ΤΟΥΛΙΠΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ ΚΑΙ ΤΟΥΛΙΠΑ ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

Τα τουλιπάκια υπάρχουν σε αρκετά σημεία στην χώρα μας όπως στο άρθρο του αγαπημένου Ι Σπαντιδάκη που ακολουθεί. 

 Παρόλα αυτά οι Ολλανδία κατάφερε ένα ξένο φυτό να γίνει σύμβολο της χώρας τους

και να γεμίζουν με χρώμα και ομορφιά τα παλιά έλη της χώρας τους. Παράλληλα χιλιάδες Ολλανδοί έχουν εισοδήματα από την καλλιέργεια και εμπορία του φυτού . 

Τα χωράφια στην Χίο είναι γεμάτα "φωτίτσες"  και  η καλλιέργεια θα μπορούσε να είναι εναλλακτική στην περιοχή

Οι τουλίπες της Κρήτης και της Χίου

Γιάννης Σπαντιδάκης, γεωπόνος, κηποτέχνης

Τις ημέρες που γινόταν ο γάμος του Δία με την Ήρα η Γαία, προγιαγιά όλων των θεών, διέταξε να φυτρώσουν στον κήπο των Θεών που εφύλαγαν οι Εσπερίδες χιλιάδες αγριολούλουδα, όπου η τουλίπα είχε τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Οι βοτανολόγοι θεωρούν ότι το εντυπωσιακό αυτό γαιόφυτο κατάγεται από την Κεντρική Ασία (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Μογγολία). Οι Οθωμανοί είχαν πρώτοι ασχοληθεί με την καλλιέργεια της από τον 15ο αιώνα και κυρίως την εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς και έκαναν διασταυρώσεις για να πετύχουν καινούργια χρώματα και είδη. Πολύ αργότερα, τον 17ο αιώνα, οι Ολλανδοί την «έκλεψαν» και την καλλιέργησαν με πάθος στην πατρίδα τους ώστε να αποτελέσει μια παραγωγική καλλιέργεια που θα τους απέφερε μεγάλο πλούτο και αποτέλεσε μέχρι και εμπόρευμα χρηματιστηριακού ενδιαφέροντος αξίας πολλών χιλιάδων φιορινιών της εποχής.                 Το όνομα της πιθανώς το οφείλει στην τουρκική λέξη τουλβάν ή στην περσική τουλιβάν που σημαίνει το κάλυμμα του κεφαλιού με το οποίο προσομοιάζει. Όλοι σήμερα θεωρούν την Ολλανδία πατρίδα της, δικαιολογημένα ίσως, μιας και καλλιεργεί τρία δισεκατομμύρια βολβούς ετησίως και εξάγει περίπου τα δύο. Ελάχιστοι όμως από εμάς γνωρίζουν ότι στη χλωρίδα της χώρας μας περιλαμβάνονται 11 αυτοφυή είδη (από τα 15 συνολικά που χαρακτηρίζουν την έκταση της μεσογειακής λεκάνης και άνω των 100 που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο). Μερικά από αυτά είναι ενδημικά και την Άνοιξη εμφανίζονται σε πολλές περιοχές της (Πελοπόννησος, Κύθηρα, Βοιωτία, Κρήτη, Χίος, Λέσβος, Κάρπαθος, Νάξος, Θάσος κ.α.) από τα οποία τα τέσσερα (ή κατ` άλλους πέντε) είδη στολίζουν τα κρητικά χώματα την Άνοιξη (Μάρτιος-Απρίλιος) αναλόγως περιοχής και είδους, ενώ στην άλλη άκρη του Αιγαίου η Χίος, σαν γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, φιλοξενεί τέσσερα άλλα είδη.  • Tulipa cretica (Τουλίπα η κρητική) Το συνηθέστερο και πλέον διαδεδομένο ενδημικό είδος του νησιού. Φυτό νανώδους ύψους που συναντάται σε πετρώδεις παραθαλάσσιες περιοχές μέχρι υψόμετρο 2000μ. με φρυγανώδη βλάστηση (Τοπλού Σητείας, Σφακιά Χανίων κ.