Το Δενδρολίβανο

Το Δενδρολίβανο

Του Κ. Θ. Μπουχέλου

Ομότιμου Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών

Εισαγωγή

Μιλώντας για αστική γεωργία, υποχρεούμαστε να διευκρινίσουμε ότι ανάμεσα στα αναρίθμητα καρποφόρα φυτά (εδώδιμα οπωροφόρα, λαχανοκομικά, κ. ά.) η μεγάλη κατηγορία των ενδημικών αρωματικών μας φυτών ως καρυκεύματα, αφέψημα και φαρμακευτικά, σε μεγάλους μάλιστα πληθυσμούς, απαντώνται είτε στον αστικό χώρο ως καλλωπιστικά σε κήπους, παρτέρια και γλάστρες, ή και αυτοφυή στον περιαστικό χώρο. Δεν είναι πάντοτε ο καρπός των φυτών που χρησιμοποιείται αλλά το φύλλωμα, οι τρυφεροί βλαστοί, τα αιθέρια έλαια και οι χυμοί αποτελούν εξ’ ίσου στοιχεία που προσφέρουν μια ιδιαίτερα υψηλή προστιθέμενη αξία. Το γνωστό μας δενδρολίβανο είναι ένα από αυτά, πολύ δημοφιλές στη χώρα μας και όχι μόνο, για τις καλλωπιστικές, αρωματικές και θεραπευτικές του ιδιότητες αλλά και τίς χρήσεις του στη μαγειρική.  

 Το φυτό

Το Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis) στην αγγλική rosemary, είναι ξυλώδης, πολυετής και αειθαλής θάμνος, πολύκλαδος και πυκνόφυλλος, με βελονοειδή φύλλα και με συνήθως μπλε αρωματικά άνθη. Ανήκει στην οικογένεια τωνΧειλανθών, όπου και ο βασιλικός, η μέντα, ο δυόσμος, η λεβάντα, η μαντζουράνα, το φασκόμηλο, η ρίγανη, κ.ά. αρωματικά φυτά.  Ιθαγενές στην Μεσόγειο, υπάρχει σε αφθονία στην Ελλάδα. Οφείλει το όνομα του γένους στις Λατινικές λέξεις  ros  = δροσιά και marinus  = θαλάσσιος, επειδή σε πολλές περιπτώσεις δεν χρειάζεται νερό αλλά μόνο την υγρασία που φέρνει η θαλάσσια αύρα. Τούτο εξηγεί και το γεγονός ότι ευδοκιμεί σε περιοχές με μεσογειακό κλίμα.

Ανταποκρίνεται άριστα σε ξηροφυτικές συνθήκες, καθώς έχει ελάχιστες απαιτήσεις σε ποτίσματα. Χρησιμοποιείται ως καλλωπιστικό σε κήπους. Αναπτύσσεται εύκολα, είναι ανθεκτικό σε προσβολές και μπορεί να κλαδευτεί σε σχήματα. Χρειάζεται εύθρυπτο ημιγόνιμο χώμα με καλή αποστράγγιση και με ουδέτερο προς αλκαλικό pH (7–7.8). Στην Οικολογική Γεωργία, συνιστάται όπως καλλιεργείται με λάχανο, φασόλια, καρότα και φασκόμηλο. Αποτρέπει τα Λεπιδόπτερα των λαχάνων, τα Κολεόπτερα των φασολιών και τα Δίπτερα που προσβάλλουν τα καρότα.

Παράδοση

Φυτό αφιερωμένο στη Μεγάλη Θεά τη Λευκοθέα, την Αφροδίτη. Όταν αυτήαναδύθηκε από τη θάλασσα,  δενδρολίβανο τυλίχτηκε γύρω της. Η αρχαία Ελληνική του ονομασία, λιβανώτις, συνδέεται άμεσα με την χρήση του: μαζί με το λιβάνι, το μύρο και άλλα φυτά, χρησίμευε για τελετουργικούς καπνισμούς και καθαρμούς. Καιόμενο, στο ύπαιθρο, καθάριζε τον ατμοσφαιρικόν αέρα (Ιπποκράτης).

