξεφύλλισμα ή κορφολόγημα να καταστρέφονται η να μεταφέρονται μακριά για κομποστοποίηση.

Χημικά μέσα: Πολύ μεγάλη σημασία παίζει ο ψεκασμός με το φούσκωμα των ματιών μέσα μέχρι τέλη Μαρτίου.  Ψεκάζονται οι βραχίονες στις διακλαδώσεις και το κορμό μέχρι απορροής με   Chlorpyriphos-methyl. Στη περίπτωση που υπάρξει πρόβλημα αργότερα στα σταφύλια πολύ δύσκολα αντιμετωπίζεται.

3.      Θρίπες. (Frankliniella occdentalis, Drepanothrips reuteri, Thrips tabaci)

Στους αμπελώνες οι θρίπες Drepanothrips reuteri, Thrips tabaci ενδημούσαν και δεν αποτελούσαν πρόβλημα. Μικροζημίες μικρής οικονομικής σημασίας σημειώνονταν πάντοτε. Η εισβολή του θρίπα της Καλιφόρνιας, Frankliniella occdentalis το 1999 στις θερμοκηπιακές καλλιέργειες,  βοήθησε στην εξάπλωσή του λίγο αργότερα και στα επιτραπέζια σταφύλια προκαλώντας πολύ μεγάλες ζημιές.  Σ αυτό βοήθησαν οι εντατικοί ψεκασμοί και οι καλλιεργητικές φροντίδες όπως

είναι το ορμόνιασμα , η άρδευση και η υπερλίπανση.

Βιο-οικολογία: Οι θρίπες έχουν ένα πολύ μεγάλο αριθμό ξενιστών και ιδιαίτερα ζιζάνια που βρίσκονται στο αμπέλι η στις παρυφές π.χ. η περικοκλάδα, σετάρια η ατσικνιδόχορτο.

Ζημιές: Ο θρίπας του αμπελιού, Drepanothrips reuteri, προκαλεί ζημιές στη νεαρή βλάστηση 5-10εκ. με την έκπτυξη των οφθαλμών και πολύ αργότερα τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο στις ρόγες του σταφυλιού. Ο θρίπας της

Καλιφόρνιας προκαλεί ζημιές στις άγουρες ρόγες και στις ώριμες ρόγες.  Στις άγουρες ρόγες προκαλεί ένα νύγμα με κιτρινόλευκη άλω που μπορεί να προκαλέσει αναστολή της ανάπτυξης όταν τα νύγματα είναι πολλά.  Στην ώριμη ρόγα προκαλεί χαρακτηριστική ερυθροϊώδη κηλίδα στο σημείο επαφής των ραγών τόσο στο εξωτερικό όσο  και στο εσωτερικό του σταφυλιού που τα καθιστά μη εμπορεύσιμα  Η ζημιά στις ώριμες ρόγες είναι όμοια με εκείνη του θρίπα του αμπελιο στις όψιμες προσβολές.  Σε όλες τις περιπτώσεις υψηλή υγρασία μεγαλύτερη του 70% βοηθά στην εκδήλωση των συμπτωμάτων. http://www.patris.gr/articles/61702?PHPSESSID=8eedmlk80d23ejbnfuv3396gm0

4.      Τζιτζικάκι (Empoasca vitis, Empoasca decedens, Homoptera:Cicadelidae)

Τα τζιτζικάκια είναι ένα ακόμη πρόβλημα που αφορά κυρίως τα επιτραπέζια σταφύλια λόγω της κατάχρησης εντομοκτόνων που δεν επιτρέπουν τη δράση φυσικών εχθρών.

Τα τζιτζικάκια του γένους Empoasca με τα νύγματα που προκαλούν στις νευρώσεις των φύλλων  οι νύμφες τους προκαλούν περιφερεικές ξηράνσεις

και καρούλιασμα των φύλλων, βραχυγονάτωση στις κλιματίδες, πρόωρη φυλλόπτωση και μείωση του σακχαρικού τίτλου.  Αντίθετα τα τζιτζικάκια του γένους Zygina όπως είναι το Zygina rhamni   που αφθονεί στις νότιες αμπελουργικές περιοχές (Μεσσαρά)  προκαλεί διάχυτη λευκόχροη κηλίδωση στα ηδη πλήρως αναπτυγμένα φύλλα.  Αυτό έχει ως συνέπεια τη πρόωρη φυλλόπτωση, μείωση σακχαρικού τίτλου κλπ.

Βιολογικός κύκλος: Τα τζιτζικάκια αναπτύσσουν τρείς- τέσσερεις γενιές στο αμπέλι (μια την άνοιξη και δύο –τρείς το καλοκαίρι ) από τις οποίες η δεύτερη είναι η πλέον επιβλαβής.  Εκτός από το αμπέλι  τα τζιτζικάκια του γένους Empoasca εχουν ένα μεγάλο αριθμό ξενιστών ζιζανίων, δένδρων και καλλωπιστικών φυτών (Κυπαρίσι, δαμασκηνιά, κισσός, μηλιά, δρύς, βάτος, φασολιά κλπ).

