ΔΥΣΜΕΝΕΙΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΜΗΛΩΝ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΩΝ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ
ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑΣ
Αναπλ. Καθηγητής Γιώργος Νάνος
ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Ι (Σημειώσεις για ειδικά θέματα)
Αλλα άρθρα:
Πτώση της θερμοκρασίας του αέρα κάτω από το μηδέν μπορεί να προκαλέσει πήξη του νερού των φυτικών ιστών το οποίο μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα τη ζημιά από παγετό. Η θερμοκρασία στην οποία πήζει το νερό σε κάθε φυτικό ιστό και η ζημιά που θα προκαλέσει εξαρτώνται από το φυτικό ιστό και την εποχή.
Υποτροπικά και τροπικά είδη μπορεί να ζημιωθούν και από θερμοκρασίες άνω του μηδενός (και συνήθως κάτω των 14 ºC) ανάλογα με τη διάρκεια παραμονής τους σε αυτές. Αυτή η ζημιά ονομάζεται Chilling και δεν θα μας απασχολήσει περαιτέρω για οικονομία χώρου. Το μόνο που ενδιαφέρει εμάς είναι η συντήρηση των τροπικών καρπών σε θερμοκρασίες που δεν θα προκαλέσουν chilling. Ως παράδειγμα αναφέρεται το ότι η μπανάνα ή το μάνγκο δεν πρέπει να διατηρείται στο οικιακό ψυγείο, όταν αυτοί οι καρποί δεν είναι ώριμοι για κατανάλωση.
Τις μεγαλύτερες ζημιές παθαίνει το φυτικό κεφάλαιο από εαρινούς και χειμερινούς παγετούς, με καταστροφή της παραγωγής για τη χρονιά ή και καταστροφή του φυτικού κεφαλαίου για μερικά χρόνια. Στην Ελλάδα αργά το Φθινόπωρο, το Χειμώνα και τις αρχές Άνοιξης συνθήκες άπνοιας, αίθριου ουρανού και χαμηλού βαρομετρικού πολύ συχνά προκαλούν απώλεια θερμότητας από το έδαφος προς τον ουρανό τις νυκτερινές και πρώτες πρωινές ώρες σε τέτοιο βαθμό ώστε η θερμοκρασία κοντά στην επιφάνεια του εδάφους να πέφτει κάτω του μηδενός και να δημιουργείται
συχνά πάχνη (λευκός παγετός ή παγετός ακτινοβολίας). Θύλακας παγετού είναι περιοχή στην οποία εγκλωβίζεται ψυχρός αέρας (στις κοιλάδες) και ψύχεται περαιτέρω (όπως μόλις περιγράφηκε), ώστε η περιοχή – θύλακας να κινδυνεύει περισσότερο από ζημιές από χαμηλές θερμοκρασίες σε σχέση με περιοχές όπου οι ψυχρές μάζες μπορούν να παρασυρθούν (όπως στις πλαγιές).
Καθώς η θερμοκρασία κοντά στο έδαφος μειώνεται, δημιουργείται μια στρωμάτωση θερμοκρασίας ώστε στα 1-2 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους να έχουμε τη χαμηλότερη θερμοκρασία και καθώς ανεβαίνουμε προς τα 20-40 μέτρα να έχουμε ένα μέγιστο (θερμοροφή), ενώ
πιο ψηλά η θερμοκρασία επηρεάζεται από το χαμηλό βαρομετρικό και μετά από εκατοντάδες μέτρα μπορεί να είναι πολύ πιο χαμηλή. Όταν υπάρχει χιονόστρωση, η θερμοκρασία είναι ελάχιστη ακριβώς πάνω από την επιφάνεια του χιονιού λόγω της μέγιστης ανάκλασης της θερμότητας και της χαμηλής θερμοκρασίας του χιονιού.
Νύκτες με συννεφιά ή μεγάλοι παρακείμενοι όγκοι νερού εμποδίζουν την πτώση της θερμοκρασίας με συγκράτηση της θερμότητας ή έκλυση θερμότητας, αντίστοιχα. Ο άνεμος επίσης παρεμποδίζει την πτώση της θερμοκρασίας καθώς ανακατεύει τις ψυχρές μάζες με θερμότερο αέρα από υψηλότερα στρώματα και δεν επιτρέπει την έντονη μείωση της θερμοκρασίας αέρα κοντά στο έδαφος. Τέλος, οτιδήποτε εμποδίζει τη συσσώρευση θερμότητας κατά τη διάρκεια της ημέρας (ζιζάνια, τύπος εδάφους, βόρεια έκθεση του οπωρώνα) ή αυξάνει την απώλεια θερμότητας τη νύκτα (ζιζάνια, φρέσκο αναμοχλευμένο έδαφος) αυξάνει τον κίνδυνο παγετού. Σε βόρειες χώρες, πολικές αέριες μάζες με χαμηλή υγρασία μπορεί να έχουν τόσο χαμηλή θερμοκρασία ώστε να προκαλέσουν έντονο παγετό (μελανός παγετός), φαινόμενο σπανιότατο στην Ελλάδα.