Το δεντρολίβανο χρησιμοποιεί και η εκκλησία μας στους αγιασμούς. Επίσης ... «Αρχιμηνιά & Αρχιχρονιά, ψιλή μου δεντρολιβανιά..».

Κατά τον Μεσαίωνα, χρησιμοποιήθηκε και σε καλλυντικά σκευάσματα.

Ανέκαθεν συμβόλιζε την αγάπη και την αφοσίωση. Επιβεβαιώνοντας την θεωρία για ενίσχυση της μνήμης, το έδιναν στους ταξιδεύοντες για να μην τους ξεχνούν και το φύτευαν στα Κοιμητήρια για τον ίδιο λόγο. Στον Άμλετ του Shakespeare, ηΟφηλία λέει: "There's rosemary, that's for remembrance." (Hamlet, IV. 5.)

Μαγειρική: 

Χρησιμοποιούνται αποξηραμένα φύλλα και άνθη του.

Τα φύλλα του, είναι συχνό συστατικό της παραδοσιακής Μεσογειακής κουζίναςσε μεγάλη ποικιλία τροφών. Γίνονται αφέψημα, γέμιση, αρωματίζουν τα ψητά (κυρίως το αρνί, το ψάρι, το βοδινό, το κουνέλι, το κοτόπουλο, τις τηγανητές ή ψητές πατάτες, τα λαχανικά, το ρύζι και διάφορα αλλαντικά) ενώ μικρή ποσότητα, προστίθεται σε σαλάτες.

Φαρμακευτική:

Το δενδρολίβανο χρησιμοποιείται συστηματικά από το 500 π.Χ. Είναι πλούσιο σεσίδηρο (317 mg), ασβέστιο (6.65 mg) και βιταμίνη Β6 (0.336 mg /100 g), καθώς και σε  βιταμίνη Α, Θειαμίνη. Μαγνήσιο και Μαγγάνιο.
Επιπροσθέτως περιέχει και αρκετά βιολογικώς ενεργά συστατικά και αντιοξειδωτικά όπως καρνοσικό και ροσμαρινικό οξύ καθώς και φλαβονοειδή. Ολόκληρο το φυτό και ειδικότερα τα φύλλα και τα άνθη, περιέχουν λεπτόρρευστο αιθέριο έλαιο το ροσμαρινέλαιο. Το δεντρολίβανο θεωρείται τονωτικό και βοηθητικό τηςσεξουαλικής λειτουργίας. Τονώνει τη λειτουργία του ήπατος, βοηθά στη μείωση της χοληστερίνης και αναζωογονεί τον κουρασμένο οργανισμό. Η φαρμακευτικήχρήση του είναι εξωτερική και εσωτερική.

Εξωτερική χρήση:

Το έγχυμα χρησιμοποιείται ως αντισηπτικό για πληγές, φλεγμονές και κατά τηςκυτταρίτιδας. Μπάνιο σε αφέψημα δεντρολίβανου καταπραΰνει τουςρευματισμούς. Σε συνδυασμό με άλλα βότανα είναι αποτελεσματικό για το δέρμα της κεφαλής, την τριχόπτωση ακόμη και μετά από χημειοθεραπείες. Το έγχυμαγια λούσιμο, βοηθά κατά της αλωπεκίας, δυναμώνει και σκουραίνει τα μαλλιά καιβοηθά στη λειτουργία της μνήμης. Άρωμα ευκαλύπτου ψεκαζόμενο σε θαλάμους εργαζομένων ατόμων, έδειξε ότι παρουσίαζαν αυξημένη μνήμη και ευεξία.

Εισπνεόμενο (με φύλλα ευκαλύπτου), διαστέλλει τις αναπνευστικές υποδοχές και ξεμπλοκάρει τη μύτη από ιγμορίτιδα. Γαργάρες του, ανακουφίζουν από τον πονόλαιμο. Το αιθέριο έλαιο με τις αντισηπτικές ιδιότητές του χρησιμοποιείται για πλύσεις του στόματος και διορθώνει την άσχημη αναπνοή.