Αντιμετώπιση:  Ο βιολογικός του έλεγχος είναι αποτελεσματικός από τα παρασιτοειδή αυγών του υμενοπτέρου Anargus atomus, Α.epos που έχουν ως πηγή το βάτο. Οι βάτοι στις παρυφές του αμπελώνα παίζουν σημαντικό ρόλο και δεν πρέπει να καταστρέφονται αν δεν ενοχλούν σοβαρά. Η συχνή  χρήση εντομοκτόνων επίσης παρεμποδίζει τη δραστηριότητα αυτών των παρασιτοειδών.

Η πλέον αποτελεσματική αντιμετώπιση γίνεται στη με επέμβαση εγκεκριμένου εντομοκτόνου στη 1^η γενιά ενωρίς την άνοιξη όταν διαπιστωθούν 2-3 νύμφες/ φύλλο. Οι κίτρινες παγίδες με κόλλα  αποτελούν καλό μέσο ανίχνευσης της παρουσίας τους. 200-250 άτομα/ εβδομάδα αποτελούν αριθμητικό όριο για επέμβαση. Καλλίτερο αποτέλεσμα έχουν οι επεμβάσεις ενωρίς το πρωί.

5.     

Τετράνυχος (Teranychus urticae Acari: Tetranychidae)

O τετράνυχος είναι ένα άκαρι εξαιρετικά πολυφάγο και αφορά σε ένα μεγάλο αριθμό καλλιεργειών και ζιζανίων. Μεταφέρεται εύκολα με τον άνεμο πουλιά και έντομα αλλά και από τον άνθρωπο μέσα από τι ς καλλιεργητικές φροντίδες με τα ρούχα και εργαλεία.  Η ισσοροπία στη φύση ελέγχεται από ένα σημαντικό αριθμό φυσικών εχθρών όπως είναι το αρπακτικό άκαρι  Phytoseiulus persimilis που παράγεται μαζικά . Η ανάδειξή του σε σημαντικό εχθρό αφορά κυρίως τα επιτραπέζια λόγω της συχνής χρήσης εντομοκτόνων που περιορίζουν τη δράση των φυσικών εχθρών. 

Βιολογία. Το θηλυκό γεννά περίπου 120 αυγά συνολικά τόσο στα φύλλα όσο και στο χαρακτηριστικό δίχτυ που πλέκει μεταξύ των προσβεβλημένων φυτικών μερών. Μετά από 3-15 ημέρες ανάλογα με τη θερμοκρασία εκκολάπτονται οι νύμφες. Σε συνθήκες καλοκαιριού ( θερμοκρασίες 30-35 ◦C και χαμηλή σχετική υγρασία <50% ) ολοκληρώνει το βιολογικό κύκλο σε 1-2 εβδομάδες.  Η ταχύτητα ανάπτυξής του ευνοείται από τις ξηροθερμικές συνθήκες.

Ζημιές: Η απομύζηση των χυμών προκαλεί έντονο αποχρωματισμό ,ξήρανση των φύλλων και πρόωρη φυλλόπτωση με αποτέλεσμα να μην ωριμάζουν τα σταφύλια και να καθίστανται ακατάλληλα εμπορικά.

Αντιμετώπιση: Συνίσταται η χρήση θείου την άνοιξη και η λογική χρήση ευρέως φάσματος εντομοκτόνων και ακαρεοκτόνων.  Επειδή προσβάλλει φυτά που υφίστανται στρες , η καλή περιποίηση των φυτών βοηθά στην αντοχή τους.

6.                 Μυίγα της Μεσογείου (Ceratitis capitata:  Tephrididae)

Η μυίγα της Μεσογείου, Ceratitis capitata, αποτελεί πρόσφατο πρόβλημα στην επιτραπέζια σουλτανίνα λόγω των πολλαπλών ορμονιασμάτων που υφίσταται. Εν τούτοι καμιά φορά μπορεί να παρουσιαστεί και σε σταφιδάμπελα σε ασήμαντα ποσοστά. Ως έντομο καραντίνας δημιουργεί πρόβλημα στις εξαγωγές.

Η μυίγα της Μεσογείου προσβάλλει τις ώριμες ρόγες προκαλώντας χαρακτηριστικές στοές .  Οι εναποθέσεις στις ρόγες αποτελούν εστία πρόκλησης δευτερογενών προσβολών από βοτρύτιδα και μύκητες.

Καταπολέμηση: Συνίσταται η χρήση δολωματικών ψεκασμών. 

http://www.nagref.gr/journals/ethg/images/35/eth35p18-19.pdf

Ανάλογα άρθρα:

Βιολογική καλλιέργεια αμπελιού

Ασθένεις ξύλου της Αμπέλου

Βιολογικοί εχθροί και παγίδες ευδεμίδας του αμπελιού

Εργασίες στο Αμπέλι τον Μάρτιο- Απρίλιο