Ζημιές από παγετούς
Στην Ελλάδα τα φυλλοβόλα οπωροφόρα κινδυνεύουν κύρια από τους ανοιξιάτικους παγετούς και πιο σπάνια από Φθινοπωρινούς (ηρτημένη καρποφορία ζημιώνεται σε θερμοκρασίες <-3 ºC) ή χειμερινούς παγετούς. Τα φυλλοβόλα οπωροφόρα έχουν τη δυνατότητα σκληραγώγησης για να αντιμετωπίσουν τους χειμερινούς παγετούς ώστε να είναι ικανά να επιβιώσουν χωρίς ή με ελάχιστες ζημιές σε θερμοκρασίες από -25 έως -35 ºC.
Πολλές ποικιλίες καρυδιάς είναι πολύ πιο ευαίσθητες και μπορεί να ζημιωθούν σημαντικά σε θερμοκρασίες <-15 ºC. Η σκληραγώγηση των φυλλοβόλων οπωροφόρων γίνεται, σύμφωνα με την
επικρατέστερη θεωρία, σε τρία στάδια. Με τις βραχυήμερες συνθήκες του Σεπτεμβρίου το δέντρο ξεκινά τις διαδικασίες ληθάργου με τη συσσώρευση αποθηκευτικών ουσιών (υδατάνθρακες, πρωτείνες) και τη δημιουργία υδρόφιλων κολλοειδών ουσιών στο κύτταρο που δεσμεύουν νερό ώστε αυτό να μην μπορεί εύκολα να κρυσταλλωθεί. Αρκετοί τύποι κυττάρων έχουν αυτή την ικανότητα όπως μεριστωματικά κύτταρα οφθαλμών και παρεγχυματικά κύτταρα στις ηθμαγγειώδεις μοίρες (όχι βέβαια τα φύλλα και οι καρποί). Έτσι αυτά τα κύτταρα και τα όργανα κατ’ επέκταση τον Οκτώβριο έχουν αντοχή σε θερμοκρασίες έως και -8 ºC.
Ύπαρξη καρπών, υπερβολική όψιμη αζωτούχος λίπανση και όψιμη άρδευση παρεμποδίζουν την είσοδο σε λήθαργο, καθώς ωθούν το φυτό σε έντονη κίνηση χυμών και νέα βλάστηση ή, με άλλα λόγια, στην αδυναμία των φυτών να αποθηκεύσουν υδατάνθρακες. Οι 2-3 πρώιμοι ελαφροί παγετοί του Οκτωβρίου – Νοεμβρίου και η ύπαρξη φύλλων στα φυτά στέλνουν το μήνυμα για την περαιτέρω σκληραγώγηση στα ανωτέρω κύτταρα ώστε αυτά να γίνουν ανθεκτικά σε θερμοκρασίες έως -21 ºC και, ανάλογα το είδος, ακόμα χαμηλότερα. Το τρίτο στάδιο σκληραγώγησης (αντοχή σε ακόμα χαμηλότερες θερμοκρασίες) είναι ταχύτατο (σε 1-2 ημέρες) όταν έχουμε μόνιμο παγετό (δηλ. 24 ώρες την ημέρα θερμοκρασίες <-1 ºC) και χάνεται επίσης ταχύτατα (σε 1-2 ημέρες) με την άνοδο της θερμοκρασίας άνω του μηδενός. Αυτές οι συνθήκες απέτρεψαν την εκτεταμένη καταστροφή των φυλλοβόλων οπωροφόρων κατά τους παγετούς του Δεκεμβρίου 2001 στην περιοχή της Θεσσαλίας. Όταν συμπληρωθούν οι απαιτούμενες ανά είδος και ποικιλία ώρες χαμηλών θερμοκρασιών,
διακόπτεται ο λήθαργος και οι ανθοφόροι οφθαλμοί καθώς και τα λοιπά παρεγχυματικά κύτταρα χάνουν τη σκληραγώγηση τους (γίνονται ευαίσθητοι σε θερμοκρασίες -6 έως -8 ºC) και ετοιμάζονται για την επερχόμενη Άνοιξη. Τέτοια εκτεταμένη ζημιά έπαθαν πολλά οπωροφόρα το Φεβρουάριο του 2003. Έτσι με την έκπτυξη των οφθαλμών έχουμε και ευαισθησία σε χαμηλές θερμοκρασίες που
φαίνονται στον Πίνακα 2, ανάλογα το στάδιο ανάπτυξης των οφθαλμών. Αυτοί οι ανοιξιάτικοι παγετοί προκαλούν τις μεγαλύτερες ζημιές σε άνθη και καρπίδια στα φυλλοβόλα οπωροφόρα στην Ελλάδα χωρίς να βλάπτουν τη βλάστηση. Επίσης σε είδη όπως καρυδιά, κυδωνιά και ακτινιδιά, οι ανοιξιάτικοι παγετοί προκαλούν πάγωμα του νεοεκπτυσσόμενου βλαστού ο οποίος αργότερα θα έφερε τα άνθη και
καρποφορία. Έτσι εδώ έμμεσα χάνεται η καρποφορία, ενώ άλλοι κοιμώμενοι οφθαλμοί εκβλαστάνουν και πλαισιώνουν το δέντρο με βλάστηση.