ά). Το άνθος έχει χρώμα λευκό ή ανοιχτορόδινο με μια κίτρινη κηλίδα στο εσωτερικό της βάσεως των τεπάλων( ). Η δημιουργία σπόρων στο είδος είναι σπανιότατη και κατά συνέπεια ο πολλαπλασιασμός και διάδοση της γίνεται μόνο με τους βολβούς της. • Tulipa doerfleri (Τουλίπα του Doerfler)  Επικρατεί κυρίως και εκτεταμένα στα καλλιεργούμενα χωράφια της περιοχής Γιούς Κάμπος (τοπική γενική που αναφέρεται στον κάμπο της Ηούς, θεάς της Αυγής) στο νότιο Ρέθυμνο. Είναι αρχαιοφυτικό είδος ζιζάνιου που δεν παράγει σπόρους αλλά πολλαπλασιάζεται μόνο με βολβούς και ο πολλαπλασιασμός της ευνοείται από τις καλλιεργητικές δραστηριότητες στα χωράφια. Τα τέπαλα είναι οξύληκτα και έχουν βαθύ κόκκινο χρώμα με μαύρη κηλίδα στην εσωτερική βάση των τεπάλων με μια κίτρινη περιοχή να διαχωρίζει τα δύο χρώματα. Κινδυνεύει πολύ από την ανεξέλεγκτη κοπή και εμπορία των ανθέων την εποχή της ανθήσεως της. Μοιάζει πολύ στον χρωματισμό με το είδος T. Orphanidea που συναντάται σε πολλά σημεία της Ελλάδας (Βοιωτία κ.α.) αλλά και στη Δυτική Τουρκία.  • Tulipa goulimyi (Τουλίπα του Γουλιμή)  Καταγράφεται στα απειλούμενα είδη του Greek Red Book και ένας πληθυσμός της απαντάται σε Β.Δ. χερσόνησο των Χανίων (που δεν εντοπίζεται για ευνόητους λόγους προστασίας) σε πλαγιές, φρυγανότοπους και γυμνά από βλάστηση παραθαλάσσια σημεία με ασβεστώδες έδαφος. Μοιάζει πολύ με το προηγούμενο είδος αλλά διακρίνεται από τα κυματοειδή φύλλα της. Απαντάται επίσης και στην Ελαφόνησο Λακωνίας, στα Κύθηρα κ.α. Ονομάσθηκε έτσι προς τιμή του μεγάλου ερασιτέχνη βοτανολόγου δικηγόρου Κ. Γουλιμή. Οι βολβοί της είναι φαγώσιμοι.  • Tulipa bakeri (Τουλίπα του Baker) Ενδημικό είδος της Κρήτης που αναπτύσσεται κυρίως στο Οροπέδιο του Ομαλού αλλά και σε άλλα χανιώτικα υψίπεδα. Ρόδινα-ιώδη πέταλα που λευκάζουν στο κέντρο και καταλήγουν κίτρινα στη βάση. Την βρίσκουμε σε χωράφια που τελούν σε αγρανάπαυση ή καλλιεργούνται ελαφρά δεδομένου ότι η καλλιέργεια υποβοηθά στον πολλαπλασιασμό και την εξάπλωσή της. • Tulipa saxatilis ( Τουλίπα η βραχόφιλη) Ιδίων χαρακτηριστικών με την προηγούμενη με την οποία μέχρι πρότινος εθεωρείτο ότι είναι το ίδιο είδος έως ότου διαπιστώθηκε ότι αποτελεί ιδιαίτερο είδος δεδομένου ότι διαφέρει στον αριθμό χρωμοσωμάτων και το χρώμα των ανθήρων της που είναι καστανόμαυροι. Ευδοκιμεί σε βραχώδεις πλαγιές αλλά και σε πεδιάδες (Λασίθι, Ομαλός κ.α.).           Στο Βόρειο Αιγαίο τώρα, και κυρίως στη Χίο βρίσκουμε την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου σε πλήρη άνθηση μια άλλη φυτοκοινωνία από τουλίπες (τουρκολαλάδες ή απλά λαλάδες, όπως τις ονομάζουν οι ντόπιοι) όπου διακρίνονται τα εξής είδη σε διάφορα σημεία του νησιού, κυρίως στο κεντρικό και νοτιοανατολικό τμήμα του: • Tulipa praecox (Τουλίπα η πρώιμη κν. Τουρκολαλές) Άνθη με πορτοκαλοκόκκινο χρώμα. Χαρακτηριστικό είδος του νησιού. • Tulipa aegenensis (κν. φραγκολαλάς) Άνθη με έντονο κόκκινο χρώμα αλλά στη βάση του εσωτερικού