Εσωτερική χρήση:

Ως ρόφημα, βελτιώνει την μνήμη, την κυκλοφορία του αίματος, δυναμώνει το νευρικό σύστημα, είναι αντισηπτικό και δρα κατά του μετεωρισμού (φούσκωμα). Βοηθά στην δυσπεψία, την ανορεξία, τον πονοκέφαλο (μαζί με χαμομήλι), τις ζαλάδες, νευραλγίες, επιληψία, την κατάθλιψη  κ. ά.

Το αφέψημα των φύλλων του δενδρολίβανου αποτελεί ισχυρό πεπτικό τονωτικόκαι διεγείρει τη λειτουργία της πέψεως, κινητοποιώντας την έκκριση γαστρικών υγρών, της χολής και τη λειτουργία του ήπατος.

Είναι διεγερτικό της κυκλοφορίας του αίματος και ενδείκνυται για ατονία, υπερκόπωση, εξάντληση, για κατάθλιψη, αϋπνία, άγχος κ.λπ.

Στη γυναικολογία κατέχει σημαντική θέση. Οι τανίνες τις οποίες περιέχει, του προσδίδουν στυπτικές ιδιότητες και θεωρείται κατάλληλο βοηθητικό της ομαλής εμμήνου ρύσεως, επιδρά κατά  της στειρότητας, όταν αυτή οφείλεται σε ορμονικούς λόγους και κατά της νευρικότητας την εποχή της κλιμακτηρίου.

Αντενδείκνυται κατά την εγκυμοσύνη γιατί μπορεί να προκαλέσει αποβολή. Στα χωριά το χρησιμοποιούσαν ως "εκτρωτικό".

Το φυτό έχει επίσης αντισηπτικές, αντιβακτηριδιακές και αποχρεμπτικέςιδιότητες, ενώ είναι εφιδρωτικό και σπασμολυτικό και γι’ αυτό χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις κρυολογήματος, βήχα, βρογχίτιδας, άσθματος και συναφών παθήσεων.

Αρωματοποιία - Κοσμητική:

Το αιθέριο έλαιο του δενδρολίβανου, παράγεται με απόσταξη των νωπών ανθοφόρων κορυφών του φυτού, και χρησιμοποιείται για  αρωματικές ουσίες του σώματος, σε σαμπουάν, προϊόντα καθαριότητος και πλυντηρίου και σε αποσμητικά χώρου, στο λουτρό και στη σάουνα. Τα άνθη του, σε σακουλάκι στις ντουλάπες, είναι εντομοαπωθητικά όπως της λεβάντας. 

 πηγή :http://worldagronomists.blogspot.gr

Rosmarinus officinalis, 30-10-2016, Μπαρμπούτα, Βέροια (καλλιεργημένο δείγμα)
Rosmarinus officinalis, 30-10-2016, Mparmputa, Veria (cultured sample)φωτο Πλατων Κλεανθίδης

Ειδώλιο Αφροδίτης και Έρωτα, Λαξευτός θαλαμωτός τάφος οικ. Σπανού (2ος π.χ. αιώνας), Αρχαιολογικό Μουσείο Βέροιας
Figurines of Aphrodite and Eros, Rock cut chamber tomb found in Spanos plot (2nd c. B.C.), Archaeological Museum of Veria φωτο Πλατων Κλεανθίδης

Πηγές:
Μπάουμαν Ε. 1993, Η ελληνική χλωρίδα
Παπιομύτογλου Β. 2006, Αγριολούλουδα της Ελλάδας.
Σφήκας Γ. 1983, Δένδρα και θάμνοι της Ελλάδας.
Φυτολογία 2006, Εκδοτική Αθηνών.
Pignatti S. 1982, Flora d’ Italia (Vol. IΙ).
http://greekflora.gr/el/flowers/0500/Rosmarinus-officinalis
http://www.actaplantarum.org/floraitaliae/mod_viewtopic.php…
http://euromed.luomus.fi/euromed_map.php…

ανάλογα αρθρα: Πότε να φυτέψω μυρωδικά και βότανα;