Οι ενέργειες που μπορεί να κάνει ένας γεωπόνος περιλαμβάνουν:
Πριν τον παγετό: τοποθέτηση θερμομέτρων μεγίστου-ελαχίστου, έλεγχο με χρήση ρυθμιζόμενου καταψύκτη (σε συνδυασμό με κατάλληλα εξοπλισμένα εργαστήρια) της αντοχής των κύριων ειδών και ποικιλιών της περιοχής σε χαμηλές θερμοκρασίες, γνώση των κρίσιμων φάσεων του κάθε είδους και θερμοκρασιών που προκαλούν ζημιά από βιβλιογραφικές πηγές και διαδίκτυο, ενημέρωση των παραγωγών για εφαρμόσιμες μεθόδους σκληραγώγησης των φυτών και παθητικής και ενεργητικής
προστασίας, ενημέρωση από μετεωρολογικούς σταθμούς ή διαδίκτυο για επικείμενες καιρικές συνθήκες.
Μετά τον παγετό: άμεσα λήψη παρατηρήσεων από θερμόμετρα μεγίστου-ελαχίστου (το ίδιο πρωί), λήψη φυτικών δειγμάτων και παρατηρήσεις έως το απόγευμα της ίδιας ημέρας για ζημιά, κινητοποίηση παραγωγών και φορέων.
Πιθανόν χρήση χαλκούχων για προστασία των φυτών από μύκητες που διέρχονται από τις νέες πληγές (προσοχή στην ευαισθησία των φυτικών μερών) ή και φυτορυθμιστικών ουσιών για παρθενοκαρπία.
Πίνακας 2. Κρίσιμες θερμοκρασίες παγώματος ανθοφόρων οφθαλμών (για ζημιά στο
90% των οφθαλμών ή καρπιδίων) από ανοιξιάτικους παγετούς και για κρίσιμα στάδια
ανάπτυξης.
Είδος Ρόδινη κορυφή Πλήρη άνθιση Καρπόδεση
Αμυγδαλιά -2,8ºC -1,1ºC
Αχλαδιά -5,6ºC -4,5ºC -3,2ºC
Βερικοκιά -7,2ºC -5,6ºC -3,9ºC
Κερασιά -4,0ºC -3,9ºC -3,5ºC
Μηλιά -3,9ºC -3,9ºC -3,5ºC
Ροδακινιά -6,1ºC -4,4ºC -3,5ºC
Ζημιές από παγετό στα εσπεριδοειδή
Οι συχνότερες ζημιές στα εσπεριδοειδή συμβαίνουν από χειμερινούς παγετούς και είναι πολύ συχνές στην Ελλάδα. Τα εσπεριδοειδή δεν έχουν ουσιαστικά δυνατότητα σκληραγώγησης στο ψύχος, γι’ αυτό νεκρώνονται σε θερμοκρασίες κάτω του μηδενός αλλά όχι πολύ χαμηλές. Έτσι μετά από παραμονή επί δύο ώρες στους -2,5 ºC παγώνουν πράσινοι και ημιώριμοι καρποί πορτοκαλιάς και λεμονιάς, στους -2,8 ºC οι ώριμοι καρποί και νεαρή βλάστηση, στους -4,5 ºC μεγάλης ηλικίας βλαστοί και οι οφθαλμοί και στους -10 ºC νεκρώνονται ολόκληρα δέντρα πορτοκαλιάς. Τα μανταρινοειδή είναι πιο ανθεκτικά και η λεμονιά πιο ευαίσθητη από την πορτοκαλιά.