των τεπάλων φέρουν μεγάλα μαύρα στίγματα με κίτρινες ραβδώσεις. • Tulipa Clusiana (Τουλίπα η Κλουσιανή κν πολίτικο λαλαδάκι) Χαμηλό φυτό με δίχρωμα τέπαλα, εξωτερικά ιόχρωα και εσωτερικά άσπρα. Τα εξωτερικά τέπαλα είναι οξύληκτα ενώ τα εσωτερικά στρογγυλευμένα. Πήρε το όνομα της από τον C.Clusius, διευθυντή του βοτανικού κήπου του Λευντεν (Ολλανδία), ο οποίος στα τέλη του 16ου αιώνα καλλιέργησε τις τουλίπες για φαρμακευτικούς σκοπούς. Είδος που κινδυνεύει από εξαφάνιση λόγω της έντονης συλλογής των λουλουδιών την περίοδο ανθοφορίας του. • Tulipa undulatifolia (Τουλίπα η κυματόφυλλη) Πορτοκαλοκόκκινα άνθη και φύλλα κυματοειδή. Είδος που κινδυνεύει όπως και το προηγούμενο.       Τα περισσότερα από τα παραπάνω είδη και κυρίως λόγω των εντυπωσιακών χρωμάτων των λουλουδιών τους αποτελούν πάντοτε αντικείμενο λατρείας για τους βοτανολόγους, τους ερασιτέχνες κηπουρούς και γενικότερα τους φιλανθείς. Πολλοί ευρωπαίοι φυσιοδίφες επισκέφθηκαν τη χώρα μας τους τελευταίους 2-3 αιώνες προκειμένου να τις γνωρίσουν αλλά πολλοί περισσότεροι είναι οι σημερινοί ερασιτέχνες φωτογράφοι ή κηπουροί που κάνουν ειδικές εκδρομές για να γνωρίσουν την ελληνική χλωρίδα και να θαυμάσουν τους εκπροσώπους της μεταξύ των οποίων και οι τουλίπες.            Δυστυχώς οι αντίστοιχοι Έλληνες «λάτρες» της Φύσης εκδηλώνουν την αγάπη τους με το κόψιμο των λουλουδιών για να «στολίσουν τα βάζα τους». Την περίοδο του Πάσχα κόκκινες τουλίπες πωλούντο σε μάτσα ελεύθερα και χωρίς κανένα περιορισμό στην αγορά των Χανίων από ντόπιους «κυνηγούς» ενώ οι εκδρομές στη ρεθυμνιώτικη περιοχή Γιους Κάμπος για ανακάλυψη και συλλογή τουλιπών είναι κάτι πολύ σύνηθες από την τοπική κοινωνία. Στη Χίο ο σεβασμός είναι ίσως μεγαλύτερος αλλά όχι αρκετός. Το γεγονός αυτό είναι σοβαρό πλήγμα για την ασφάλεια της χλωρίδας των νησιών αλλά και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, το έτος της οποίας εορτάζεται εφέτος παγκοσμίως και όπου πολλές ελληνικές ΜΚΟ (Ελληνική Εταιρεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης κ.ά.) συμμετέχουν ενεργά.        Μία σημαντική πρόοδος στο θέμα αυτό είναι η ανάπτυξη σχετικής παιδείας και με σύνθημα ότι η αγάπη στη Φύση πρέπει να εκδηλώνεται με προστασία και όχι καταστροφή του στοιχείου που επιλέγουμε και αγαπάμε. Και βέβαια από το σχολείο πρέπει να αρχίσουμε. spantidakis@ath.forthnet.gr και ενα υπέροχο Βντεο  toy ©Konstantinos Mil. Anagnostou - www.chiosphotos.gr Στη Χίο φύονται τέσσερα είδη άγριας τουλίπας (Tulipa praecox, Tulipa agenesis, Tulipa clusiana και Tulipa undulatifolia), τα τρία από τα οποία υπάρχουν αποκλειστικά μόνο στo νησί. Οι ντόπιοι τις ονομάζουν Λαλάδες. Την άνοιξη πλημμυρίζουν με χρώμα τις γεωργικές καλλιέργειες κυρίως στο κεντρικό και νοτιοανατολικό μέρος του νησιού. Συνήθως αρχίζουν να ανθίζουν το μήνα Μάρτιο. Τα άνθη τους δεν διατηρούνται πάνω από 7 με 10 μέρες. Kώστας Τάτσης www.bioprasino.gr