Ζημιές από παγετό στην ελιά
Η ελιά, παρότι είναι υποτροπικό είδος, έχει κάποια μορφή σκληραγώγησης στο ψύχος. Η ελιά κινδυνεύει από τους πρώιμους φθινοπωρινούς παγετούς και τους χειμερινούς παγετούς και τεράστιες ζημιές συμβαίνουν περιοδικά και στη χώρα μας. Έτσι έως και το Δεκέμβριο οι καρποί θα παγώσουν στους -3 ºC, τα φύλλα στους -3 έως -6 ºC, ο φλοιός στους -7 ºC και το ξύλο στους μεγαλύτερης ηλικίας βλαστούς στους -13 ºC. Τον Ιανουάριο τα ελαιόδεντρα έχουν σκληραγωγηθεί (εάν έχει
συλλεγεί ο καρπός) και οι οφθαλμοί και μεγάλης ηλικίας βλαστοί αντέχουν λίγο περισσότερο (κατά 2-3 ºC πιο χαμηλά από ότι ανωτέρω) στο ψύχος. Με το πέρας του ληθάργου η αντοχή στο ψύχος μειώνεται και ξεκινά η ανοιξιάτικη βλάστηση.
Παθητική προστασία από τους παγετούς
Νοτιοανατολική έκθεση, επικλινές έδαφος και μικρό υψόμετρο του οπωρώνα βοηθούν στην αποφυγή ζημιών από παγετούς. Σε εγκατεστημένους οπωρώνες οι ανεμοφράκτες μπορεί να δημιουργήσουν θύλακα παγετού και να προκαλέσουν μεγαλύτερη της αναμενόμενης ζημιά. Η χημική ζιζανιοκτονία ή χαμηλή κοπή (καθαρό από ζιζάνια, ακαλλιέργητο έδαφος) και το υγρό έδαφος μειώνουν τον κίνδυνο παγετών. Όψιμη αζωτούχος λίπανση και αρδεύσεις το προηγούμενο καλοκαίρι, υπερβολική καρποφορία, καθυστερημένη συγκομιδή, πρώιμο κλάδεμα πριν τον παγετό, αποφύλλωση από εχθρούς και ασθένειες την προηγούμενη βλαστική περίοδο, ακατάλληλο υποκείμενο και γενικά διάφορες καταπονήσεις (έλλειψη ανόργανων στοιχείων και νερού, κ.λπ.) κάνουν το δέντρο πιο ευαίσθητο στους παγετούς. Μείωση του κινδύνου ζημιών μπορεί να επιτευχθεί με ψεκασμούς με
χαλκούχα σκευάσματα τα τέλη Χειμώνα για μείωση των πληθυσμών των παγοποιητικών βακτηρίων (Pseudomonas syringae) στην επιφάνεια των φυτών (καθώς τα βακτήρια είναι υπεύθυνα για την έναρξη των παγοκρυστάλλων) ή με κάλυψη των φυτών (φράουλα με άχυρο) ή κορμού (ακτινιδιά με μονωτικά υλικά) ώστε να αποφύγουν την άμεση έκθεση στις ελάχιστες θερμοκρασίες. Η καθυστέρηση της άνθισης μελετάται αλλά δεν εφαρμόζεται ακόμα πουθενά διεθνώς. Καθυστέρηση
της άνθισης μπορεί να επιτευχθεί με εφαρμογή ethephon το Φθινόπωρο, με περιοδικό τεχνητό δροσισμό (με αρδευτικά μπεκ) μετά το πέρας του ληθάργου και με την εφαρμογή πυκνών ελαίων (παράλληλα με την αντιμετώπιση ζωικών εχθρών) τα τέλη του χειμώνα.
Ενεργητική προστασία από παγετούς
Μια επιτυχής ενεργητική προστασία από παγετούς προϋποθέτει τη γνώση της αντοχής των φυτών εκείνη τη στιγμή στις χαμηλές θερμοκρασίες, κατάλληλη πρόγνωση του καιρού τουλάχιστον λίγες ώρες πριν (πόσο χαμηλά και πόσες ώρες θα πέσει η θερμοκρασία) και την εγκατάσταση μιας μεθόδου παγετοπροστασίας.
Διεθνώς ενεργητική προστασία γίνεται με θέρμανση του οπωρώνα με καύση υλικών όπως άχυρου, παλιών ελαστικών, ή με κατάλληλες θερμάστρες που χρησιμοποιούν λάδια, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο. Η μέθοδος αυτή εγκαταλείπεται λόγω των επιπτώσεων που έχει στο περιβάλλον ή απαγορεύθηκε τελείως σε πολλές περιοχές του κόσμου. Ενεργητική προστασία γίνεται (σπάνια) με χρήση ελικοπτέρου το οποίο πετώντας χαμηλά (<30-40 m από την επιφάνεια του εδάφους) μεταφέρει αέρα από τα θερμότερα στρώματα προς την επιφάνεια του εδάφους. Οι πιο εκτεταμένες μορφές ενεργητικής προστασίας από παγετούς διεθνώς και στην Ελλάδα είναι η χρήση ανεμομικτών και η τεχνητή βροχή. Οι ανεμομίκτες κοστίζουν πολύ, απαιτούν συγκεκριμένη διαδικασία για να λειτουργήσουν (όταν χρησιμοποιείται πετρελαιομηχανή) ή απαιτείται ηλεκτρικό ρεύμα, μπορούν να καλύψουν 20-40 στρέμματα οπωρώνα και να ανεβάσουν τη θερμοκρασία στο ύψος των δέντρων,
ανάλογα με το βάθος και ύψος της θερμοροφής και τον άνεμο, κατά 2-4 ºC το πολύ. Συνδυασμός των μεθόδων καύσης υλικών και ανεμομίκτη χρησιμοποιούνται σε μερικές περιοχές του κόσμου ακόμα και για μείωση των ζημιών από έντονους παγετούς του Χειμώνα.
Ο πιο επεκτεινόμενος τρόπος ενεργητικής προστασίας από παγετούς είναι η άρδευση με ατομικά μπεκ (τεχνητή βροχή) που βρίσκονται μέσα ή πάνω από την κόμη του δέντρου. Η εφαρμογή από νωρίς το βράδυ νερού στην επιφάνεια του φυτού και εδάφους προκαλεί έκλυση θερμότητας (κατά την ψύξη και κατόπιν πήξη του νερού) αλλά και μόνωση των ιστών που καλύπτονται από πάγο ώστε να αποφευχθεί η πτώση της θερμοκρασίας αυτών κάτω του -1 ºC ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία του αέρα. Αυτός ο τρόπος παγετοπροστασίας απαιτεί υψηλή παροχή νερού και ύπαρξη δικτύου άρδευσης με πίεση, μπορεί να προκαλέσει σπάσιμο των κλάδων, αλλά θεωρείται ο αποτελεσματικότερος των μεθόδων που χρησιμοποιούνται.
Στην Ελλάδα τα εσπεριδοειδή προστατεύονται εκτεταμένα με άρδευση με τεχνητή βροχή και με ανεμομίκτες, ενώ τα φυλλοβόλα προστατεύονται πιο σπάνια και με τη χρήση τεχνητής βροχής.
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΓΕΩΠΟΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ
ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑΣ
Αναπλ. Καθηγητής Γιώργος Νάνος
ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑ Ι (Σημειώσεις για ειδικά θέματα)
Αλλα άρθρα:
Πρώτες βοήθειες μετά τον παγετό σε αμπέλι και οπωροφόρα
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο φαινόμενο «Αριάδνη» που χτύπησε την Ελλάδα τις προηγούμενες μέρες έντυσε τη χώρα μας στα λευκά και την κάλυψε με πολύ ψυχρές αέριες μάζες που σε αρκετές περιοχές ο υδράργυρος έδειξε μέχρι και -20οC. Μπορεί η εικόνα ενός χιονισμένου τοπίου, σε συνδυασμό με την ηρεμία που επικρατεί όταν το χιόνι πέφτει να είναι μαγική, οι ζημιές όμως που προκαλεί ένα έντονο κύμα κακοκαιρίας στον αγροτικό τομέα είναι μεγάλες και οι παραγωγοί ανησυχούν για τις καλλιέργειές τους. Το ποσοστό ζημιάς στις καλλιέργειες εξαρτάται από το είδος της καλλιέργειας αλλα και από το στάδιο ανάπτυξης του φυτού την περίοδο του παγετού.Τις μεγαλύτερες ζημιές από παγετό παθαίνουν τα εσπεριδοειδή και ακολουθούν η κερασιά, η ροδακινιά, η καρυδιά, η μηλιά, η άμπελος, η αμυγδαλιά και τέλος η αχλαδιά.Σε γενικές γραμμές τα φυλλοβόλα καρποφόρα δέντρα, η ελιά από την οποία έχουν μαζευτεί οι καρποί και η άμπελος, είναι σκληραγωγημένα στο να αντέχουν τις αρνητικές θερμοκρασίες του χειμώνα. Τα δέντρα βρίσκονται σε λήθαργο. Νερό και θρεπτικά στοιχεία δεν απορροφούνται από τις ρίζες ούτε μετακινούνται εντός του φυτού μέσω των αγγείων του. Έτσι, συνήθως, δεν υφίστανται σοβαρές ζημιές.Για παράδειγμα, στην ελιά σοβαρές ζημιές (φυλλόπτωση, σχίσιμο του φλοιού ή/και ξήρανση κλάδων, βλαστών) προκαλούνται σε θερμοκρασίες -10,5οC ως -12oC.Στα πυρηνόκαρπα οι ανθοφόροι οφθαλμοί το χειμώνα είναι ανθεκτικοί και μπορούν να αντέξουν θερμοκρασίες ως -25οC περίπου χωρίς να ζημιωθούν, ενώ οφθαλμόπτωση μπορεί να παρατηρηθεί σε θερμοκρασίες χαμηλότερες των -25οC.Αντίστοιχα, οι οφθαλμοί της μηλιάς στο στάδιο του ληθάργου ζημιώνονται με θερμοκρασίες χαμηλότερες των -35οC. Στο αμπέλι, κατά τη διάρκεια του ληθάργου, προκαλούνται ζημιές σε θερμοκρασίες -18οC ως -12οC. Παρόλα αυτά υπό συνθήκες έντονου και παρατεταμένου ψύχους μπορεί να προκληθούν μεγάλες ζημιές που οδηγούν ως και τη νέκρωση του δέντρου.Τα παραπάνω δεν ισχύουν, βέβαια, για τα εσπεριδοειδή καθώς έχουν τα φύλλα τους όλο το χρόνο και ίσως και τους καρπούς και πλήττονται σοβαρά από τους έντονους παγετούς. Υπό συνθήκες παγετού το νερό των φυτικών ιστών παγώνει και σχηματίζονται παγοκρύσταλλοι οι οποίοι προκαλούν διαρρήξεις στα κυτταρικά τοιχώματα και στις κυτταρικές μεμβράνες των φυτικών ιστών καθώς και αφυδάτωση. Εάν ο παγετός είναι ασθενής και μικρής διάρκειας οι ζημιές περιορίζονται στα φύλλα και τους νεαρούς βλαστούς, ενώ με ισχυρό και μεγάλης διάρκειας παγετό καταστρέφονται πλήρως οι καρποί και ζημιώνονται κλάδοι, βραχίονες ακόμη και ο κορμός οδηγώντας στη νέκρωση του δέντρου.Εκτός από τις αρνητικές επιπτώσεις του παγετού, ζημιά προκαλεί και το χιόνι το οποίο λόγω του ύψους, του βάρους και της διάρκειας παραμονής του προκαλεί μηχανικές ζημιές στο φυτικό κεφάλαιο με σπάσιμο βλαστών, κλάδων, βραχιόνων ή/και ολόκληρων των δέντρων κυρίως αυτών που έχουν αναπτυγμένο το φύλλωμά τους (εσπεριδοειδή, ελιά). Τα συμπτώματα στην παραγωγή είναι η απώλεια-καταστροφή ανθοφόρων οφθαλμών, άνθεων και καρπών.
Ενέργειες μετά τον παγετό:
-
Κατάλληλοι ψεκασμοί
Μετά από έναν ισχυρό παγετό πρέπει να γίνονται ψεκασμοί με χαλκούχα σκευάσματα για να βοηθηθούν τα δένδρα προκειμένου να ξεπεράσουν το στρες των χαμηλών θερμοκρασιών.Ειδικά για την ελιά και τα εσπεριδοειδή η διαδικασία αυτή είναι σημαντική γιατί προστατεύονται τα δέντρα από προσβολή από παθογόνα βακτήρια.Τα τμήματα του δένδρου όπου υπάρχουν σχισίματα του φλοιού πρέπει να θεραπεύονται με μυκητοκτόνα και να καλύπτονται με κόλλα εμβολιασμού για να αποφθεχθεί η είσοδος παθογόνων.
-
Λίπανση
ΑπάντησηΔιαγραφήΌσο αφορά τη λίπανση τα παγετόπληκτα δέντρα πρέπει να λιπαίνονται ανάλογα με τις ζημιές που έχουν υποστεί.Εάν οι ζημιές είναι μικρές η λίπανση πρέπει να γίνεται όπως και στα υγιή δέντρα αποφεύγοντας την υπερβολική αζωτούχο λίπανση.Τα δέντρα με μέτριες ζημιές λιπαίνονται με μικρότερες ποσότητες λιπασμάτων κυρίως αζωτούχων, ενώ σε δέντρα με σοβαρές ζημιές δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αζωτούχα λιπάσματα αν δεν αντιμετωπιστούν πρώτα τροφοπενίες ιχνοστοιχείων (ψευδαργύρου, μαγγανίου, μαγνησίου) που παρατηρούνται μετά τον παγετό.
-
Άρδευση
Κατά τη διάρκεια του παγετού, λόγω χαμηλών θερμοκρασιών, οι ρίζες των φυτών δεν μπορούν να απορροφήσουν αρκετό νερό με αποτέλεσμα πολλές φορές να παρατηρείται αφυδάτωση των φύλλων. Παρόλα αυτά δεν πρέπει να γίνεται άρδευση αμέσως μετά τον παγετό γιατί όσο λιγότερο φύλλωμα υπάρχει στο δένδρο τόσο λιγότερο νερό χάνεται με τη διαπνοή και επομένως τόσο λιγότερο το νερό που θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατά την άρδευση.
-
Κλάδεμα
Τα παγετόπληκτα δέντρα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να κλαδεύονται αμέσως μετά το τέλος του παγετού. Θα πρέπει να περάσει αρκετό διάστημα (ίσως και τέσσερις μήνες ως τις αρχές της άνοιξης) ώστε να είναι ορατή η έκταση της πραγματικής ζημιάς και να μπορεί να γίνει κλάδεμα μόνο των ξηρών-νεκρωμένων τμημάτων των δέντρων. Συνήθως η ζημιά δεν είναι τόσο μεγάλη και την άνοιξη νεαρή βλάστηση αναπτύσσεται από φυτικούς ιστούς που εξ΄αρχής φαινόταν νεκρωμένοι.Κλάδεμα των δέντρων πολύ νωρίτερα θα οδηγήσει σε περαιτέρω ζημιά καθώς οι φυτικοί ιστοί θα υποστούν κι άλλη ζημιά σε έναν επόμενο ανοιξιάτικο παγετό. Τα παγωμένα κλαδιά και φύλλα πάνω στο δέντρο λειτουργούν ως μονωτικό και παγιδεύουν ζεστό αέρα μέσα στην κόμη.Σε περίπτωση μεγάλης ζημιάς γίνεται κλάδεμα επανασχηματισμού ή διαμόρφωσης της κόμης με βραχιοτομή ή/και κορμοτομή, ενώ σε ήπια ζημιά γίνεται κλάδεμα αφαίρεσης νεαρών κλάδων.Σε περίπτωση κορμοτομής, εάν πρόκειται για ποικιλία εμβολιασμένη σε υποκείμενο, η τομή του κορμού πρέπει να γίνεται πάνω από το σημείο του εμβολιασμού, ενώ σε αντίθετη περίπτωση απαιτείται επανεμβολιασμός.Σε κάθε περίπτωση, η σωστή επιλογή του είδους καλλιέργειας ανάλογα με το μικροκλίμα της κάθε περιοχής και η λήψη τόσο προληπτικών όσο και ενεργητικών μέτρων προστασίας βοηθούν ώστε να μειώνονται στο ελάχιστο οι ζημιές.
με εκτίμηση,
Αλέξης Σπανέλλης
Γεωπόνος ΓΠΑ, Τμήμα Φυτικής Παραγωγής
Αθήνα
κιν. 697 47 27 707
alexis.spanellis@yahoo.grMέλος ΔΣ Π.Ε.Ε.Γ.Ε.Π.
(Πανελλήνια Ένωση Επαγγελματιών Γεωτεχνικών και Επιχειρήσεων Πρασίνου)
Πρώτες βοήθειες μετά τον παγετό σε αμπέλι και οπωροφόρα
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο φαινόμενο «Αριάδνη» που χτύπησε την Ελλάδα τις προηγούμενες μέρες έντυσε τη χώρα μας στα λευκά και την κάλυψε με πολύ ψυχρές αέριες μάζες που σε αρκετές περιοχές ο υδράργυρος έδειξε μέχρι και -20οC. Μπορεί η εικόνα ενός χιονισμένου τοπίου, σε συνδυασμό με την ηρεμία που επικρατεί όταν το χιόνι πέφτει να είναι μαγική, οι ζημιές όμως που προκαλεί ένα έντονο κύμα κακοκαιρίας στον αγροτικό τομέα είναι μεγάλες και οι παραγωγοί ανησυχούν για τις καλλιέργειές τους. Το ποσοστό ζημιάς στις καλλιέργειες εξαρτάται από το είδος της καλλιέργειας αλλα και από το στάδιο ανάπτυξης του φυτού την περίοδο του παγετού.Τις μεγαλύτερες ζημιές από παγετό παθαίνουν τα εσπεριδοειδή και ακολουθούν η κερασιά, η ροδακινιά, η καρυδιά, η μηλιά, η άμπελος, η αμυγδαλιά και τέλος η αχλαδιά.Σε γενικές γραμμές τα φυλλοβόλα καρποφόρα δέντρα, η ελιά από την οποία έχουν μαζευτεί οι καρποί και η άμπελος, είναι σκληραγωγημένα στο να αντέχουν τις αρνητικές θερμοκρασίες του χειμώνα. Τα δέντρα βρίσκονται σε λήθαργο. Νερό και θρεπτικά στοιχεία δεν απορροφούνται από τις ρίζες ούτε μετακινούνται εντός του φυτού μέσω των αγγείων του. Έτσι, συνήθως, δεν υφίστανται σοβαρές ζημιές.Για παράδειγμα, στην ελιά σοβαρές ζημιές (φυλλόπτωση, σχίσιμο του φλοιού ή/και ξήρανση κλάδων, βλαστών) προκαλούνται σε θερμοκρασίες -10,5οC ως -12oC.Στα πυρηνόκαρπα οι ανθοφόροι οφθαλμοί το χειμώνα είναι ανθεκτικοί και μπορούν να αντέξουν θερμοκρασίες ως -25οC περίπου χωρίς να ζημιωθούν, ενώ οφθαλμόπτωση μπορεί να παρατηρηθεί σε θερμοκρασίες χαμηλότερες των -25οC.Αντίστοιχα, οι οφθαλμοί της μηλιάς στο στάδιο του ληθάργου ζημιώνονται με θερμοκρασίες χαμηλότερες των -35οC. Στο αμπέλι, κατά τη διάρκεια του ληθάργου, προκαλούνται ζημιές σε θερμοκρασίες -18οC ως -12οC. Παρόλα αυτά υπό συνθήκες έντονου και παρατεταμένου ψύχους μπορεί να προκληθούν μεγάλες ζημιές που οδηγούν ως και τη νέκρωση του δέντρου.Τα παραπάνω δεν ισχύουν, βέβαια, για τα εσπεριδοειδή καθώς έχουν τα φύλλα τους όλο το χρόνο και ίσως και τους καρπούς και πλήττονται σοβαρά από τους έντονους παγετούς. Υπό συνθήκες παγετού το νερό των φυτικών ιστών παγώνει και σχηματίζονται παγοκρύσταλλοι οι οποίοι προκαλούν διαρρήξεις στα κυτταρικά τοιχώματα και στις κυτταρικές μεμβράνες των φυτικών ιστών καθώς και αφυδάτωση. Εάν ο παγετός είναι ασθενής και μικρής διάρκειας οι ζημιές περιορίζονται στα φύλλα και τους νεαρούς βλαστούς, ενώ με ισχυρό και μεγάλης διάρκειας παγετό καταστρέφονται πλήρως οι καρποί και ζημιώνονται κλάδοι, βραχίονες ακόμη και ο κορμός οδηγώντας στη νέκρωση του δέντρου.Εκτός από τις αρνητικές επιπτώσεις του παγετού, ζημιά προκαλεί και το χιόνι το οποίο λόγω του ύψους, του βάρους και της διάρκειας παραμονής του προκαλεί μηχανικές ζημιές στο φυτικό κεφάλαιο με σπάσιμο βλαστών, κλάδων, βραχιόνων ή/και ολόκληρων των δέντρων κυρίως αυτών που έχουν αναπτυγμένο το φύλλωμά τους (εσπεριδοειδή, ελιά). Τα συμπτώματα στην παραγωγή είναι η απώλεια-καταστροφή ανθοφόρων οφθαλμών, άνθεων και καρπών.
Ενέργειες μετά τον παγετό:
-
Κατάλληλοι ψεκασμοί
Μετά από έναν ισχυρό παγετό πρέπει να γίνονται ψεκασμοί με χαλκούχα σκευάσματα για να βοηθηθούν τα δένδρα προκειμένου να ξεπεράσουν το στρες των χαμηλών θερμοκρασιών.Ειδικά για την ελιά και τα εσπεριδοειδή η διαδικασία αυτή είναι σημαντική γιατί προστατεύονται τα δέντρα από προσβολή από παθογόνα βακτήρια.Τα τμήματα του δένδρου όπου υπάρχουν σχισίματα του φλοιού πρέπει να θεραπεύονται με μυκητοκτόνα και να καλύπτονται με κόλλα εμβολιασμού για να αποφθεχθεί η είσοδος παθογόνων.
-